Janów Podlaski
Artykuł | 52°11′45″N 23°12′38″E |
---|---|
- błąd | 38 m |
WD | 52°10'59.9"N, 23°12'0.0"E |
- błąd | 14 m |
Odległość | 1654 m |
wieś | |
Kolegiata pw. św. Trójcy | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2021) | 2659[1] |
Strefa numeracyjna | 83 |
Kod pocztowy | 21-505[2] |
Tablice rejestracyjne | LBI |
SIMC | 0012960[3] |
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
52°11′45″N 23°12′38″E/52,195833 23,210556 | |
Strona internetowa |
Janów Podlaski – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Janów Podlaski[3][4]. Siedziba gminy Janów Podlaski, rzymskokatolickiego dekanatu Janów Podlaski i parafii Trójcy Świętej. Dawniej miasto.
SIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
1021748 | Zaborek | część wsi |
Janów Podlaski uzyskał lokację miejską w 1465 roku, zdegradowany w 1869 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1919 roku, degradacja w 1945 roku[5]. Prywatne miasto duchowne w końcu XVIII wieku leżało w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego[6]. W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim.
Współczesny Janów słynie z hodowli koni czystej krwi arabskiej prowadzonej przez Stadninę Koni Janów Podlaski, najstarszą, założoną w 1817, państwową stadninę koni[7][8].
Położenie
Wieś leży na obszarze Niziny Południowopodlaskiej[9], kilka kilometrów na południe od Bugu, na którym przebiega granica z Białorusią. Przez Janów Podlaski przebiega droga wojewódzka nr 698.
Historia
Najwcześniejsze historyczne wzmianki o Janowie Podlaskim pochodzą z 1423 roku, gdy litewski Książę Witold darował wieś Porchów[10] łuckiemu kościołowi katedralnemu. W 1465 Porchów uzyskał prawa miejskie chełmińskie i od imienia ówczesnego biskupa Jana Łosowicza przyjął nazwę Janów Biskupi. Otrzymał herb z wizerunkiem hostii i kielicha. Położenie Janowa przy szlaku handlowym na trasie Kraków – Wilno, sprzyjało rozwojowi miasta. W roku 1570 miasto liczyło 500 domów, 5 tys. ludzi, cechy kuśnierzy, szewców, zdunów, stolarzy. Biskupi łuccy posiadali w Janowie dwa kościoły, zamek obronny i okoliczne grunty. W roku 1656, w czasie najazdu szwedzkiego warowna rezydencja i świątynie legły w gruzach. Siedziba biskupów nadawała się jedynie do rozbiórki. Dopiero w latach 1770–1780 z inicjatywy biskupa Feliksa Pawła Turskiego w miejscu byłej rezydencji wybudowano późnobarokowy pałac z dwoma pawilonami przy dziedzińcu i otoczono go parkiem w stylu angielskim.
Oprócz pałacu biskupiego zachował się barokowy budynek kościoła pod wezwaniem św. Trójcy wzniesiony w latach 1714–1735, w 1741 roku podniesiony do godności kolegiaty (katedra w latach 1818–1867 i 1918–1924). Ma on dwuwieżową fasadę i trójnawowe wnętrze. W wystroju wnętrza zwraca uwagę dwanaście ośmiobocznych płócien ze szkoły Franciszka Smuglewicza. Obok kolegiaty znajdują się budynki dawnego seminarium duchownego (1685–1939), użytkowane obecnie przez oświatę. W bliskim pierwotnemu kształcie uchowała się dzwonnica z 1745 roku. Z dawnej zabudowy miejskiej Janowa pozostał dom Ryttów z 1793 roku.
Z Janowem związana jest postać biskupa Adama Naruszewicza, poety i dziejopisarza, który spędził w nim ostatnie lata życia. Mieszkał w pałacu biskupim, w pawilonie wschodnim od 1788 roku do śmierci w roku 1796. Z jego imieniem wiąże się grota na końcu alei lipowej z 1790 roku w kształcie walca z kopułą z kamienia. Tradycja podlaska mówi, że w Janowie pisał tezy Konstytucji 3 Maja. Został pochowany w krypcie kolegiaty św. Trójcy. W świątyni jest pomnik Naruszewicza, wykonany z białego marmuru w Rzymie, w roku 1861 przez T. O. Sosnowskiego.
W roku 1818 utworzono diecezję janowską, a Janów stał się siedzibą jej biskupów. Po upadku powstania styczniowego w 1864 roku, w którym mieszkańcy wzięli licznie udział, władze zaborcze skasowały diecezję (1867). Przyczyną była także obawa przed oddziaływaniem i pomocą katolików dla unitów. W 1874 prześladowania unitów poprzedzające likwidację unickiej diecezji chełmskiej dotknęły również unitów janowskich – około stu zostało uwięzionych. Brak połączeń kolejowych oraz przemysłu pod koniec XIX wieku i początku wieku XX zdecydował o zahamowaniu rozwoju miasta. W latach 1918–1932 Janów był siedzibą powiatu konstantynowskiego, ale nie wpłynęło to na ożywienie gospodarcze.
W czasie II wojny światowej zginęła znaczna liczba mieszkańców, głównie Żydów. W roku 1944 Janów liczył 2 tys. mieszkańców (połowa stanu z 1939 roku). Podczas II wojny światowej (1940[11]) stracił prawa miejskie[11]. W sierpniu 1944 uchylono podział administracyjny wprowadzony przez okupanta[12], przez co Janów tymczasowo odzyskał status miasta (posiadał taki jeszcze 28 czerwca 1946)[13]. Późniejsze publikacje (od 1947) Janowa jako miasta nie wymieniają[11][14] (wieś w gminie Janów Podlaski).
Prawa miejskie
Janów miał prawa miejskie w latach 1465[15]–1870[16], 1919[17]–1940[18] i 1944[12]–1946[11][13][14].
- Prawa miejskie uzyskał po raz pierwszy w roku 1465. Miasto lokowano na terenie wsi Porchów. W wieku XIX nazywane równolegle Janowem Biskupim lub Janowem Podlaskim[19]. Obie te nazwy funkcjonowały równolegle.
- Utrata praw miejskich w roku 1869[20].
- Odzyskanie praw miejskich w roku 1919.
- W roku 1940, za okupacji niemieckiej prawa miejskie zniesiono, zmieniając podział administracyjny.
- W latach 1944–1946 Janów ponownie miał status miasta (po 14 lutego 1946 ponownie wieś)[11].
Stadnina Koni w Janowie Podlaskim
Zabytki
- pałac barokowy biskupów łuckich z 1770 r. na miejscu zamku z XV wieku rozbudowanego w 1520 roku i dworu z XVII wieku:
- ślady obwarowań bastionowych
- grota biskupa Adama Naruszewicza z 1796 r.
- park krajobrazowy
- kościół pw. św. Trójcy z lat 1714–1735, barokowy:
- dzwonnica murowana z 1745 r., barokowa
- gmach Seminarium z połowy XVIII w. – obecnie Zespół Szkół
- ogrodzenie
- kościół pw. św. Jana Chrzciciela w stylu klasycystycznym z lat 1790–1801:
- dzwonnica w stylu bizantyjskim z 1874 r.
- plebania z końca XIX w.
- kaplica cmentarna św. Rocha z II połowy XIX w. na cmentarzu katolickim, dawniej unickim i wielowyznaniowym
- stacja benzynowa z 1928 roku, jedna z najstarszych w Polsce – zachowały się m.in. ręczne dystrybutory paliw «Temper Extakt» z 1928 roku
- założenie parkowe Wygoda I połowa XIX w. i zespół stajni projektu Henryka Marconiego:
- stajnia Czołowa z 1885 r.
- stajnia Zegarowa z 1841 r.
- stajnia Woroncowska z 1885 r.
- stajnia Wyścigowa z 1848 r.
- brama wjazdowa z ok. 1840 r.
Sport
W Janowie działa powstały w 1989 roku klub piłkarski GKS Janowia Janów Podlaski.
