Jan Byra (nauczyciel)

Jan Byra
Ilustracja
kapitan rezerwy piechoty kapitan rezerwy piechoty
Data i miejsce urodzenia3 grudnia 1892
Mukanie
Data i miejsce śmierciwiosna 1940
Charków
Przebieg służby
Lata służby1914–1940
Siły zbrojneWappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png Armia Austro-Węgier,
Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie
JednostkiMilicja Polska Śląska Cie­szyńskiego,
19 Pułk Piechoty,
52 Pułk Piechoty
Główne wojny i bitwyI wojna światowa,
wojna polsko-czechosłowacka,
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa (kampania wrześniowa)
Późniejsza pracanauczyciel
Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi

Jan Byra (ur. 3 grudnia 1892 w Mukaniach, zm. wiosną 1940 w Charkowie) – kapitan rezerwy piechoty Wojska Polskiego, nauczyciel i inspektor szkolny, ofiara zbrodni katyńskiej.

Życiorys

Urodził się 3 grudnia 1892[1][2]. Był synem Józefa i Melanii z domu Kościuk[1]. Kształcił się w C. K. Gimnazjum im. Rudolfa w Brodach, gdzie w 1913 ukończył chlubnie VIII klasę i zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości[2][1][2]. Po maturze podjął studia filozoficzne, które ukończył na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie[2][1].

Po wybuchu I wojny światowej służył w c. i k. armii[1]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został przyjęty do Wojska Polskiego[1]. Od 1918 służył w szeregach Żandarmerii Krajowej Śląska Cieszyńskiego[1]. W trakcie wojny polsko-czechosłowackiej w 1919 w stopniu porucznika służył w Milicji Polskiej Śląska Cie­szyńskiego, pełniąc stanowisko dowódcy 1 batalionu w Cieszynie[3]. Później brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej służąc w batalionie etapowym z Krakowa oraz jako dowódca kompanii 19 pułku piechoty[1]. W 1921 został przeniesiony do rezerwy[1]. Został awansowany na stopień kapitana rezerwy piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[4][5]. W latach 20. i 30. był oficerem rezerwowym 52 pułku piechoty ze Złoczowa (w 1934 był najwyższym stopniem rezerwistą tego pułku i jednocześnie jedynym kapitanem)[6][7][8].

Od 1 lutego 1922 pracował w Państwowym Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie jako nauczyciel języka polskiego, języka niemieckiego, języka łacińskiego, prócz tego był zawiadowcą biblioteki uczniów, opiekunem kółka dramatycznego, kółka polonistycznego, hufca szkolnego przysposobienia wojskowego, czytelni, inicjatorem powstania samorządu klasowego, redaktorem pisma „Nasz Zew”, w swojej pracy wpajał uczniom patriotyczne usposobienie[9][10][11][12][13][14][15]. Ponadto uczył wówczas tych samych przedmiotów w złoczowskim Seminarium Nauczycielskim Żeńskim Towarzystwa Szkoły Ludowej[15]. Był również dyrektorem tego gimnazjum w Złoczowie[16]. W listopadzie 1933 ze stanowiska nauczyciela gimnazjum w Złoczowie został skierowany do pełnienia czynności administracyjnych w Inspektoracie Szkolnym w Złoczowie celem odbycia praktyki w nadzorze szkolnym[17], a w grudniu tego roku został mianowany zastępcą inspektora na okręg złoczowski[18]. Jako podinspektor szkolny ze Złoczowa w 1935 był członkiem Państwowej Komisji Egzaminacyjnej w Tarnopolu[19]. W Złoczowie był prezesem koła Towarzystwa Szkoły Ludowej[20], którego pod koniec 1934 przy jego udziale powołało uniwersytet ludowy[21]. Na początku lutego 1936 został członkiem Powiatowego Komitetu Wykonawczego w Złoczowie[22]. Przed 1939 został inspektorem szkolnym w Złoczowie[1].

Po wybuchu II wojny światowej, kampanii wrześniowej i agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 został aresztowany przez Sowietów i był osadzony w obozie jenieckim w Starobielsku[23]. Wiosną 1940 został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie i pogrzebany w Piatichatkach. Od 17 czerwca 2000 pochowany na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie.

Około 1922/1923 jego żoną została Zofia Wojtasiewicz (1899–1981), magister filozofii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, również nauczycielka w Gimnazjum w Złoczowie wykładająca tam język polski i historię, podczas II wojny światowej deportowana przez sowietów w głąb ZSRR, później była dyrektorem gimnazjum i liceum w Kidugala (Tanzania, Afryka)[24][15][16]. Ich córka, Krystyna Burska, zamieszkała w Toronto w Kanadzie[25].

