Jan Ámos Komenský

Jan Ámos Komenský

Senior generalny Jednoty Braci Czeskich
Data i miejsce urodzenia	28 marca 1592 Nivnice
Data i miejsce śmierci	15 listopada 1670 Amsterdam
Miejsce pochówku	Naarden
Wyznanie	protestanckie
Nominacja biskupia	1632
Sakra biskupia	6 października 1632

Jan Amos Komenský, Jan Amos Komeński, Comenius^[1], Komeniusz (ur. 28 marca 1592 w Nivnicy^[a], zm. 15 listopada 1670 w Amsterdamie) – czeski pedagog, filozof, reformator i myśliciel protestancki, senior generalny braci czeskich w latach 1648–1670, przejściowo mieszkaniec Leszna.

Życiorys

Jan Amos Komenský urodził się 28 marca 1592 roku w wiosce Komna pod Brnem na Morawach w rodzinie mieszczańskiej. Był ostatnim biskupem wspólnoty braci czeskich, niegdyś znacjonalizowanej odmiany chrześcijaństwa^[2]. Kształcił się na uniwersytecie w Heidelbergu^[1]. Całe życie poświęcił praktycznej działalności wychowawczej, układaniu podręczników szkolnych i teoretycznemu opracowywaniu zagadnień pedagogicznych, a szczególnie dydaktycznych. Twórca i propagator jednolitego systemu powszechnego nauczania. Zalecał objęcie nauczaniem wszystkich niezależnie od płci i stanu, a także nauczanie w języku ojczystym (nauka łaciny miała być wprowadzana później)^[2].

W roku 1616 został duchownym wspólnoty braci czeskich. W roku 1627 na skutek prześladowań religijnych musiał opuścić Czechy^[3]. Jako przywódca radykalnego ruchu politycznego i religijnego zwalczany w Czechach przez Habsburgów i Kościół katolicki, schronił się w Polsce w Lesznie u Rafała Leszczyńskiego.

Między 1628 a 1656 rokiem (z przerwami na wyjazdy do Anglii, Szwecji, Siedmiogrodu i Elbląga)^[3] mieszkał w Lesznie^[1], gdzie pracował, jednocześnie będąc profesorem leszczyńskiego gimnazjum, które dzięki niemu stało się znanym oraz chętnie wybieranym miejscem pobierania nauk przez polską i czeską młodzież. W Lesznie wydał swoje najważniejsze dzieła, m.in. podręcznik do nauki języka łacińskiego pt. Ianua linguarum reserata^[1], tłumaczony na kilkanaście języków. Jego poglądy głosiły wiarę w dobrobyt i naprawę ludzkości poprzez rozpowszechnianie wiedzy (aby wszyscy wiedzieli wszystko o wszystkim)^[4].

W roku 1645 uczestniczył w dyspucie teologicznej Colloquium charitativum, na której reprezentował wspólnotę braci czeskich^[3].

W trakcie najazdu szwedzkiego na Polskę (potopu) stojąc na czele wspólnoty braci czeskich w Lesznie poparł Szwedów pisząc panegiryk na cześć najeźdźcy, króla szwedzkiego Karola Gustawa^[5] oraz odezwę do Polaków, by wyrzekli się katolicyzmu i króla Jana Kazimierza^[6][3]. Poparcie udzielone Szwedom spowodowało akcję odwetową i spalenie miasta w roku 1656 przez wojska polskie. Utracił wówczas swoją bibliotekę i rękopisy^[3].

Pomnik Jana Amosa Komeńskiego w Lesznie

W 1656 musiał uchodzić z miasta. Zamieszkał na Śląsku, a następnie przeniósł się do Amsterdamu^[1]. Tam w roku 1660 doprowadził do wydania wznowienia Biblii gdańskiej u Christofella Cunradusa. Zmarł w Amsterdamie w roku 1670^[3]. Pochowany został w kalwińskim kościele w Naarden na przedmieściach Amsterdamu.

Labirynt świata i raj serca

Dzieło Komeńskiego, książka Labirynt świata albo raj serca, zostało spisane w 1623 roku. Uważa się je za jedno z najważniejszych dzieł tego autora. Pierwsze wydanie ukazało się w 1631 roku w Saskiej Pirnie, a kolejne w 1663 roku w Amsterdamie ^[2].

Labirynt świata albo raj serca można uznać za dzieło fantastycznonaukowe. Istotną cechą tej książki jest duża ilość alegorii, w których autor krytykuje świat osób uczonych. Pokazuje w nim świat w jakim rządzą głównie bogaci, uczeni oraz dobrze urodzeni, nie zawsze moralni i odpowiednio kształceni, gnębiący słabszych, dobrych i uczciwych^[2].

Treść powyższego dzieła przedstawia podróż chłopca po świecie, podczas której poruszane są zagadnienia związane z ludzkim życiem oraz sytuacją społeczną i ideową ówczesnej Europy. W trakcie tej podróży bohater przygląda się różnym stanom i zawodom, pochylając się między innymi nad zagadnieniami alchemii^[2].

Dzieła

Via Lucis, 1668

Podobizna Jana Amosa Komeńskiego została umieszczona na banknocie 200 koron czeskich

• Drzwi języków (otworzone) (Ianua linguarum)
• Labyrynt świata i raj serca, 1623–31^[7][4], znany też jako Labirynt świata i dom pociechy^[3]
• Listy do nieba (Briefe an den Himmel), 1616
• Pampaedia
• Świat w obrazach (Orbis sensualium pictus), 1658
• Wielka Dydaktyka (Didaktika Magna/Opera didactica omnia), 1638^[3]

Zobacz też

• pansofia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Helsztyński: Uczeń Amosa.
• Comenius and the Problem of Interdisciplinarity. Andrzej Borkowski, Roman Mnich (red.), Siedlce, Wyd. IKRiBL, 2017, ISBN 978-83-64884-93-1.
• Andrzej Borkowski: Poznawcze i dydaktyczne funkcje symboli w dziełach Jana Amosa Komeńskiego, [w:] Jan Amos Komeński a Europa XVII w., red. Barbara Sitarska i Roman Mnich, Siedlce, Wyd. UPH, 2012, s. 235–244, ISBN 978-83-63307-20-2.
• Andrzej Borkowski: Biblijne oraz antyczne konteksty przedstawień władców i polityków w dziełach Jana Amosa Komeńskiego (rekonesans na podstawie edycji polskojęzycznych), „Studia Comeniana et historica” 87-88, XXXXII/2012, s. 5–12.
• Daniel S. Larangé: La Parole de Dieu en Bohême et Moravie. La tradition de la prédication dans l’Unité des Frères de Jan Hus à Jan Amos Comenius, L’Harmattan, Paris: 2008 ISBN 978-2-296-06087-6.
• Manfred Richter: Jan Amos Komeński w Polsce. Zarys życia i działalności, Siedlce, Wyd. IKRiBL, 2016, ISBN 978-83-64884-09-2.

Linki zewnętrzne

• Dzieła Jana Amosa Komenský'ego w serwisie Polona.pl
• Labyrynt świata i raj serca (polskie tłumaczenie z 1914 roku w serwisie ŚBC)
• Silva Rerum; Jan Amos Komenský i jego Orbis pictus, Magdalena Spychaj, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie