Jakucja

Republika Sacha (Jakucja)

Республика Саха (Якутия)
Саха Өрөспүүбүлүкэтэ

republika
Godło Flaga
Hymn:Саха Өрөспүүбүлүкэтин өрөгөйүн ырыата
Państwo	Rosja
Siedziba	Jakuck
Kod ISO 3166-2	RU-SA
Prezydent	Ajsen Nikołajew
Premier	Galina Innokientiewna Danczikowa
Powierzchnia	3 083 523 km²
Populacja (2021[1]) • liczba ludności	984 703
• gęstość	0,32 os./km²
Strefa czasowa	czas moskiewski+6:00/+7:00/+8:00, UTC+9:00/+10:00/+11:00
Języki urzędowe	rosyjski, jakucki
Położenie na mapie Rosji
Portal Rosja

Zdjęcie satelitarne delty Leny

Jakucja (Republika Sacha, dawniej także: Republika Jakucka; ros. Республика Саха, Якутия, jakuc. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ) – republika wchodząca w skład Federacji Rosyjskiej (od roku 2000), położona w Dalekowschodnim Okręgu Federalnym, geograficznie stanowi wschodnią część Syberii.

Jakucja jest największą pod względem powierzchni jednostką podziału terytorialnego na świecie (spośród państw jedynie Indie, Australia, Brazylia, ChRL, Stany Zjednoczone, Kanada i Rosja mają większą powierzchnię)^[2].

Władza

Zgodnie z artykułem 53 Konstytucji Republiki Sacha najwyższymi organami władzy w republice są Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen), prezydent, Sąd Konstytucyjny oraz Sąd Najwyższy^[3].

Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen) jest unikameralnym parlamentem^[4]. Deputowani do parlamentu wybierani są na pięcioletnią kadencję^[3]. Kandydat do parlamentu musi mieć co najmniej 21 lat^[3].

Prezydent Republiki Sacha stoi na czele władzy wykonawczej^[3].

Geografia

W ramach Federacji Jakucja na wschodzie graniczy z Czukotką i obwodem magadańskim, na południowym wschodzie z Krajem Chabarowskim, na południu z obwodami amurskim i czytyjskim, na zachodzie z obwodem irkuckim i Krajem Krasnojarskim^[5]. Północna część republiki ma dostęp do Morza Łaptiewów i Morza Wschodniosyberyjskiego^[5]. W skład republiki wchodzą Wyspy Nowosyberyjskie^[6]. Sacha zajmuje blisko 1/5 powierzchni Federacji Rosyjskiej i jest największym jej podmiotem^[7].

Jakucja położona jest w strefie klimatu kontynentalnego wybitnie suchego, o długiej zimie, z ogromną roczną amplitudą temperatur, sięgającą 100 stopni Celsjusza^[7][2]. Latem temperatura potrafi osiągnąć blisko +40 °C, zimą spada nierzadko do –60 °C^[2]. Większość terytorium Jakucji, z wyjątkiem części południowo-zachodniej, pokryta jest wieczną zmarzliną^[8]. Republika cechuje się bardzo gęstą siecią rzeczną^[9]. Głównymi rzekami są Lena (4400 km długości), Wiluj (2650 km), Oleniok (2292 km), Ałdan (2273 km), Kołyma (2129 km), Indygirka (1726 km) i Olokma (1726 km)^[10]. Około 40% terytorium Sachy położone jest za kołem podbiegunowym północnym^[11]. Głównym pasmem górskim w republice są Góry Wierchojańskie^[12].

Lasy w Jakucji najczęściej tworzą modrzewie, brzozy i sosny^[11].

Na faunę składają się przede wszystkim: wiewiórki, łasice syberyjskie, gronostaje, zające, lisy, niedźwiedzie, rosomaki, łosie, dzikie renifery i piżmowce syberyjskie^[13]. Wody obfitują w ryby.

Strefy czasowe

Jakucja jest położona na terenie trzech stref czasowych^[14]. Część zachodnia i środkowa, większe miasta Jakuck, Nieriungri, Mirny, ułus tompoński, Chandyga i Wyspy Nowosyberyjskie należą do jakuckiej strefy czasowej (YAKT) – UTC +9:00 przez cały rok^[15]. Dorzecze Jany, w tym Wierchojańsk, i ułus ust'-majski należą do władywostockiej strefy czasowej (VLAT) – UTC +10:00 przez cały rok^[15]. Wschodnia część, dorzecza Indygirki i Kołymy, z takimi miejscowościami jak Ust´-Niera, Ojmiakon, Sriedniekołymsk, Czerski należą również do władywostockiej strefy czasowej^[15].

Demografia

W Jakucji Rosjanie stanowią mniejszość narodową. Jakuci stanowią 48,67%, Rosjanie – 36,90%, Ukraińcy – 2,2% ludności republiki (według spisu powszechnego z 2010 r.)^[16]. Ludy rdzenne Jakucji to m.in. Ewenkowie i Eweni.

• Ludność: 949 tys. (2002)
  • Miejska: 610 tys. (64,3%)
  • Wiejska: 339 tys. (35,7%)

• Mężczyźni: 464 tys. (48,9%)

• Kobiety: 485 tys. (51,1%)

• K:M: 1,045^[17]

Miasta i osiedla typu miejskiego

miasta i największe osiedla typu miejskiego (stan na 1 stycznia 2005)^[16]:

Podział administracyjny

Pod względem administracyjnym terytorium Jakucji podzielone jest na 34 ułusy (odpowiadające rejonom w większości innych podmiotów Federacji Rosyjskiej)^[18]. Dwa największe miasta republiki – Jakuck i Neriungri nie wchodzą w skład żadnego ułusu i stanowią miasta wydzielone^[19].

Podział administracyjny republiki

Ułusy Jakucji^[19]:

• Ułus abyjski (ros. Абыйский улус)
• Rejon ałdański (ros. Алданский район)
• Ułus ałłaichowski (ros. Аллаиховский улус)
• Ułus amgiński (ros. Амгинский улус)
• Ułus anabarski (ros. Анабарский улус)
• Ułus bułuński (ros. Булунский улус)
• Ułus changałaski (ros. Хангаласский улус)
• Ułus czurapczyński (ros. Чурапчинский улус)
• Ułus eweno-bytantajski (ros. Эвено-Бытантайский улус)
• Ułus gorny (ros. Горный улус)
• Ułus kobiajski (ros. Кобяйский улус)
• Ułus leński (ros. Ленский улус)
• Ułus miegino-kangałaski (ros. Мегино-Кангаласский улус)
• Ułus mirniński (ros. Мирнинский улус)
• Ułus momski (ros. Момский улус)
• Ułus namski (ros. Намский улус)
• Ułus niurbiński (ros. Нюрбинский улус)
• Ułus niżniekołymski (ros. Нижнеколымский улус)
• Wyspy Nowosyberyjskie
• Ułus ojmiakoński (ros. Оймяконский улус)
• Ułus oleniocki (ros. Оленёкский улус)
• Ułus olokmiński (ros. Олёкминский улус)
• Ułus sriedniekołymski (ros. Среднеколымский улус)
• Ułus suntarski (ros. Сунтарский улус)
• Ułus tattiński (ros. Таттинский улус)
• Ułus tompoński (ros. Томпонский улус)
• Ułus ust-ałdański (ros. Усть-Алданский улус)
• Ułus ust-jański (ros. Усть-Янский улус)
• Ułus ust-majski (ros. Усть-Майский улус)
• Ułus wierchniekołymski (ros. Верхнеколымский улус)
• Ułus wierchniewilujski (ros. Верхневилюйский улус)
• Ułus wierchojański (ros. Верхоянский улус)
• Ułus wilujski (ros. Вилюйский улус)
• Ułus żygański (ros. Жиганский улус)

Historia

W etnogenezie współczesnych Jakutów wzięli udział przede wszystkim przedstawiciele turkojęzycznych ludów pasterskich, którzy przybyli na obszary nad Leną znad Angary i terytoriów nadbajkalskich^[20]. Spotkali się oni z zamieszkałymi tu już wcześniej narodami, do których należeli przede wszystkim Tunguzi (Ewenkowie) i Dołganie^[20]. Za datę włączenia Jakucji w skład państwa rosyjskiego uznaje się 1632^[21]. Już w 1638 powstał jakucki ujezd, przemianowany w 1775 na prowincję jakucką, potem obwód jakucki (początkowo w składzie guberni irkuckiej – od 1805 samodzielny), największą terytorialnie jednostkę administracyjną Imperium Rosyjskiego^[22][20].

Od drugiej połowy XVII wieku następowało osiedlanie się tutaj wprowadzających swe tradycje rolnicze Rosjan, którzy przedsiębrali także próby chrystianizacji autochtonicznych narodów^[23]. Bolszewicy przejęli władzę w Jakucji w 1922^[20]. 27 kwietnia 1922 Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy zadecydował o powstaniu Jakuckiej ASRR w składzie Rosyjskiej FSRR^[24]. Pod koniec lat 20. XX wieku zaczyna się rozwój przemysłu^[20]. Po II wojnie światowej władze radzieckie zajęły się zwłaszcza wydobyciem diamentów^[20].

Republika Sacha w składzie Federacji Rosyjskiej powstała w 1992^[25]. Pierwszym jej prezydentem został Michaił Nikołajew^[25]. 4 kwietnia 1992 Rada Najwyższa Republiki Sacha przyjęła tekst Konstytucji^[26].

Gospodarka

Główną gałęzią przemysłu Jakucji jest wydobycie diamentów^[27]. Obecnie na Jakucję przypada około 1/4 ich światowej produkcji^[27]. Oprócz diamentów prowadzi się wydobycie złota (w 2015 r. 25 ton)^[27]. W 2012 roku wydobyto tu 13,4 miliona ton węgla^[28]. Oprócz tego Sacha posiada ogromne zapasy ropy naftowej i gazu ziemnego^[29]. Największe w republice jest Talakańskie Zagłębie Naftowe z około 120 mln ton nafty^[30].

Tablice rejestracyjne

Tablice pojazdów zarejestrowanych w Jakucji mają oznaczenie 14 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS^[31].

Rekord

W Jakucji znajduje się najzimniejsze zamieszkane miejsce – wioska Tomtor^[32]. Temperatura w styczniu 2004 spadła tam do -72,2° Celsjusza^[33].

Zobacz też

• Miasta w Jakucji

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Republiki Jakucji (ros.)
• Parlament Jakucji. il-tumen.sakha.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-21)]. (ros.).
• Minus 50, nasza zimka przyszła, Michał Książek, Rzeczpospolita.pl, styczeń 2008. rp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-10)].