Turystyka
- Nadbużański szlak rowerowy.
- 16 lipca 2016 oficjalnie otwarto hotel „Zamek” mieszczący się w dawnym pałacu biskupim. Inwestorem jest «Grupa Arche». 4-gwiazdkowy hotel oferuje 199 pokoi oraz gabinety odnowy biologicznej i inne atrakcje[21].
- 15 lipca 2021 udostępniono przebudowany skwer w centrum miejscowości – powstała fontanna z rzeźbą przedstawiającą galopujące konie, autorstwa miejscowego rzeźbiarza Arkadiusza Markiewicza[22]; uporządkowano okoliczną zieleń, wybudowano wielofunkcyjny, mający służyć głównie turystom, budynek z toaletami oraz dokonano korekty ustawienia okolicznych pomników[23].
Zobacz też
- Cmentarz żydowski w Janowie Podlaskim
Przypisy
- ↑ Wieś Janów Podlaski w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2023-01-04] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 368 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Robert Krzysztofik , Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36–37 .
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 106.
- ↑ Internetowy System Aktów Prawnych.
- ↑ Internetowy System Aktów Prawnych.
- ↑ Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego.
- ↑ Porchów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 815 .
- ↑ a b c d e Stanisław Srokowski (red.), Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1948 (Biblioteka Samorządowca 77) .
- ↑ a b Dz. U. z 1944 r. Nr 2, poz. 8.
- ↑ a b GUS (1947). Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r., Warszawa: GUS.
- ↑ a b Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa: Kolumna, 1948 .
- ↑ M. Najgrakowski , Miasta Polski do początku XXI wieku. Podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji, Warszawa: PAN IGiPZ, 2009 .
- ↑ Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).
- ↑ M.P. z 1919 r. Nr 234, poz. 0; Niektóre źródła (np. Stanisław Pazyra (red.), Miasta polskie w Tysiącleciu, Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum, 1965–1967 .) podają 1915 jako rok odzyskania praw miejskich, co przypadałoby na wydarzenia okresu wojennego. Oficjalne uznanie za miasto przez administrację polską nastąpiło w 1919 roku.
- ↑ Stanisław Srokowski (red.), Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1948 (Biblioteka Samorządowca 77), s. 81 .
- ↑ Janów Podlaski w publikacji Nazwy misat Polskich, K. Rymut.
- ↑ Podstawa: Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461)
- ↑ Uroczyste otwarcie hotelu Zamek Biskupi Janów Podlaski. e-Hotelarz.pl, 2016-07-19. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).
- ↑ Paulina Chodyka-Łukaszuk: Janów Podlaski: Otwarcie skweru w cieniu krytyki. Słowo Podlasia, 2021-07-20. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).
- ↑ Aleksandra Bielecka: Pędzą konie po… wodzie. Biała24, 2021-07-15. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).
Linki zewnętrzne
- Janów (46) nad Krzywką, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 420 .
- Historia Żydów w Janowie Podlaskim na portalu Wirtualny Sztetl
- Janów Biskupi czyli Podlaski : z dawnych i współczesnych źródeł (1897) w bibliotece Polona
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lublin Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 52.35 N
- S: 50.20 N
- W: 21.52 E
- E: 24.25 E
Czerwony szlak turystyczny.
Autor: Przemysław Żmudziński-Caruk, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kościół p.w. Trójcy Świętej w Janowie Podlaskim (zabytek nr rejestr. A/202)
Autor: Alina-Arabians, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pure Polish arabian stallion by TrippleCrown winner Ekstern out of the famous P-line through Parella (by Arbil). Sold in utero from world reknown Polish statestud Janow Podlaski. Leased by Barakah.dk in 2011.
Shot taken near Videbaek, Denmark.
Autor: Egon.sz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Janów Podlaski, oficyna (skrzydło)
Autor: Grzegorz W. Tężycki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Janów Podlaski (pow. bialski, woj. lubelskie, Polska). Fontanna „Galopujące konie” na głównym placu miejscowości.
(c) Sonic jp z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Janów Podlaski - Grota Adama Naruszewicza