Jakub ze Żnina

Jakub ze Żnina
Ilustracja
Data śmierci

23 września 1148

Arcybiskup gnieźnieński
Okres sprawowania

1124/36–1148

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Nominacja biskupia

między 1124 a 1136

Sakra biskupia

brak danych

Jakub ze Żnina (ur. II poł. XI w., zm. 23 września ok. 1148) – arcybiskup gnieźnieński.

O jego pochodzeniu nie wiadomo właściwie nic. Jan Długosz sugerował, że Jakub ze Żnina na Pałukach był człowiekiem niskiego stanu, były też inne koncepcje, wywodzące jego rodowód od Porajów-Różyców lub Pałuków, żadna z nich nie ma jednak dostatecznej podstawy źródłowej.

Przyjmuje się, że kształcił się we Francji, w Laon, gdzie nabył wiedzę teologiczną i prawniczą[1]. Był proboszczem w Gnieźnie i w 1124 gościł u siebie udającego się na misje biskupa Ottona z Bambergu. Być może jeszcze w tym samym roku został metropolitą gnieźnieńskim[2].

Przyczynił się do zniesienia zależności metropolitalnej archidiecezji gnieźnieńskiej od arcybiskupstwa magdeburskiego[3] mocą wydanej 7 lipca 1136 przez papieża Innocentego II bulli gnieźnieńskiej.

Po podziale państwa przez Krzywoustego między synów, Jakub ze Żnina nadzorował wykonanie jego decyzji. W czasie wojny domowej trzymał stronę młodszych książąt. W 1141 wziął udział w zjeździe juniorów w Łęczycy. W 1145 zorganizował zjazd przeciwsenioralny w Gnieźnie. W 1146 rzucił klątwę na najstarszego syna Bolesława – księcia Władysława II Wygnańca, przyczyniając się do rozbicia dzielnicowego Polski.

Prawdopodobnie za czasu jego posługi arcybiskupiej powstały dwa nowe biskupstwa jako sufraganie Gniezna: lubuskie i włocławskie[4]. W 1140 rozpoczął budowę romańskiej kolegiaty w Tumie pod Łęczycą, gdzie sprowadził kanoników regularnych.

Prawdopodobnie to on był autorem pierwszego polskiego chorału Magna voce laus sonora, a także rymowanej legendy Tempore illo – o nawróceniu księcia Pomorza przez św. Wojciecha.

W Nekrologu Lubińskim zarejestrowano jego śmierć pod datą dzienną 23 września. Rok śmierci pozostaje niepewny (w grę wchodzą lata 1146–1148), jednak najbardziej prawdopodobny wydaje się 1148, za którym opowiada się większość późniejszych autorów (m.in. Długosz)[5]. W każdym razie, w bulli z 3 marca 1149 papież Eugeniusz III wspomina go już jako zmarłą osobę[6].

Przypisy

  1. Przypisuje mu się autorstwo najstarszego Rocznika kapituły gnieźnieńskiej, który wykazuje wpływy szkoły laońskiej
  2. Data objęcia posługi arcybiskupiej przez Jakuba nie jest znana; pierwszą w miarę pewną wzmianką o nim jako arcybiskupie jest dopiero bulla gnieźnieńska z 1136 roku, zob. Władysław Abraham: Organizacja Kościoła w Polsce do połowy wieku XII, Lwów 1890, s. 83. Informacje Długosza o dokonanych przez niego konsekracjach biskupów polskich w 1126, a nawet już w 1120 (!), z uwagi na generalnie niską wiarygodność Długosza w kwestiach dotyczących polskiego episkopatu w XII wieku, traktowane są z dużym sceptycyzmem, por. Karol Maleczyński: Studia nad dokmentem polskim, Wrocław 1971, s. 168 przyp. 115. Jeżeli prawdziwa jest przekazana również przez Długosza tradycja łącząca Jakuba z odnotowanym w źródłach współczesnych odnalezieniem relikwii św. Wojciecha, to musiał on być metropolitą co najmniej od 1127.
  3. Zależność ta została ustanowiona przez papieża Innocetego II w 1133 na mocy przywileju dla arcybiskupa magdeburskiego Norberta z Xanten. Według jednej z hipotez miała to być kara za poparcie udzielone przez Polskę antypapieżowi Anakletowi II (1130–38), rywalowi Innocentego II. Norbert z Xanten był jednym z czołowych sojuszników Innocentego II w trakcie tej schizmy. Teza o polskim poparciu dla Anakleta bazuje jednak tylko na pośrednich dowodach, zob. Dzieje Kościoła w Polsce, red. A. Wiencek, Kraków 2008, s. 68 i 74.
  4. Ustanowienie tych biskupstw nastąpiło w trakcie pobytu w Polsce legata Egidiusza z Tusculum, co stwierdza wprost bulla Eugeniusza III dla biskupa włocławskiego Warnera z 4 kwietnia 1148. W kwestii datowania legacji kardynała Egidiusza zob. Karol Maleczyński: Studia nad dokmentem polskim, Wrocław 1971, s. 150 i nast. Mogła ona przypadać na rok 1124 lub lata 1125-26 (Maleczyński skłania się ku późniejszej dacie). Nie jest pewne, czy Jakub był już wówczas metropolitą gnieźnieńskim; por. przyp. powyżej.
  5. Por. J. Korytkowski: Katalog arcybiskupów gnieźnieńskich, Poznań 1881, s. 10-11.
  6. Philipp Jaffé, Regesta pontificum Romanorum ab condita Ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVIII, vol. II, Lipsk 1888, s. 62 nr 9325.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie