Jan Chudzik

Jan Chudzik
Data i miejsce urodzenia	11 października 1904 Wołoszyny
Data i miejsce śmierci	14 maja 1933 Brzozów
Przyczyna śmierci	zamach
Miejsce spoczynku	cmentarz w Brzozowie
Zawód, zajęcie	prawnik
Narodowość	polska
Edukacja	Państwowe Gimnazjum w Nisku
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Stanowisko	aplikant notarialny
Partia	Obóz Wielkiej Polski / Stronnictwo Narodowe
Wyznanie	rzymskokatolickie
Małżeństwo	Janina

Jan Chudzik (ur. 11 października 1904 w Wołoszynach, zm. 14 maja 1933 w Brzozowie) – polski prawnik, działacz narodowy i społeczny, podchorąży lotnictwa wojskowego II RP.

Życiorys

Urodził się w Wołoszynach (późniejszy powiat niżański, obecnie części wsi Wólka Tanewska) w rodzinie chłopa ze wsi Kamień w powiecie rzeszowskim. Został absolwentem Państwowego Gimnazjum w Nisku. Podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, które po trzech latach kontynuował i ukończył na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego uzyskując tytuł magistra praw. Podczas studiów wstąpił do Związku Akademickiego „Młodzież Wszechpolska” i Straży Narodowej.

Po 1926 został działaczem narodowym w ramach Obozu Wielkiej Polski. W tej organizacji został przewodniczącym komitetu powiatowego Ruchu Młodych Obozu Wielkiej Polski w Brzozowie^[1]. Kierował Sekcją Młodych Stronnictwa Narodowego. Od 1929 przez dwa lata pełnił funkcję sekretarza osobistego Romana Dmowskiego w Chludowie. Odbył służbę wojskową w szkole lotnictwa w Dęblinie i został mianowany podchorążym lotnictwa (według innego źródła porucznik), po czym przeniesiony do rezerwy. Został kandydatem notarialnym, zamieszkał w Brzozowie, gdzie rozpoczął aplikację notarialną u rejenta Leona Gwóździa. Działał społecznie na rzecz mieszkańców ziemi brzozowskiej w zakresie udzielanych porad prawnych, czym zyskał przychylność lokalnej ludności, co jednocześnie przyniosło poparcie dla ruchu narodowego. W wyborach parlamentarnych w 1930 kandydował do Sejmu RP III kadencji z Listy Narodowej Nr 4 (Stronnictwa Narodowego) w okręg wyborczym nr 47^[2].

W niedzielę 14 maja 1933 Jan Chudzik został zamordowany w skrytobójczym zamachu^[3], zaplanowanym na osobę prezesa powiatowych struktur Stronnictwa Narodowego w Brzozowie, mjr. Władysława Owoca. Wcześniej tego dnia obaj uczestniczyli w wiecu politycznym posła tej partii, Stanisława Rymara, a po jego zakończeniu wszyscy trzej przebywali wieczorem na plebanii parafii Przemienienia Pańskiego w Brzozowie u ks. proboszcza Kazimierza Dutkiewicza, gdzie był także rejent Gwóźdź. Stamtąd, pożegnawszy się, wyszli Chudzik i Owoc, a następnie także Gwóźdź, po czym dwaj pierwsi stali się ofiarami skrytobójczego zamachu dokonanego ok. godz. 22.30 w mroku w jednej z brzozowskich uliczek nieopodal plebanii^[4][5][6]. Strzały padły z broni śrutowej; J. Chudzik został trafiony całym nabojem śrutowym w tył głowy i zmarł na miejscu, zaś mjr. W. Owoc został ranny w wyniku trafienia 21 śrucinkami^[4][7][8]. Do zdarzenia doszło podczas ulewnego deszczu^[9].

Po pogrzebie w dniu 16 maja 1933 o godz. 16 Jan Chudzik został pochowany na cmentarzu w Brzozowie^[10]. W manifestacyjnym pogrzebie, który zgromadził tłumy – także przyjezdnych żałobników, uczestniczyli m.in. senator Michał Siciński oraz przemawiający nad trumną redaktorzy Klaudiusz Hrabyk („Słowo Polskie”) i Aleksander Bilan („Ziemia Przemyska”) oraz poseł Stanisław Rymar^{[11][12][13][14][15]}.

Nagrobek Jana Chudzika

Żoną Jana Chudzika od 1931 była Janina, z zawodu nauczycielka, z którą miał córkę i syna, który urodził się w dniu pogrzebu Jana Chudzika. Po zamachu, z inicjatywy związanego z ruchem narodowym „Kuriera Lwowskiego” zorganizowano zbiórkę wsparcia finansowego na rzecz rodziny Jana Chudzika^[16]. Po śmierci Jana Chudzika jego żona Janina doznała uszczerbku na zdrowiu psychicznym (stwierdzono u niej ciężką depresję^[17]), uniemożliwiającym pracę zarobkową i przebywała na leczeniu w Zakopanem^[18]. Zmarła 12 czerwca 1938 w wieku 33 lat (do tego czasu była nauczycielką publicznej szkoły powszechnej w Przychojcu; przepracowała w zawodzie 12 lat)^[19].