Ordery i odznaczenia

Upamiętnienie

5 października 2007 został mianowany pośmiertnie przez Ministra Obrony Narodowej Aleksandra Szczygłę na stopień majora[27]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[28].

W ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia”, w 2012 w Parku im. Ignacego Paderewskiego w Toronto–Etobicoke został zasadzony Dąb Pamięci honorujący Jana Byrę[25][29].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej. Jan Byra. Muzeum Katyńskie. [dostęp 2019-04-18].
  2. ↑ a b c d Sprawozdanie C. K. Gimnazjum im. Rudolfa w Brodach za rok szkolny 1912/13. Brody: 1913, s. 35, 52.
  3. ↑ Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933, s. 32–37.
  4. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 482.
  5. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 422.
  6. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 273.
  7. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 250.
  8. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 11, 505.
  9. ↑ Wiadomości osobiste. „Dziennik Urzędowy dla Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 2, s. 50, 10 lutego 1922. 
  10. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie za lata 1873/4-1923/4. Złoczów: 1925, s. 11, 39–41, 44, 47, 51.
  11. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie za rok szkolny 1925/26. Złoczów: 1926, s. 4.
  12. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum Humanistycznego im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie za rok szkolny 1926/27. Złoczów: 1927, s. 4, 10.
  13. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum Humanistycznego im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie za rok szkolny 1927/28. Złoczów: 1928, s. 3, 8, 12, 14.
  14. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum Humanistycznego im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie za rok szkolny 1928/29. Złoczów: 1929, s. 3, 8, 13, 14.
  15. ↑ a b c Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 173, 382.
  16. ↑ a b Z żałobnej karty. Zofia Byrowa. „Biuletyn”. Nr 41, s. 98, Czerwiec 1981. Koło Lwowian w Londynie. 
  17. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 11, s. 481, 25 listopada 1933. 
  18. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 12, s. 515, 25 grudnia 1933. 
  19. ↑ Państwowa Komisja Egzaminacyjna w Tarnopolu. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 3, s. 128, 25 marca 1935. 
  20. ↑ Pożegnanie pułk. Karola Nowaka w Złoczowie. „Gazeta Lwowska”. Nr 261, s. 2, 14 listopada 1935. 
  21. ↑ Uniwersytet Ludowy T.S.L. w Złoczowie. „Wschód. Prasowa Agencja Informacyjna”. Nr 761, s. 2, 28 grudnia 1934. 
  22. ↑ Porozumienie społeczne w Złoczowie. „Wschód. Prasowa Agencja Informacyjna”. Nr 1093, s. 2, 7 lutego 1936. 
  23. ↑ Andrzej Leszek Szcześniak: Katyń. Lista ofiar i zaginionych jeńców obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk. Warszawa: Alfa, 1989, s. 294. ISBN 83-7001-294-9.
  24. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie za lata 1873/4-1923/4. Złoczów: 1925, s. 43.
  25. ↑ a b Lista Bohaterów zgłoszonych w Programie „Katyń ... ocalić od zapomnienia”. Jan Byra. Stowarzyszenie Parafiada. [dostęp 2019-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-01)].
  26. ↑ M.P. z 1931 r. nr 75, poz. 123 „za zasługi na polu wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego”.
  27. ↑ Decyzja Nr 439/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2007 roku w sprawie mianowania oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze na kolejne stopnie oficerskie. Decyzja nie została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym MON.
  28. ↑ Lista osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie. policja.pl. [dostęp 2019-04-17].
  29. ↑ Krystyna Sroczyńska: Dęby Pamięci w Parku im. I.Paderewskiego. kpk-toronto.org. [dostęp 2019-04-18].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

PL Epolet kpt.svg
Naramiennik kapitana Wojska Polskiego (1919-39).
Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png
Lesser coat of arms of the Austrian Empire form the Congress of Vienna in 1815 until the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It then represented the Cisleithanian territories of Austria-Hungary in the Reichsrat until 1915.

It shows the arms of Habsburg-Lorraine encircled by the chain of the Order of Golden Fleece, surmounted on the crowned Austrian imperial double-headed eagle clutching in its claws the Imperial orb, sceptre and sword, with the Imperial Crown of Rudolf above.

After 1915 the inescutcheon only displayed the red-white-red arms of Austria.
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Jan Byra (-1939).jpg
Jan Byra (przed 1939)