Jan Czekanowski

Jan Czekanowski

Data i miejsce urodzenia	6 października 1882 Głuchów, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	20 lipca 1965 Szczecin
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski
