Jan Żychoń
![]() | |
![]() | |
Data i miejsce urodzenia | 1 stycznia 1902 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | 17 maja 1944 |
Przebieg służby | |
Lata służby | 1916–1944 |
Siły zbrojne | |
Formacja | |
Jednostki | |
Stanowiska | zastępca dowódcy batalionu |
Główne wojny i bitwy | I wojna światowa |
Odznaczenia | |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |

Jan Henryk Żychoń (ur. 1 stycznia 1902[1] w Skawinie, zm. 17 maja 1944 pod Monte Cassino) – major piechoty Wojska Polskiego, oficer wywiadu wojskowego Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego.
Życiorys
Jako dwunastoletni chłopak uciekł do Legionów. Początkowo pełnił służbę pomocniczą, a w 1916 r. trafił do kompanii szkolnej. Zwolniony ze służby z powodu stanu zdrowia, po roku ponownie znalazł się w Legionach, wkrótce internowany został przez Austriaków.
W roku 1919 odkomenderowany został do dyspozycji Oddziału II Sztabu Generalnego WP. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej i w powstaniach śląskich.
W 1924 r. był porucznikiem (starszeństwo z dniem 1 czerwca 1919 r. i 482. lokata) w 45 pułku piechoty Strzelców Kresowych. W tym samym roku otrzymał przydział do Oddziału II Sztabu Generalnego, a trzy lata później rozpoczął samodzielną działalność wywiadowczą na terenie Wolnego Miasta Gdańska pod przykrywką referenta w Generalnym Komisariacie RP. Rozbudował i zreorganizował struktury wywiadowcze kierowanej przez siebie, zakonspirowanej w Wydziale Wojskowym wspomnianego komisariatu, Ekspozytury nr 7 Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Kierowana przez niego placówka bardziej była znana pod nazwą „BIG” (Biuro Informacji Gdańsk)[2]. W tym czasie mieszkał w kamienicy przy obecnej Al. Grunwaldzkiej 117 w Gdańsku[3]. Nie figuruje w Roczniku Oficerskim z 1928 r., natomiast w Roczniku Oficerskim z 1932 r. widnieje jako kapitan Sztabu Głównego WP ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 r. i 59. lokatą w korpusie oficerów zawodowych piechoty.
Od stycznia 1930 r. przygotowywał nową placówkę wywiadu Ekspozyturę Nr 3 Oddziału II SG w Bydgoszczy, która powstała z połączenia kadrowego ekspozytur Oddziału II w Poznaniu i Gdańsku[4]. Oficjalnie ekspozytura rozpoczęła swoją działalność dnia 1 lipca 1930 r.
Był organizatorem „Akcji Wózek”. Polegała ona na systematycznej inwigilacji przesyłek pocztowych przewożonych tranzytem koleją z Niemiec do Prus i Gdańska przez polskie Pomorze, tzw. polski korytarz. Agenci i współpracownicy „dwójki" włamywali się do wagonów pocztowych, przeglądali i fotografowali korespondencję, a nawet przewożone tą drogą prototypy broni i sprzętu wojskowego, a następnie powtórnie plombowali worki i wagony podrobionymi pieczęciami[5][6].
Raporty Żychonia cieszyły się dużym uznaniem, natomiast jego zachowanie – m.in. publiczne występowanie w mundurze, nadużywanie alkoholu – wywołało negatywne komentarze i budziło niechęć kolegów z Referatu (Wydziału) Wschód.
Na stopień majora został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 i 63. lokatą w korpusie oficerów piechoty[7]. We wrześniu 1939 r. był odpowiedzialny za wywiezienie i ukrycie archiwów kierowanej przez siebie bydgoskiej Ekspozytury Oddziału II. Jednakże archiwa te zostały odnalezione przez Abwehrę w Warszawie, na terenie Fortu Legionów przy ul. Zakroczymskiej.
Żychoń pojawił się w Paryżu we wrześniu 1939 r., jeszcze przed przyjazdem tam generała Władysława Sikorskiego. Z polecenia generała miano go wykluczyć z działań na czas całej wojny. Został obarczony odpowiedzialnością za katastrofę podporządkowanej mu siatki wywiadu w III Rzeszy. Interweniowali jednak Francuzi (Żychoń miał osobiste powiązania z admirałem Darlanem), pozostały bowiem resztki polskiej siatki wywiadowczej w Niemczech zajmującej się Kriegsmarine, co było w zainteresowaniu szefa admiralicji francuskiej i ludzie, z którymi kontakt osobisty miał wyłącznie Żychoń. W styczniu 1940 r. przekazany został do dyspozycji francuskiego wywiadu morskiego, dostarczał mu informacje od agentów pozostawionych w Niemczech. Jednym z nich był cywilny urzędnik Oberkommando der Kriegsmarine Heinrich Katlewski ps. Viktor. Żychoń zyskał zaufanie generała Władysława Sikorskiego przedstawiając perspektywy rozprawy z przeciwnikami politycznymi Sikorskiego w Oddziale II.
W chwili upadku Francji Żychoń dostał od Francuzów do dyspozycji statek, przybył do Wielkiej Brytanii i uzyskał z kolei opiekę brytyjską. W konsekwencji Żychoń, deklarując osobistą lojalność polityczną wobec Sikorskiego, został mianowany szefem Referatu Zachód Wydziału Wywiadu Sztabu Naczelnego Wodza.
Po śmierci gen. Sikorskiego kpt. Jerzy Niezbrzycki i mjr Tadeusz Nowiński wysunęli przeciw szeregowi podkomendnych Żychonia zarzuty z pogranicza współpracy z Abwehrą. Przeciw Żychoniowi powtórzono wysuwane jeszcze przed wojną oskarżenia o uleganie niemieckim inspiracjom m.in. w sprawie rotmistrza Jerzego Sosnowskiego, a nawet działalność na rzecz Abwehry (w tym w związku z pozostawionymi w Warszawie aktami ekspozytury). Sąd wojskowy Polskich Sił Zbrojnych nie zakwestionował przedstawionych zarzutów, ograniczając się do funkcji rozjemcy. W konsekwencji w połowie lutego 1944 r. Jan Żychoń zrezygnował ze stanowiska[8]. Następnie zgłosił się do służby liniowej, gdzie mianowany został zastępcą dowódcy 13 Wileńskiego Batalionu Strzelców „Rysiów”. Poległ 17 maja 1944 w bitwie o Monte Cassino. Został pochowany na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino (taras VIII, sektor E, nr 3; ekshumowany)[9][10].
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari[11] nr 10086[12]
- Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931)[13]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931)[14]
- Medal Wojska[15]
- Złoty Krzyż Zasługi (25 maja 1939)[16]
- Srebrny Krzyż Zasługi (3 sierpnia 1928)[17]
- Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi I stopnia
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
- Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino nr 15383[15]
- Krzyż Oficerski Orderu Krzyża Orła (Estonia)[18]
- Krzyż Wojskowy (Wielka Brytania)[15]
- Medal Wojny 1939–1945 (Wielka Brytania)[15]
- Gwiazda za Wojnę 1939–1945 (Wielka Brytania)[15]
- Gwiazda Italii (Wielka Brytania)[15]
Przypisy
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 21 marca 1928 roku, s. 101, sprostowano datę urodzenia z 1 stycznia 1898 na 1 stycznia 1902.
- ↑ Artur Jendrzejewski, Polski wywiad wojskowy w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1920–1930, Gdańsk 2013.
- ↑ W tej gdańskiej kamienicy mieszkał polski as wywiadu. Zamieni się w biurowiec?
- ↑ Wojciech Skóra: Działalność gdańskiej ekspozytury polskiego wywiadu wojskowego w latach 1920–1930 (Pomorze Zachodnie, Prusy Wschodnie i Wolne Miasto Gdańsk). Poznań: Rys, 2011, s. 274–278.
- ↑ Andrzej Fedorowicz: Wpadka polskich archiwów. rp.pl, 23 sierpnia 2013.
- ↑ Wojciech Skóra: Placówki wywiadu polskiego w Chojnicach. Przyczynek do dziejów Pomorza Zachodniego i Nadwiślańskiego w dwudziestoleciu międzywojennym. Poznań: Rys, 2011, s. 204–222.
- ↑ Rybka i Stepan 2004 ↓, s. 342.
- ↑ Pułkownik Michał Rybikowski, któremu zaproponowano w 1944 stanowisko szefa Referatu Zachód, sprawdziwszy, jaka panuje tam sytuacja – odrzucił propozycję objęcia stanowiska po majorze Żychoniu.
- ↑ Według tej publikacji zmarł 18 maja 1944. Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie w latach 1939–1945. Londyn: Instytut Historyczny im. Gen. Sikorskiego, 1952, s. 270–271.
- ↑ Jan Żychoń. polskiecmentarzewewloszech.eu. [dostęp 2018-08-30].
- ↑ Lista nazwisk osób odznaczonych Orderem Virtuti Militari. stankiewicze.com. [dostęp 2018-04-08].
- ↑ Łukomski G. , Polak B. , Suchcitz A. , Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945, Koszalin 1997, s. 542 .
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 132, poz. 199 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345 „za zasługi na polu organizacji i administracji wojska”.
- ↑ a b c d e f 13 Wileński Batalion Strzelców "Rysiów" - Żychoń Jan-Henryk, rysie.montecassino.eu [dostęp 2022-01-27] .
- ↑ M.P. z 1939 r. nr 121, poz. 282 „za zasługi w służbie wojskowej”.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 178, poz. 387 „za zasługi na polu bezpieczeństwa Państwa”.
- ↑ Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 2, s. 20, 11 listopada 1936.
Bibliografia
- Rocznik Oficerski 1924, s. 237, 377.
- Rocznik Oficerski 1932, s. 62, 422.
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Oscar Reile, Der deutsche Geheimdienst im II. Weltkrieg. Ostfront: die Abwehr im Kampf mit den Geheimdiensten im Osten, Augsburg: Wyd. Weltbild-Verlag, 1990, ISBN 3-89350-068-5, OCLC 312578563 .
- Janusz Piekałkiewicz, Dzieje szpiegostwa, Warszawa 1999, Wyd. Czytelnik ISBN 83-07-02643-1.
- Norman Polmar i Thomas B. Allen, Encyklopedia Szpiegów, Warszawa 2000 Wyd. Magnum.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2004. ISBN 978-83-7188-691-1.
- Henryk Ćwięk , Na tajnym froncie polsko-niemieckim. Kulisy działalności wywiadowczej rotmistrza Jerzego Sosnowskiego, Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza, 2005, ISBN 83-7098-938-1, OCLC 76311696 .
- Wojciech Skóra, Działalność gdańskiej ekspozytury polskiego wywiadu wojskowego w latach 1920–1930 (Pomorze Zachodnie, Prusy Wschodnie i Wolne Miasto Gdańsk), Poznań 2011, s. 368.
- Joanna Bochaczek-Trąbska, W tajnej służbie. Z działalności Jana Henryka Żychonia, Częstochowa 2011.
- Joanna Bochaczek-Trąbska, Major Jan Henryk Żychoń. Oficer wywiadu 1902–1944, Oświęcim 2012.
- Artur Jendrzejewski, Polski wywiad wojskowy w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1920–1930, Gdańsk 2013.
Media użyte na tej stronie
Naramiennik majora Wojska Polskiego (1919-39).
Lesser coat of arms of the Austrian Empire form the Congress of Vienna in 1815 until the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It then represented the Cisleithanian territories of Austria-Hungary in the Reichsrat until 1915.
It shows the arms of Habsburg-Lorraine encircled by the chain of the Order of Golden Fleece, surmounted on the crowned Austrian imperial double-headed eagle clutching in its claws the Imperial orb, sceptre and sword, with the Imperial Crown of Rudolf above.
After 1915 the inescutcheon only displayed the red-white-red arms of Austria.Orzełek legionowy
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape .
Message in the Hughes Telegraph System send 31th of August 1939 by Jan Żychoń to HQ with information on German troops secretly crossed border with the Free City of Danzig on the eve of WW II. 1st page
Message in the Hughes Telegraph System send 31th of August 1939 by Jan Żychoń to HQ with information on German troops secretly crossed border with the Free City of Danzig on the eve of WW II. 2nd page
Military Cross medal ribbon
Baretka: Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi I Klasy
Baretka Orderu Krzyża Orła 4 klasy
Baretka: Krzyż Monte Cassino
Mjr Jan Żychoń, officer or Polish intelligence services before and during WW II, died 1944
Sonderfahndungsliste G.B. Seite 231
Autor: Bosyantek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tablica upamiętniająca mjra Józefa Żychonia, Komenda Śródmieście, ul. Ks. Józefa Poniatowskiego, Bydgoszcz.