Jan (Maksymowicz)

Jan
Iwan (Jan) Maksymowicz
Metropolita tobolski i syberyjski
Ilustracja
Kraj działania

Rosja

Data i miejsce urodzenia

grudzień 1651
Niżyn

Data i miejsce śmierci

10 (21) czerwca 1715
Tobolsk

Miejsce pochówku

Tobolsk

Metropolita tobolski i syberyjski
Okres sprawowania

1711–1715

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Rosyjski Kościół Prawosławny

Inkardynacja

Eparchia tobolska

Śluby zakonne

1675

Prezbiterat

1675

Chirotonia biskupia

10 stycznia 1697

Sukcesja apostolska
Data konsekracji

10 stycznia 1697

Miejscowość

Moskwa

Miejsce

Sobór Zaśnięcia Matki Bożej

Konsekrator

Adrian

Jan, imię świeckie Jan Maksymowicz (ur. w grudniu 1651 w Niżynie, zm. 10/21 czerwca 1715 w Tobolsku) – biskup Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, święty prawosławny.

Życiorys

Młodość i wczesna działalność

Pochodził z rodziny szlacheckiej Maksyma i Eufrozyny Wasylkowskich. Przyszły święty, jako najstarszyn syn, przyjął jako swoje nazwisko patronimik Maksymowicz[1]. Rodzina utrzymywała się z dzierżawy monasterskiego młyna i przeprawy rzecznej, Maksym Wasylkowski był również budowniczym cerkwi. Przyszły hierarcha był najstarszym z siedmiu synów i zarazem jedynym, który wstąpił do stanu duchownego – jego bracia zostali wojskowymi[2]. O dzieciństwie i wczesnej młodości Iwana Maksymowicza nie przetrwały żadne informacje. Sam hierarcha pisał, że od wczesnego dzieciństwa jego ulubionym zajęciem było czytanie książek; w domu znajdowała się bogata biblioteka[1]. Pod koniec lat 60. lub na początku lat 70. XVII w. Wasylkowscy przenieśli się na stałe do Kijowa. Iwan Maksymowicz wstąpił wówczas do Kolegium Mohylańskiego, a po jego ukończeniu został w nim zatrudniony w charakterze wykładowcy (najprawdopodobniej łaciny). W 1675, tj. w roku ukończenia nauki, złożył wieczyste śluby mnisze przed archimandrytą Innocentym, przełożonym ławry Peczerskiej. Natychmiast po tym został wyznaczony na klasztornego kaznodzieję i pełnił tę funkcję przez pięć lat. Jeszcze w tym samym roku przyjął święcenia diakońskie, a następnie kapłańskie z rąk arcybiskupa czernihowskiego i nowogrodzko-siewierskiego Łazarza. Przed 1677 został głównym ekonomem ławry Peczerskiej[1]. W 1677 udał się do Moskwy, by prosić cara o obronę Kijowa, w szczególności zaś ławry Peczerskiej, przed wojskami tureckimi. W 1681 został przełożonym Swieńskiego Monasteru Zaśnięcia Matki Bożej k. Briańska, który na prośbę archimandryty Innocentego został przekazany mnichom ławry Peczerskiej przez cara Fiodora, z przeznaczeniem na schronienie dla braci w przypadku zajęcia Kijowa przez Turków. W latach 80. i 90. XVII w. Jan (Maksymowicz) wielokrotnie jeździł do Moskwy i utrzymywał kontakty z patriarchą moskiewskim i całej Rusi Joachimem[1].

Biskup czernihowski

W 1695, z inicjatywy biskupa czernihowskiego Teodozjusza został przełożonym Jeleckiego Monasteru Zaśnięcia Matki Bożej w Czernihowie. Rok później, po śmierci Teodozjusza, dzięki poparciu Iwana Mazepy został jego następcą na katedrze czernihowskiej. Jego chirotonia miała miejsce 10 stycznia 1697 w Moskwie, z udziałem patriarchy moskiewskiego i całej Rusi Adriana jako głównego konsekratora. Jan (Maksymowicz) otrzymał natychmiast godność arcybiskupa[1]. Poparcie Mazepy i jego bogate dary dla eparchii czernihowskiej pozwoliły na rozbudowę monasteru Świętych Borysa i Gleba w Czernihowie i monasteru w Wołdinie[1].

W Czernihowie arcybiskup Jan założył kolegium (szkołę słowiańsko-łacińską), która w jego zamierzeniach miała przygotowywać kandydatów na studia w Akademii Kijowsko-Mohylańskiej. Do szkoły przyjmowani byli synowie kapłanów, jak również chłopcy z rodzin kozackich, mieszczańskich i szlacheckich. Kolegium znane było nieoficjalnie pod nazwą Collegium Maximovitianum[2], szkoła stała się wzorem dla kolejnych placówek tego typu, jakie powstawały w eparchiach na ziemiach rosyjskich i ukraińskich. Równocześnie z kolegium biskup Jan założył drukarnię w monasterze Trójcy Świętej i św. Eliasza w Wołdinie. Publikowała ona księgi liturgiczne, teksty na tematy duchowne, panegiryki i przekłady tekstów łacińskich. Hierarcha nawiązał kontakty z monasterami na Athosie, w Jerozolimie i na Synaju[1].

W 1708, gdy Iwan Mazepa przeszedł na stronę Szwedów, biskup został oskarżony o współpracę z nim przeciwko carowi. Przybył do Głuchowa i brał udział w wyborach nowego hetmana[2]. Carskie śledztwo pozwoliło mu oczyścić się z zarzutów zdrady. Biskup Jan był obecny w czasie obrzędu obłożenia Mazepy ekskomuniką (przeprowadził go metropolita kijowski Joazaf)[1] i podpisał stosowny akt[2]. Hierarcha poparł reformy Piotra Wielkiego, zaś po bitwie pod Połtawą napisał dzieło pt. Synaksar[1]. Jan zainicjował także kult swojego poprzednika na katedrze, biskupa Teodozjusza, sam napisał troparion i kondakion na jego cześć[1].

Metropolita tobolski i syberyjski

W styczniu 1711 Jan udał się do Moskwy na wezwanie Piotra I. Na miejscu otrzymał od metropolity riazańskiego, locum tenens Patriarchatu Moskiewskiego Stefana, nominację na metropolitę tobolskiego i syberyjskiego[1]. Na katedrze tobolskiej zastąpił Filoteusza (Leszczyńskiego), który złożył śluby wielkiej schimy. Według niektórych badaczy Jan musiał wyjechać z Czernihowa z powodu sporu z Aleksandrem Mienszykowem[1]. W czasie kilkumiesięcznej podróży do Tobolska, Jan napisał wierszem sylabicznym dziennik Putnik[1].

Sytuacja eparchii tobolskiej w momencie przyjazdu nowego biskupa była trudna. Mimo wysiłków misjonarskich jego poprzednika, w dalszym ciągu większość rdzennej ludności Syberii wyznawała różne kulty pogańskie, w regionie obecni byli staroobrzędowcy, szereg parafii pozostawało nieobsadzonych[1]. Metropolita Jan kontynuował prace swojego poprzednika, wiele uwagi poświęcając założonej przez niego szkole teologicznej[1]. Wzniósł również w Tobolsku nową rezydencję metropolitalną i szereg murowanych świątyń[1]. Urząd metropolity sprawował do śmierci w 1715. Został pochowany w soborze Mądrości Bożej i Zaśnięcia Matki Bożej w Tobolsku[1].

Kult

Nieformalny kult

Nagrobek metropolity w soborze Zaśnięcia Matki Bożej i Mądrości Bożej w Tobolsku, fotografia sprzed 1916

Kult Jana pojawił się natychmiast po jego śmierci. Od 1798 w soborze w Tobolsku prowadzona była księga z opisami cudów, do których miało dojść przy nagrobku metropolity. W 1844 kupiec Miasnikow sfinansował wzniesienie nowego nagrobka w formie kolumny z mitrą, omoforionem i krzyżem oraz marmurowej tablicy, na której przedstawiono postać Jana. W 1900 biskup tobolski Antoni sfinansował srebrną rakę, do której następnie przeniesiono relikwie metropolity[1].

Kanonizacja

Kanonizacja Jana (Maksymowicza), Tobolsk, 1916

W 1913 duchowieństwo eparchii tobolskiej wystosowało do jej ordynariusza, biskupa Barnaby, prośbę o kanonizację Jana (Maksymowicza). Analogiczną prośbę otrzymał car Mikołaj II. Przygotowania do kanonizacji podjęte zostały jednak dopiero dwa lata później. Zaliczenie hierarchy w poczet świętych gorąco poparł car, który wierzył, że to wstawiennictwo Jana było przyczyną sukcesów militarnych wojsk rosyjskich[3]. W 1915 biskup tobolski Barnaba sam przeprowadził ceremonię kanonizacji[3]. Została ona anulowana przez Świątobliwy Synod Rządzący, jednak z uwagi na zebranie w toku przygotowań do kanonizacji wielu świadectw cudów za pośrednictwem metropolity zdecydowano o jej powtórzeniu. W roku następnym w Tobolsku ceremonia została przeprowadzona po raz drugi, tym razem z zachowaniem wszelkich procedur. Uroczystościom przewodniczył metropolita moskiewski Makary[1], z którym koncelebrowało dwunastu hierarchów: biskupi tobolski i syberyjski Barnaba, irkucki Jan, tomski i ałtajski Anatol, pskowski i wielkołucki Euzebiusz, orenburski Metody, zabajkalski Melecjusz, jenisejski i krasnojarski Nikon, czelabiński Serafin, jekaterynburski i irbicki Serafin, omski i pawłodarski Sylwester, kargopolski Warsonofiusz oraz gdowski Beniamin[4].

W 1919 biskup bieriozowski Irynarch ukrył relikwie Jana w piwnicach soboru Opieki Matki Bożej w Tobolsku, w obawie przed zbliżającą się do miasta Armią Czerwoną. Rok później relikwie wystawiono dla kultu w tejże świątyni. W czasie akcji otwarcia relikwii Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego relikwiarz został otwarty, a przy wystawionych na widok publiczny szczątkach bolszewicy zorganizowali ateistyczny mityng. Relikwie znajdowały się początkowo w soborze Opieki Matki Bożej, a następnie w muzeum krajoznawczym, na jakie zaadaptowano dawną rezydencję biskupią[1].

Rozwój kultu metropolity Jana był możliwy dzięki wysiłkom biskupa irkuckiego i angarskiego Jana, który w latach 20. XX wieku napisał akafist ku jego czci, a następnie biskupa nowosybirskiego i barnaułskiego Bartłomieja, autora nabożeństwa ku czci Jana[5]. Dzięki wysiłkom Bartłomieja w 1947 relikwie metropolity ponownie znalazły się w soborze Opieki Matki Bożej[1].

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u W. Busygin, B. Piwowarow, M. Sofronowa, Ioann [w:] Prawosławnaja Encikłopiedija. T. 23. Moskwa: 2010, s. 219–230. ISBN 978-5-89572-042-4.
  2. a b c d Kuczyńska M.: Z zachodu na wschód. Obywatele Rzeczypospolitej na ołtarzach Cerkwi rosyjskiej. Kraków: Collegium Columbinum, 2011, s. 148–149. ISBN 978-83-7624-073-2.
  3. a b Kuczyńska M.: Z zachodu na wschód. Obywatele Rzeczypospolitej na ołtarzach Cerkwi rosyjskiej. Kraków: Collegium Columbinum, 2011, s. 150–151. ISBN 978-83-7624-073-2.
  4. Nikolai (Ivan Ilyich Karpov) of London
  5. Kuczyńska M.: Z zachodu na wschód. Obywatele Rzeczypospolitej na ołtarzach Cerkwi rosyjskiej. Kraków: Collegium Columbinum, 2011, s. 153–155. ISBN 978-83-7624-073-2.

Media użyte na tej stronie

Canonization of John of Tobolsk.jpg
Canonization of John of Tobolsk. Divine service in Cathedral Place. Tobolsk (Rusio).
John of Tobolsk grave.jpg
Гробница митрополита Иоанна (Максимовича) в Софийском соборе Тобольского кремля
John of Tobolsk (2part XVIII).jpg
Свт. Иоанн (Максимович), митр. Тобольский и всея Сибири. Портрет. 2-я пол. XVIII в. (Тюменский обл. музей изобразительных искусств)