Jan Łukasiewicz

Jan Łukasiewicz

1935
Data i miejsce urodzenia	21 grudnia 1878 Lwów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	13 lutego 1956 Dublin, Irlandia
minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
Okres	od 16 stycznia 1919 do 9 grudnia 1919
Poprzednik	Ksawery Prauss
Następca	Tadeusz Łopuszański
Odznaczenia

III Zjazd Filozofów w Krakowie 24 września 1936. Od lewej: Zygmunt Zawirski, NN, Witold Rubczyński, Władysław Tatarkiewicz, Tadeusz Garbowski, Jan Łukasiewicz, Tadeusz Czeżowski, sekretarz zjazdu Marian Heitzman

Stary nagrobek, obecnie symboliczny

Jan Łukasiewicz (ur. 21 grudnia 1878 we Lwowie, zm. 13 lutego 1956 w Dublinie^[1]) – polski naukowiec i polityk; logik i filozof, rektor Uniwersytetu Warszawskiego, minister.

Życiorys

Urodził się we Lwowie w polskiej rodzinie inteligenckiej. Ukończył I Gimnazjum we Lwowie, a następnie studia w zakresie filozofii ścisłej na Uniwersytecie Lwowskim pod kierunkiem Kazimierza Twardowskiego. W tym czasie był sekretarzem i przewodniczącym kółka filozoficznego Czytelni Akademickiej. Tam też uzyskał w 1902 doktorat z filozofii^[2]. 15 listopada 1902 odbyła się jego promocja „sub summis auspiciis imperatoris”, pierwsza tego typu na uniwersytecie we Lwowie^[3]. W latach 1902-1905 pracował w Bibliotece Uniwersytetu Lwowskiego. Otrzymał stypendium z Wydziału Krajowego, po czym dalszą edukację pobierał w Berlinie i w belgijskim Louvain. Habilitację otrzymał w 1906 na Uniwersytecie Lwowskim^[2].

Reprezentował (jako szef sekcji szkolnictwa wyższego w Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) stronę polską (wraz z Bronisławem Dembińskim i Stefanem Ehrenkreutzem) w komisji dwustronnej, negocjującej w czerwcu i we wrześniu 1918 przejęcie akt dotyczących ziem polskich (w tym akt popruskich) od niemieckich instytucji archiwalnych^[4]. Następnie był ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Ignacego Paderewskiego (1919), profesorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Dublińskiego (od 1946), rektorem Uniwersytetu Warszawskiego (1922-23 i 1931-32). Jeden z twórców polskiej szkoły matematycznej (szkoła lwowsko-warszawska).

W 1938 otrzymał tytuł doktora honoris causa Westfalskiego Uniwersytetu Wilhelma w Münsterze^[5].

W wyborach samorządowych z maja 1939 uzyskał mandat radnego Rady Miasta Lwowa, startując z listy chrześcijańsko-narodowej jako kandydat Obozu Zjednoczenia Narodowego^[6].

Podczas okupacji niemieckiej w Polsce uczestniczył w tajnym nauczaniu. Od 1944 pozostawał na uchodźstwie^[7].

Był członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie^[8].

Od 1956 do 2022 roku spoczywał na cmentarzu Mount Jerome w Dublinie (A+36, numer 495). W listopadzie 2022 roku, z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego^[9], jego szczątki zostały sprowadzone do Polski i uroczyście pochowane na Starych Powązkach w Alei Zasłużonych^[10][11].

Praca naukowa

Na początku 1906 otrzymał jedną z nagród przyznaną przez „Przegląd Filozoficzny” w konkursie w zakresie filozofii ścisłej za pracę pod tytułem O przyczynowości.

Jego praca O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa zapoczątkowała rozwój logiki matematycznej. Był autorem logiki trójwartościowej, pierwszego nieklasycznego rachunku logicznego, na bazie którego powstały logika modalna, logika probabilistyczna i logika rozmyta^[12].

Twórca notacji polskiej (1920), podstawy odwrotnej notacji polskiej, sposobu zapisu wyrażeń arytmetycznych szeroko stosowanego w informatyce do dnia dzisiejszego^[12]. Zapis ten pozwala na całkowitą rezygnację z użycia nawiasów w wyrażeniach, jako że jednoznacznie określa kolejność wykonywanych działań. RPN jest używana w niektórych językach programowania (Forth, PostScript), w realizacji programowej arkuszy kalkulacyjnych i kompilatorów języków programowania oraz w kalkulatorach naukowych firmy Hewlett-Packard.

Łukasiewicz zaproponował też podział rozumowań logicznych na dedukcyjne i redukcyjne (zamiast tradycyjnych indukcyjnych), który jednak nie przyjął się szerzej (z pewnymi wyjątkami, na przykład u Józefa Marii Bocheńskiego^[13]).

Pisma wybrane

• Logika i metafizyka (red. Jacek Jadacki), Warszawa 1999
• O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa. Kraków: Akademia Umiejętności, 1910. OCLC 27836369.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)^[14][15]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi (Węgry)^[14]

Zobacz też

• (27114) Lukasiewicz
• zasada niesprzeczności

Przypisy

Bibliografia

• Jan Łukasiewicz, Pamiętnik, (red. Jacek Jadacki, Piotr Surma), Wyd. Semper, Warszawa 2013
• Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej (redakcja naukowa Jacek M. Majchrowski przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana), Warszawa 1994, wyd. BGW, ISBN 83-7066-569-1 s. 51; Łukasiewicz Jan Leopold
• Bocheński J.M., Współczesne metody myślenia, Poznań 1992.
• Rybarski A., Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 1–14.
• Woleński J., Łukasiewicz Jan, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 16, Warszawa 2003, s. 327 i 328.
• John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Jan Łukasiewicz w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
• Odznaczenie młodego uczonego. „Nowości Illustrowane”. Nr 8, s. 2, 24 lutego 1906. 
• Prace Jana Łukasiewicza dostępne w Internecie (Katalog HINT)

Linki zewnętrzne

• Nagroda Polskiego Towarzystwa Informatycznego im. Jana Łukasiewicza. pti.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-05)].
• PeterP. Simons PeterP., Jan Łukasiewicz, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 6 czerwca 2014, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-07]  (ang.).
• Zobacz zbiór prac Jana Łukasiewicza w Wikilivres (dawniej Bibliowiki)
• Jan Łukasiewicz: Pamiętnik (2013) w bibliotece Polona