Jajo (biologia)

Różne jaja z Nouveau Larousse Illustré (1897–1904). Klucz w opisie ilustracji na Commons (j. fr., ang. i ros.)
Schemat budowy ptasiego jaja. 1. Skorupka. 2. Zewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 3. Wewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 4, 13. Chalaza. 5, 6, 12. Białko. 7. Błona żółtkowa. 8, 10, 11. Żółtko. 9. Tarczka zarodkowa. 14. Komora powietrzna. 15. Kutikula.

Jajo (łac. ovum) – jedna z faz rozwoju nowego osobnika u wielu gatunków zwierząt. Jajo zawiera surowce odżywcze pozwalające na rozwój zarodka bez dostępu do organizmu macierzystego i zewnętrznych źródeł pożywienia oraz stosunkowo bezpieczne środowisko, ale ze względu na swoją zawartość jest również cenionym pokarmem.

Jaja składają między innymi owady, ryby, płazy, gady, ptaki i nieliczne ssaki (stekowce – dziobak, kolczatka australijska).

Jaja wytwarzane są w jajnikach i dojrzewają w procesie oogenezy, w której gromadzą informacje rozwojowe oraz zapasy substancji niezbędnych do rozwoju zarodka. W zależnie od ilości żółtka jaja dzielą się na oligolecytalne (ubogie w żółtko, np. u ssaków), mezolecytalne (o średniej jego zawartości, np. u płazów) oraz polilecytalne – bogate w żółtko, np. u ptaków.

W trakcie rozwoju zarodka zmniejsza się ilość żółtka i powiększa się komora powietrzna. Skorupka staje się cieńsza, gdyż zawarte w niej wapno wbudowywane jest w szkielet zarodka[1].

Wśród ptaków największe jajo składane jest przez strusia i mierzy 16 cm[2], zaś jajo koliberka hawańskiego mierzy do 6 mm długości[3]. Jajo żarłacza śledziowego ma 22,5 cm długości.

W jajach ptasich obecne są jedynie dwa barwniki, oocyjanina, odpowiadająca za barwę niebieskozieloną oraz protoporfiryna, odpowiadająca za barwę rdzawoczerwoną. Niekiedy jajo nabywa kolor przez rozkładające się rośliny obecne w gnieździe[4].

Charakterystyka jaj dla różnych grup zwierząt:

GrupaCharakterystyka
bezżuchwowceJaja mezolecytalne, największe u śluzic[5]
ryby chrzęstnoszkieletoweJaja makrolecytalne, obecna osłonka[5]
ryby kostnoszkieletoweJaja makrolecytalne, małe do średnich, szczególnie duże u celakantokształtnych[6]
płazyŚredniej wielkości jaja mezolecytalne[6]
gadyJaja makrolecytalne, obecność błon płodowych[7]
ptakiDuże do bardzo dużych jaja makrolecytalne, obecne błony płodowe[5]
ssakiJaja makrolecytalne u stekowców oraz torbaczy, mikrolecytalne u ssaków łożyskowych[5]

Skorupy jaj cechują różnorodne kształty, od niemal okrągłych po wydłużone. Szczególnie jest to widoczne u ptaków gniazdujących na klifach, np. nurników, u których jeden koniec jaja jest zaostrzony, co zapobiega sturlaniu się jaja z klifu (zaczyna się ono obracać). Skorupy jaj u poszczególnych zwierząt różnią się znacznie grubością. U felsumy madagaskarskiej (Phelsuma madagascariensis) ma ona grubość 0,15 mm, zaś u wymarłych mamutaków 3,5 mm. U dinozaurów grubość skorupy wynosiła 2,5-5 mm[8]. W skorupie jaja znajdują się liczne pory. Umożliwiają one wymianę gazową zarodka[9].