Proces

Tuż po zamachu na miejsce zbrodni przybył sędzia śledczy Sądu Okręgowego w Sanoku, Zygmunt Kruszelnicki, który podjął pierwsze czynności^[4]. Wówczas ciało Jana Chudzika zostało oddane do jego domu, a ranny mjr Owoc został przewieziony do szpitala w Sanoku^[4]. 16 maja 1933 rano na miejsce zdarzenia przybył naczelnik wydziału śledczego ze Lwowa, nadkomisarz Jan Petri, który prowadził czynności przez cały dzień^[21].

Budynek sądu w Sanoku

Proces w sprawie zamachu toczył się od 18 września 1933 przed Sądem Okręgowym w Sanoku i był obiektem sporego zainteresowania opinii publicznej, m.in. wydawano specjalne bilety wstępu na salę sądową^{[22][23][24][25]} (w tym samym czasie przed sądem w pobliskim Samborze toczył się inny proces w sprawie głośnego zabójstwa politycznego, Tadeusza Hołówki^[26]). O sprawie pisano także w prasie zagranicą^[27]. Do wykrycia sprawców przyczyniła się informacja przekazana przez anonimowego informatora^[28]. Zabójstwo nosiło znamiona charakteru politycznego, zaś podnoszone były zarzuty, iż prasa sanacyjna lekceważy przebieg procesu i preparuje informowanie o nim oraz że bardziej jest zainteresowana doniesieniami o procesie Rity Gorgonowej (toczonego w tym samym czasie^[29]). Oskarżony o dokonanie zabójstwa Jana Chudzika został urzędnik Komunalnej Kasy Oszczędności w Brzozowie, Roman Jajko (aresztowany 23 maja 1933^[30][31][32]), podżegać do zabójstwa i współpracować z zamachowcem miał wywiadowca Policji Państwowej w Brzozowie, starszy przodownik Stefan Stankiewicz, który dostarczył dubeltówkę (został aresztowany 30 maja 1933^[33]), zaś o współudział był również oskarżony komisarz posterunku powiatowego Policji Państwowej w Brzozowie, Bolesław Drewiński^[34], który miał namawiać Stankiewicza o zorganizowanie zamachu na mjr. W. Owoca^[35]. Do aresztowania dwóch pierwszych przyczynił się sędzia Zygmunt Kruszelnicki, który w śledztwie wykazał także powiązanie ze sprawą Drewińskiego^[17]. Funkcję przewodniczącego składu sędziowskiego w procesie pełnił sędzia Zygfryd Gölis^[36][37], wotantami byli sędziowie sądu okręgowego Jan Petrowicz i Czesław Braun, prokuratorem oskarżającym był Kazimierz Ansion^[38]; jako zastępcy strony cywilnej zostali wyznaczeni przez poszkodowanych mjr. W. Owoca i Janinę Chudzik (w imieniu nieletnich dzieci Jana Chudzika, syna i córki) adwokaci Jan Pieracki i Stanisław Zieliński (obaj posłowie na Sejm RP i działacze Stronnictwa Narodowego); adwokatami oskarżonych byli mecenasi Marian Konstanty Głuszkiewicz, dr Izydor Fell i dr Jonasz Spiegel^[39]. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Sanoku z 26 września 1933 oskarżeni zostali skazani na kary pozbawienia wolności bez zawieszenia: R. Jajko – 2 lata, B. Drewiński – 5 lat, S. Stankiewicz – 2 lata i 6 miesięcy^{[40][41][42][43][44][45]} (podczas procesu Drewiński stwierdził, że wcześniej Stankiewicz był siedmiokrotnie karany więzieniem^[46]). W styczniu 1934 Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną dotyczącą wyroku na Drewińskiego, zaś w odniesieniu do skargi kasacyjnej Stankiewicza orzekł werdykt za prawidłowy, jednak uchylił wyrok dotyczący wymiaru kary i przekazał sprawę do Sądu Okręgowego w Sanoku^{[47][48][49][50]}. Na ponownej rozprawie przed SO w Sanoku 2 marca 1934 zapadł wyrok skazujący Stankiewicza na karę 2,5 roku pozbawienia wolności^[51].

W 1933 we Lwowie ukazała się publikacja pt. O mord w Brzozowie (sprawozdanie z procesu przed sądem przysięgłych w Sanoku), stanowiąca relację z przebiegu procesu o zabójstwo Jana Chudzika^[52].

Epilog

Ze sprawą przygotowania i dokonania zamachu był powiązany starosta powiatu brzozowskiego, Bronisław Nazimek, który w lipcu 1933 został odwołany z tej funkcji^[53] (w tym czasie posady starostów stracili też Tadeusz Celewicz z powiatu ropczyckiego i Leonard Chrzanowski z powiatu łańcuckiego)^[54].

W artykule pt. Ponure wspomnienia, który ukazał się na łamach „Warszawskiego Dziennika Narodowego” 14 lipca 1939, wskazano zdarzenia, które nastąpiły w kolejnych latach po procesie o zabójstwo Jana Chudzika: rejent Leon Gwóźdź decyzją ministra sprawiedliwości Czesława Michałowskiego został usunięty z notariatu, sędzia SO w Sanoku Zygmunt Kruszelnicki, który przyczynił się do aresztowania Romana Jajki, po likwidacji tej instytucji został przeniesiony w stan nieczynny, a następnie na emeryturę, ks. Kazimierz Dutkiewicz był obiektem szykan, wskutek czego przeniósł się z Brzozowa do Krosna, przed 1939 na wolność wyszli skazani Roman Jajko i Stefan Stankiewicz, zaś w połowie 1936 zmarł w więzieniu w Łomży odbywający tam karę komisarz Bolesław Drewiński^[55][56]. Według relacji rodziny miał on informować o poddaniu go w czasie osadzenia kuracji w formie zastrzyków, po której podupadał na zdrowiu^[57]. Jego śmierć nastąpiła w trakcie trwającej sprawy apelacyjnej, zaś jego obrońca w tym postępowaniu, mec. Głuszkiewicz, został w tym czasie otruty^[57] względnie zastrzelony w kancelarii^[58]. Bolesław Drewiński był wujem poety Janusza Szubera, który odniósł się do jego osoby w wierszu Przedwiośnie 1935, opublikowanym w tomiku poezji pt. Przedwiośnie 1935^[58].

Adwokat dr Mieczysław Jarosz określił sprawę morderstwa Jana Chudzika mianem wielkiego skandalu politycznego II Rzeczypospolitej, zaś sam proces noszący znamiona manipulacji^[57].

Biogram Jana Chudzika ukazał się w publikacji pt. I o nich musimy pamiętać. Polityczni działacze narodowi, autorstwa Edwarda Węgierskiego, wydanej w 2014^[59].

Przypisy

Bibliografia

• Zamordowanie kandydata notarialnego. „Gazeta Lwowska”, s. 7, Nr 134 z 17 maja 1933. 
• Zamordowanie działacza narodowego w Małopolsce. „Orędownik Wielkopolski”, s. 4, Nr 113 z 17 maja 1933. 
• Kto zamordował śp. Chudzika?. „Orędownik Wielkopolski”, s. 5, Nr 114 z 18 maja 1933. 
• Jan Chudzik. Nekrolog. „Szczerbiec”. Nr 17, s. 3, 25 maja 1933. 
• Z kraju i ze świata. Zamordowanie działacza narodowego mag. Jana Chudzika. „Szczerbiec”. Nr 17, s. 5, 25 maja 1933. 
• Śledztwo w sprawie zajść w Brzozowie. „Głos Narodu”, s. 1, Nr 132 z 17 maja 1933. 
• Kto strzelał w Brzozowie. „Głos Narodu”, s. 1, Nr 237 z 4 września 1933. 
• Proces w Sanoku. „Głos Narodu”, s. 1, Nr 252 z 19 września 1933. 
• Proces o mord polityczny. „Dziennik Ludowy”, s. 5, Nr 214 z 19 sierpnia 1933. 
• Syki na sali sądowej. „Nowiny Codzienne”, s. 1, Nr 278 z 21 września 1933. 
• Proces w Sanoku o zamordowanie ś. p. Chudzika. „Gazeta Wągrowiecka”, s. 1, Nr 219 z 22 września 1933. 
• Z kraju i ze świata. Proces o zamordowanie ś. p. Chudzika. „Szczerbiec”, s. 3-4, Nr 28 z 24 września 1933. 
• Z kraju i ze świata. Wyrok w procesie o zamordowanie ś. p. Chudzika. „Szczerbiec”, s. 3, Nr 29 z 1 października 1933. 
• Wyrok w procesie o zabójstwo ś. p. Chudzika. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 268 z 29 września 1933. 
• Nieznani sprawcy. „Życie Robotnicze”, s. 1, Nr 52 z 8 października 1933. 
• O mord w Brzozowie (sprawozdanie z procesu przed sądem przysięgłych w Sanoku). Lwów: 1933.
• Krzysztof Kaczmarski. O mordzie w Brzozowie i procesie w Sanoku. „Tygodnik Sanocki”. Nr 39 (307), s. 11, 26 września 1997. 
• Jerzy Paciorkowski. Podżegacze z Brzozowa. „Policja 997”, s. 38-39, Nr 3 (108) z marca 2014. ISSN 1734-1167. 
• Paweł Brojek: Jan Chudzik – sekretarz Romana Dmowskiego i ofiara rządów sanacji. prawy.pl, 2013-05-14. [dostęp 2015-05-01].
• Damian Szymczak: Zabić endeka. Gazeta Polska Codziennie, 2014-01-13. [dostęp 2015-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-18)].
• Grzegorz Gościński: Jan Chudzik. owp.org.pl. [dostęp 2018-05-12].