Jakow Swierdłow

Jakow Swierdłow

Яков Свердлов

Pełne imię i nazwisko	Jakow Michajłowicz Swierdłow
Data i miejsce urodzenia	3 czerwca 1885 Niżny Nowogród
Data i miejsce śmierci	16 marca 1919 Orzeł
Przewodniczący Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego
Okres	od 21 listopada 1917 do 16 marca 1919
Przynależność polityczna	Rosyjska Komunistyczna Partia (bolszewików)
Poprzednik	Lew Kamieniew
Następca	Michaił Kalinin

Jakow Michajłowicz Swierdłow (ros. Яков Михайлович Свердлов, ur. 22 maja^?/ 3 czerwca 1885 w Niżnym Nowogrodzie, zm. 16 marca 1919 w Orle) – rosyjski polityk pochodzenia żydowskiego, jeden z przywódców bolszewików. Przewodniczący Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego w latach 1917–1919.

Życiorys

Młodość i wczesna działalność rewolucyjna

Był drugim synem żydowskiego rzemieślnika z Niżnego Nowogrodu. Jego ojciec związany był z tajnymi organizacjami rewolucyjnymi i jako grawer wykonał wiele fałszywych pieczęci, które służyły do podrabiania carskich dokumentów urzędowych^[1]. Ukończył pięć klas gimnazjum w Niżnym Nowogrodzie, po czym został pomocnikiem aptekarza^[2]. Naukę przerwał z powodu niskich ocen, wysokiej absencji i złych relacji z nauczycielami^[3]. W 1901 r. wstąpił do Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji^[1][2]. Po roku był zawodowym działaczem partyjnym: zajmował się prowadzeniem nielegalnej drukarni, rozprowadzał prasę partyjną, zdobywał fundusze dla organizacji^[3].

Brał udział w rewolucji 1905 roku na Uralu i w wydawaniu „Prawdy”^[1]. Był kilkakrotnie aresztowany, kilka razy uciekał z więzień. Wydany przez prowokatora Romana Malinowskiego, został zesłany w 1911 na Syberię, do Turuchańska. Karę odbywał wspólnie ze Stalinem^[1]. W 1912 r. został wybrany, początkowo zaocznie, do Komitetu Centralnego partii bolszewickiej. W roku następnym partia rozpatrywała możliwość zorganizowania ucieczki Swierdłowa i Stalina, ostatecznie jednak Swierdłow przebywał na zesłaniu do 1917 r. Został zwolniony po rewolucji lutowej i obaleniu caratu, na mocy amnestii ogłoszonej przez Rząd Tymczasowy^[1].

1917 r.

Początkowo Jakow Swierdłow stanął na czele organizacji partyjnej na Uralu^[1], 29 marca Jakow Swierdłow przybył do Piotrogrodu na wszechrosyjski zjazd rad delegatów robotniczych i żołnierskich, gdzie odczytał rezolucję rady krasnojarskiej, potępiającej imperialistyczny charakter trwającej wojny. Po zakończeniu prac zjazdu z polecenia partii udał się do Jekaterynburga. W dniach 14–15 kwietnia 1917 r. został wybrany na członka Uralskiego Komitetu Obwodowego partii i do końca miesiąca był jednym z przywódców bolszewików na Uralu. W końcu kwietnia 1917 r. brał udział we wszechrosyjskiej konferencji partyjnej w Piotrogrodzie, reprezentując Ural^[2]. To wówczas spotkał się z Leninem i został jednym z najbliższych współpracowników Lenina, który cenił sobie jego znakomitą, encyklopedyczną pamięć^[4]. Został wybrany do partyjnego Komitetu Centralnego^[5] i objął stanowisko jego sekretarza^[2]. W wyborach do dum miejskich i rejonowych został zastępcą przewodniczącego dumy rejonu piotrogrodzkiego stolicy^[2] (obejmującego Wyspę Piotrogrodzką). Kierował delegacją bolszewicką na I Wszechrosyjski Zjazd Rad w dniach 3–24 czerwca 1917 r.^[2]

