Jan Brzękowski

Jan Brzękowski
Data i miejsce urodzenia	18 grudnia 1903 Nowy Wiśnicz
Data i miejsce śmierci	3 sierpnia 1983 Paryż
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	Awangarda Krakowska
Ważne dzieła
Poezja integralna Wyobraźnia wyzwolona W Krakowie i w Paryżu

Jan Brzękowski, ps. Jan Bereta, Jan Jarmott (ur. 18 grudnia 1903 w Nowym Wiśniczu, zm. 3 sierpnia 1983 w Paryżu) – polski poeta, pisarz i teoretyk sztuki, w szczególności poezji.

Życiorys

Brzękowski uczęszczał do gimnazjum w Nowym Sączu i w Bochni. Absolwent filologii polskiej i farmacji na UJ. Uzyskał w 1927 roku stopień doktora za rozprawę pt. Legenda Don Juana i jej wpływ na literaturę polską. Studiował także na Sorbonie i w paryskiej École du Journalisme. Uczestnik plebiscytu na Śląsku w 1920 roku. Debiutował w 1921 roku na łamach „Gazety Literackiej” jako poeta. W 1922 związany był z grupą młodych poetów krakowskich, określających się jako negatywiści^[1]. W 1925 roku wydał pierwszy tomik poezji Tętno drukowany w „Zwrotnicy”. Redagował czasopismo „Linia”. Działał w kręgu awangardy krakowskiej. Współtworzył grupę artyści rewolucyjni.

W 1928 roku wyjechał do Francji. W latach 1929-1930 redaktor dwujęzycznego pisma „L'Art Contemporain – Sztuka Współczesna”. Pisał poezję w języku francuskim, wydając kilka tomików ilustrowanych przez Hansa Arpa i M. Ernsta i Fernanda Légera. W latach 1937–1940 był szefem biura prasowego Ambasady RP, działał w czasie wojny w zarządzie Polskiego Czerwonego Krzyża w Vichy, uczestniczył we francuskim ruchu oporu w latach 1940–1944. W 1940 roku ożenił się z rzeźbiarką Suzanne de Lamer. W latach 1944–1945 był attaché prasowym Ambasady RP. Od 1946 do 1964 roku był dyrektorem uzdrowiska i hotelu w Amélie-les-Bains, gdzie również mieszkał. Od 1964 roku przebywał w Paryżu. W 1979 odnowił po 50 latach dyplom doktorski na UJ. Publikował m.in. w czasopismach emigracyjnych „Kultura”, „Wiadomości”, „Oficyna Poetów” i krajowych „Twórczość”, „Tygodnik Powszechny”, „Życie Literackie”, „Miesięcznik Literacki”, „Poezja”

popiersie Jana Brzękowskiego na budynku UG w Nowym Wiśniczu

Dzieła (wybór)

Poezja

• Tętno, 1924;
• Na katodzie, 1929 (1928 w stopce redakcyjnej);
• W drugiej osobie, 1933;
• Zaciśnięte dookoła ust, 1936;
• Spectacle métallique, 1937;
• Nuits végétales, 1938;
• Razowy epos, 1938;
• Odyseje, 1948;
• Les Murs du silence, 1956;
• Przyszłość nieotwarta, 1959;
• 18 coplas, 1959;
• Science fiction, 1964;
• Wybór poezji, 1966;
• Erotyki, 1969;
• Poezje wybrane, 1970;
• Spotkanie rzeczy ostatecznych, 1970;
• Styczeń, 1970;
• Nowa kosmogonia, 1972;
• Lettres en souffrance, 1972;
• Déplacement du paysage, 1973;
• Poezje, 1973;
• Paryż po latach, 1977;
• Wiersze wybrane, 1980;
• Wiersze awangardowe, 1981.

Proza

Powieści

• Psychoanalityk w podróży, 1929;
• Bankructwo prof. Muellera, 1931;
• Start, 1959;
• Dwudziestu czterech kochanków Perdity Loost, (powst. 1939) 1961;
• Międzywojnie, 1982.

Opowiadania

• Wyprawa do miasteczka, 1966;
• Buty No 138, 1978.

Studia i szkice

• Życie w czasie, 1931;
• Poezja integralna, 1933;
• Awangarda, 1958;
• W Krakowie i w Paryżu (wspomnienia i szkice), 1968;
• Szkice literackie i artystyczne 1925–1970, 1978.

Dramat

• Dziurek w Elsynorze (młodzieńcza sztuka), 1970 (Dialog nr 12).

Opracowania

• J. Sławiński: „O poezji Jana Brzękowskiego”. „Twórczość” 1961, nr 9.
• A. K. Waśkiewicz: „Proza Brzękowskiego”. „Twórczość” 1967, nr 12.
• T. Kłak: „Filmowa powieść Jana Brzękowskiego”. W: „Katastrofizm i awangarda”. Katowice 1979.
• P. Majerski: „Boczny tor awangardowego eksperymentu. O powieściach Jana Brzękowskiego”. „Ruch Literacki” 1999, z. 6.
• Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. Tom 1 wyd. PWN, Warszawa 2000
• U. Klatka: Wyobraźnia w czasie. O poezji Jana Brzękowskiego. Kraków 2012.

Inne

Jedna z ulic w Nowym Wiśniczu nosi nazwę Jana Brzękowskiego.

Przypisy

Bibliografia

• Lesław Bartelski M.: Polscy pisarze współcześni, 1939-1991: Leksykon. Tower Press, 2000, s. 61.
• Jan Brzękowski: Wyobraźnia wyzwolona. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966.
• Filip Makowiecki: Jan Brzękowski. Z drugiego szeregu pierwszej Awangardy (pol.). 2012-12-21. [dostęp 2012-06-01].
• Andrzej Konkowski: Hasło: Jan Brzękowski w serwisie edukateria.pl (pol.). 2012-02-13. [dostęp 2012-06-01].
• Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Wyd. III - 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 498-499, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13851-6.