Zobacz też

Przypisy

  1. David Burni, Ben Hoare, Joseph DiCostanzo, Phil Benstead: Ptaki. Encyklopedia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 53. ISBN 978-83-01-15733-3.
  2. Jajo strusie. [dostęp 2016-10-02].
  3. J. del Hoyo, A. Elliot & J. Sargatal: Handbook of Birds of the World. T. 5: Barn-Owls to Hummingbirds. Barcelona: Lynx Editions, 1999.
  4. D. Baran, W. Bielański, R. Martyka, K. Śnigórska, K. Walasz: Ptaki: materiały dla nauczycieli. Kraków: Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne, 2002, s. 46. ISBN 83-918373-1-9.Sprawdź autora:5.
  5. a b c d M. Hildebrand & G. Gonslow: Analysis of Vertebrate Structure. Nowy Jork: John Wiley & Sons, 2001.
  6. a b A.S. Romer & T.S. Parsons: The Vertebrate Body. Filadelfia: Saunders, 1985.
  7. J.R. Stewart: Morphology and evolution of the egg of oviparous amniotes. In: S. Sumida and K. Martin (ed.) Amniote Origins-Completing the Transition to Land (1): 291–326. London: Academic Press.. 1997.
  8. Kenneth Carpenter, Karl F. Hirsch, John R. Horner: Dinosaur Eggs and Babies. Cambridge University Press, 1996.
  9. Eggshell morphology and structure. University of California Museum of Paleontology. [dostęp 2013-08-14].

Bibliografia

  • wielu autorów: Encyklopedia Powszechna PWN. T. 2. G-M. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 321.

Media użyte na tej stronie

Anatomy of an amiotic egg.svg
Autor: Horst Frank (“original” file); SVG version by -xfi-; counterclockwise rotation by 90°: Domsau2, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Schemat budowy ptasiego jaja:
  1. Skorupka.
  2. Zewnętrzna blaszka błony pergaminowej.
  3. Wewnętrzna blaszka błony pergaminowej.
  4. Chalaza.
  5. Zewnętrzna warstwa białka.
  6. Środkowa warstwa białka.
  7. Błona żółtkowa.
  8. Jądro Pandera.
  9. Tarczka zarodkowa.
  10. Żółte żółtko.
  11. Białe żółtko.
  12. Wewnętrzna warstwa białka.
  13. Chalaza.
  14. Komora powietrzna.
  15. Kutikula.
LotaLotaEggsEyes.JPG
Autor: Piet Spaans, Licencja: CC BY-SA 2.5
Eggs of the Burbot Lota lota from Belgian Hatchery near Brussel. Eggs ar 1 mm across. The small larvae which are already visible are very sensitive. Temperatures have to be between 2 and 6 degrees of Celsius, for survival. This member of the cod family spawns in winter.
Song Thrush (Turdus philomelos) - 5 eggs in nest.jpg
Autor: Soldier of Wasteland, Licencja: CC BY-SA 3.0
5 jaj drozda śpiewaka (Turdus philomelos). Wysokość gniazda od podłoża: 1,7 m, lokacja: Bukowiec k. Jeleniej Góry /// Uwagi: jaja były ciepłe, ale ptaka nie było w pobliżu; około 100 m w linii prostej było na świerku drugie gniazdo zawierające również 5 jaj.
Adolphe Millot oeufs-fixed.jpg
"ŒUFS" (Eggs), illustration by Adolphe Millot from Nouveau Larousse Illustré [1897-1904]. See key below for details.
Thrachemys scripta elegans egg.JPG
Autor: Betta.1, Licencja: CC BY-SA 3.0
trachemys scripta elegans' egg
Picus viridis eggs.JPG
Autor: Notafly, Licencja: CC BY-SA 3.0
Picus viridis eggs.
PortJacksonShark'sEgg20050417c.JPG

Egg case of Port Jackson shark. Egg case found on Vincentia beach, Jervis Bay Territory, Australia.

Egg cases when found washed up on the beach are sometimes known as a Mermaid's purse.

The screw-like helical flanges help the mother shark to secure the egg within rock crevices.