Jakow Agranow

Jakow Saulowicz Agranow

Я́ков Сау́лович Агра́нов

komisarz bezpieczeństwa państwowego I rangi
Data i miejsce urodzenia	12 października 1893 Czeczersk, gubernia mohylewska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	1 sierpnia 1938 Kommunarka, RFSRR, ZSRR
Przebieg służby
Formacja	NKWD
Stanowiska	szef Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego (GUGB) NKWD
Odznaczenia

Od lewej:Jakow Agranow, Gienrich Jagoda, NN, Stanisław Redens

Jakow Saulowicz Agranow (ros. Я́ков Сау́лович Агра́нов), właśc. Jankiel Szewiel Szmajew (ros. Янкель-Шевель Шмаев), w literaturze pojawia się także inne jego nazwisko Sorenzon lub Sorenson, co nie znajduje oparcia w źródłach biograficznych; ur. 30 listopada^?/ 12 grudnia 1893 w Czeczersku, zm. 1 sierpnia 1938 w miejscu egzekucji Kommunarka) – komisarz bezpieczeństwa państwowego I rangi, funkcjonariusz radzieckich organów bezpieczeństwa, m.in. zastępca komisarza spraw wewnętrznych ZSRR, szef Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego (GUGB) NKWD.

Syn żydowskiego właściciela sklepu spożywczego, ukończył 4 klasy szkoły miejskiej, po czym pracował jako buchalter w magazynie.

W 1912 wstąpił do Partii Socjalistów-Rewolucjonistów, w latach 1914–1915 był członkiem Komitetu Homelskiego eserowców. W kwietniu 1915 był aresztowany i zesłany do guberni jenisejskiej. Tam poznał niektórych liderów partii bolszewickiej, m.in. Stalina i Kamieniewa.

Po rewolucji lutowej 1917 był sekretarzem obwodowego komitetu rosyjskiej partii bolszewickiej na Polesiu, a po rewolucji październikowej 1918 sekretarzem Małej Rady Komisarzy Ludowych. Od 1919 był pracownikiem sekretariatu Rady Komisarzy Ludowych RSFRR.

Od maja 1919 razem z Mienżyńskim, Łanderem, Artuzowem i Feldmanem dodatkowo pełnił służbę jako specjalny pełnomocnik WCzK. Od 1920 do 1921 był zastępcą szefa Zarządu Wydziału Specjalnego WCzK (kontrwywiad wojskowy), jako szef grup operacyjnych wyjeżdżał na Front Zachodni i do Kronsztadu.

Od stycznia 1921 był szefem 16 Oddziału Specjalnego WCzK (kontrwywiad w armii), od kwietnia 1921 specjalnym pełnomocnikiem do najważniejszych spraw przy szefie Tajnego Zarządu Operacyjnego (SOU) WCzK-GPU, szefem Specjalnego Biura do spraw zsyłek administracyjnych elementów antyradzieckich i inteligencji przy Tajnym Zarządzie Administracyjnym GPU. W latach 1923–1929 był zastępcą szefa, a od października 1929 – szefem Zarządu Tajnego (od marca 1931 Tajnego Zarządu Politycznego) Wydziału OGPU. Od maja 1930 był zastępcą szefa Tajnego Zarządu Operacyjnego (SOU) OGPU. Z racji pełnionych funkcji był w bliskich stosunkach ze znanymi pisarzami i artystami, m.in. z Majakowskim.

Po zakończeniu konfliktu w kierownictwie OGPU (pomiędzy Messingiem, Jewdokimowem, Woroncowem, Olskim i Wielskim a Jagodą, wspieranym przez Mienżyńskiego) 31 lipca 1931 wszedł w skład Kolegium OGPU. We wrześniu 1931 został wyznaczony pełnomocnym przedstawicielem OGPU w obwodzie moskiewskim (zgodnie z pismem Kaganowicza do Stalina Mienżyński wspólnie z Akułowem i Walickim byli temu przeciwni, uważając Agranowa za niezastąpionego w Tajnym Wydziale Politycznym; Mienżyński proponował kandydaturę Mancewa, której był przeciwny Kaganowicz, popierający Agranowa). W latach 1931–1932 był jednocześnie szefem Specjalnego Wydziału Moskiewskiego Okręgu Wojskowego.

W grudniu 1934 prowadził śledztwo w sprawie zabójstwa Siergieja Kirowa, został szefem Zarządu NKWD obwodu leningradzkiego. W praktyce kierował pracą wszystkich organów operacyjnych Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego (GUGB). W 1936 wraz z Jagodą i Berią organizował proces pokazowy Zinowjewa i Kamieniewa. Od grudnia 1936 był szefem GUGB, brał udział w przygotowywaniu II procesu moskiewskiego. 15 kwietnia 1937 zdegradowany ze stanowiska zastępcy ludowego komisarza spraw wewnętrznych do stanowiska szefa 4 Wydziału GUGB. 20 lipca 1937 został aresztowany, następnie skazany na śmierć i rozstrzelany.

1 sierpnia 1938 odrzucono wniosek o ułaskawienie, a w 1955 o rehabilitację.

Odznaczenia

• Order Czerwonego Sztandaru (dwukrotnie – 14 grudnia 1927 i 20 grudnia 1932)
• Odznaka Honorowego Funkcjonariusza Czeki/OGPU (V)
• Odznaka Honorowego Funkcjonariusza Czeki/OGPU (XV) (20 grudnia 1932)

Bibliografia

• http://hrono.ru/biograf/bio_a/agranov_jakov.php (ros.)