Po kryzysie lipcowym, aresztowaniu części liderów partyjnych i ucieczce Lenina z Piotrogrodu do kryjówki w Razliwie Swierdłow faktycznie kierował działalnością partii w Piotrogrodzie^[5]. W sierpniu tego samego roku spólnie z Feliksem Dzierżyńskim, Wiaczesławem Mienżyńskim oraz Andriejem Bubnowem prowadził wewnątrzpartyjne postępowanie oceniające poczynania bolszewickiej Organizacji Wojskowej podczas kryzysu i w poprzednich tygodniach^[6]. Być może w związku z życzeniem Lenina działacze Organizacji Wojskowej nie zostali ukarani za niesubordynację i działania na własną rękę w okresie poprzedzającym kryzys, przypomniano jedynie, iż ich obowiązkiem było realizowanie poleceń komitetu centralnego. Kontrolę nad Organizacją Wojskową i jej pismem Sołdat w imieniu KC powierzono Swierdłowowi oraz Dzierżyńskiemu^[6].

Na przełomie lipca i sierpnia 1917 r. Swierdłow przewodniczył pracom VI partyjnego kongresu^[7]. Następnie brał udział w organizowaniu oddziałów Czerwonej Gwardii, przygotowaniach do odparcia wystąpienia Korniłowa^[2].

Jakow Swierdłow i Włodzimierz Lenin podczas uroczystości rocznicy rewolucji, 7 listopada 1918

Wspólnie z Galiną Flakserman zorganizował spotkanie czołowych działaczy partyjnych w mieszkaniu Nikołaja Suchanowa na Wyspie Piotrogrodzkiej 10/24 października 1917 r., podczas którego zapadła decyzja o przejęciu przez bolszewików władzy drogą zbrojnego przewrotu^[8]. Następnie wszedł w skład Piotrogrodzkiego Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego, który został utworzony i przybrał ostateczny kształt między 17 października^?/ 30 października 1917 a 21 października^?/ 3 listopada 1917^[9] Brał udział w ostatnich przygotowaniach do zbrojnego wystąpienia bolszewików i ich zwolenników; 24 października^?/ 6 listopada 1917 był jednym z autorów wezwania do żołnierzy, by stanęli po stronie Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich przeciwko Rządowi Tymczasowemu. Podczas przewrotu przebywał w Instytucie Smolnym razem z innymi przywódcami partii^[10]. Następnie w imieniu Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego poinformował organizacje bolszewickie w całym kraju o obaleniu Rządu Tymczasowego, wezwał w proklamacji do przejmowania władzy w terenie. Był przewodniczącym frakcji bolszewickiej na II Zjeździe Rad^[2].

Po rewolucji październikowej

Bezpośrednio po przejęciu władzy przez bolszewików Swierdłow był początkowo zwolennikiem utworzenia rządu koalicyjnego wszystkich partii socjalistycznych reprezentowanych w Piotrogrodzkiej Radzie Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, następnie jednak dał się przekonać Leninowi do zmiany stanowiska i poparcia rządów jedynie z lewicowymi eserowcami^[11]. 8 listopada^?/ 21 listopada 1917 po rezygnacji Kamieniewa został przewodniczącym Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego (WCIK), wskazany na to stanowisko przez Lenina. Do śmierci w 1919 był formalnie głową państwa rosyjskiego^[12].

Za sprawą jego starań Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy wyraził aprobatę dla rozpędzenia Zgromadzenia Konstytucyjnego^[13]. Był jednym ze zwolenników podpisania pokoju z Państwami Centralnymi (traktat brzeski) w marcu 1918^[14].

Pogrzeb Swierdłowa; żołnierze zgromadzeni na Placu Czerwonym

4 lipca 1918 r. na polecenie Lenina przekazał lokalnym władzom bolszewickim na Uralu, że mają wolną rękę w postępowaniu wobec zdetronizowanego cara Mikołaja II i jego rodziny, przetrzymywanej w Jekaterynburgu. Oznaczało to faktycznie przyzwolenie na zabójstwo Romanowów; wcześniejszy plan bolszewików, by przeprowadzić pokazowy proces Mikołaja, stał się niemożliwy z powodu buntu Korpusu Czechosłowackiego i sukcesów sił kontrrewolucyjnych na Uralu^[15]. Rodzina carska została rozstrzelana 17 lipca 1918^[16]. Również 4 lipca 1918 r. Swierdłow, jako przewodniczący WCIK, przewodniczył na V Wszechrosyjskim Zjeździe Rad^[2]. Po wybuchu w Moskwie powstania lewicowych eserowców był jednym z przywódców jego tłumienia^[2]. 2 września 1918 r., kilka dni po zamachu na Lenina, WCIK na wniosek Swierdłowa przyjął rezolucję, w której zapowiadano politykę czerwonego terroru „przeciwko burżuazji i jej agentom”^[2]. Swierdłow odmówił przeprowadzenia wyborów tymczasowego przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych^[17] i podczas choroby Lenina sam go zastępował, prowadząc posiedzenia Komitetu Centralnego partii bolszewickiej oraz Rady Komisarzy Ludowych^[2]. Brał udział w przygotowaniach do I kongresu Kominternu, w organizacji zjazdów rad robotniczych Łotwy, Litwy i Białorusi oraz w organizacji III zjazdu rad Ukrainy^[2]. Wracając z Charkowa, gdzie odbywał się zjazd, Swierdłow wystąpił na mityngu w Orle; krótko potem, po powrocie do Moskwy, zmarł^[2]. Według oficjalnej wersji Swierdłow padł ofiarą pandemii grypy hiszpanki^[17][18].

Został pochowany przy murze kremlowskim^[1].

Pomnik Jakowa Swierdłowa w Jekaterynburgu

Upamiętnienie

• W okresie od 14 listopada 1924 do 6 września 1991 na jego cześć Jekaterynburg nosił nazwę Swierdłowsk. Po zmianie nazwy miasta na historyczną zachowano jednak nazwę obwodu – swierdłowski. Główna stacja kolejowa w mieście do 30 marca 2010 nosił imię Swierdłowa^[19]. W 1927 w mieście pojawił się pomnik bolszewickiego polityka.
• Od 1919 do 1996 jedna z głównych ulic w Charkowie nosiła imię Jakowa Swierdłowa.
• Od 1938 do 2016 jego imieniem nazwano miasto na Ukrainie. Od 12 maja 2016 roku nosi nazwę Dołżańsk.
• Ku jego pamięci został nazwany plac w pobliżu Teatru Bolszoj w Moskwie^[20]. Postawiono tu także jego pomnik. W 1990 nazwa placu została zmieniona. W 1991 pomnik Swierdłowa został usunięty i przeniesiony do muzeum. Zdemontowano również popiersie Swierdłowa w podziemnym przejściu moskiewskiego metra.
• Na jego cześć nazwano miejscowość w zachodniej Rosji (obwód kurski) – Swierdłowskij.

Rodzina

Najstarszym bratem Jakowa Swierdłowa był Zinowij Aleksiejewicz Pieszkow vel Pechkoff (Zalman Swierdłow), francuski generał i dyplomata, współpracownik de Gaulle’a. Drugi brat, Wieniamin, przed rewolucją emigrował do USA i założył tam bank, po 1917 r. za namową brata wrócił do Rosji i objął stanowisko komisarza komunikacji, na którym się nie sprawdził. Padł ofiarą wielkiej czystki^[1].

Żoną Swierdłowa była Kławdija Nowgorodcewa. Mieli syna Andrieja, oficera NKWD i MGB^[1].

Przypisy

Bibliografia, linki

• Richard Pipes, Rewolucja Rosyjska, Warszawa 1994; Wyd. PWN, ISBN 83-01-11521-1.
• A. Rabinovitch, The Bolsheviks Come to Power. The Revolution of 1917 in Petrograd, Haymarket Books, Chicago 2017, ISBN 978-1-60846-793-8.
• A. Rabinovitch, The Bolsheviks in Power. The First Year of Soviet Rule in Petrograd, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis 2007, ISBN 978-0-253-34943-9.
• Свердлов Яков Михайлович (Ешуа-Соломон Мовшевич)
• Свердлов Яков Михайлович – Биография. pomnipro.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-09)].