Jakub Epstein

Grób Jakuba Epsteina na cmentarzu żydowskim w Warszawie

Pałac Epsteinów w Wiedniu

Jakub Epstein (ur. 1771 w Pilicy, zm. 16 sierpnia 1843 w Warszawie^[1]) – polski kupiec i filantrop narodowości żydowskiej, wolnomularz.

Życiorys

Bardzo rozgałęziona rodzina Epsteinów pochodziła pierwotnie z miejscowości Ebstein w powiecie Judenburg w Styrii i należała do rodu Lewitów. Wydała wielu sławnych rabinów i znawców Starego Testamentu, pierwszym zanotowanym w historii członkiem rodziny był Rabbi Nathan Halevi Epstein (XIV wiek).

Mazowiecka gałąź rodziny, z której pochodził Jakub, osiadła była od paru pokoleń w Pilicy, gdzie posiadała wytwórnię świec łojowych. Jakub przeniósł się do stolicy ok. 1786. Początkowo trudnił się wytwarzaniem świec, ale wkrótce znalazł bardziej intratne zajęcie jako dostawca wojskowy. W roku 1794 zgłosił akces do insurekcji kościuszkowskiej i walczył jako oficer wojsk polskich w paru potyczkach. Po III rozbiorze powrócił do dawnego zajęcia jako liwerant wojskowy, tym razem dla armii pruskiej. Jednocześnie był czynnym członkiem gminy starozakonnych w Warszawie: dzięki jego staraniom, zbieraniu składek i hojnym darom z własnej kieszeni otwarto w 1800 r. Szpital Wyznania Mojżeszowego w stolicy, gdzie Jakub działał przez wiele lat jako członek Rady Opiekuńczej. Był także jednym z głównych inicjatorów budowy tzw. Starej Niemieckiej Synagogi na ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie, którą wystawiono w 1802 r. Po wycofaniu wojsk pruskich z Warszawy Epstein działał nadal jako liwerant, tym razem dla armii Księstwa Warszawskiego i później Królestwa Kongresowego i rosyjskiej, co powiększyło majątek rodzinny i umożliwiło dwóm z jego synów otwarcie własnych banków.

Szalenie hojny dla ubogich, Epstein wspierał wszystkich proszących o pomoc, bez różnicy wyznania. Epstein był także aktywnym wolnomularzem, członkiem lóż Rycerze Gwiazdy i Bracia Zjednoczeni.

Jakub Epstein został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 1, rząd 6)^[2][3]. Okazały grobowiec zachował się do dziś dnia.

Żonaty z Henriettą z Glicksonów (1780-1849), miał czterech synów, Adama, Hermana, Jana i Józefa, którzy odegrali ważną rolę w życiu ekonomicznym Kongresówki. Miał także córkę Wilhelminę (1808-1872). Spośród synów tylko Jan przeszedł na chrześcijaństwo, natomiast wszyscy wnukowie porzucili wiarę przodków, przyjmując chrzest.

Potomkiem jego z linii Jana był najprawdopodobniej francuski reżyser filmowy (z zawodu lekarz), Jean Epstein (ur. 1897, Warszawa – zm. 1953, Paryż), z którym współpracowała siostra Maria (ur. 1899 w Warszawie), autorka scenariuszy filmowych.

Austriacko-czeska gałąź rodziny odegrała wielką rolę w bankowości Austro-Węgier i posiadała wystawiony w 1869 przez bankiera i przemysłowca Gustawa von Epsteina okazały pałac przy głównej arterii Wiednia, Ringstrasse 1 – 3. Dziś w salach parterowych pałacu mieści się stała wystawa o historii rodu Epsteinów, reszta pomieszczeń jest użytkowana przez parlament austriacki.

Przypisy

Bibliografia

• Polski Słownik Biograficzny, tom VI, Kraków 1948
• Jadwiga i Eugeniusz Szulcowie: Cmentarz ewangelicko-reformowany w Warszawie, Warszawa 1989
• Samuel Wininger: Große Jüdische National-Biographie, t. II, Czerniowce 1923
• Henryk Kroszczor: Cmentarz Żydowski w Warszawie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 13. ISBN 83-01-04304-0.
• Kazimierz Reychman: Szkice genealogiczne, Serja I. Warszawa: Hoesick F., 1936, s. 49-55.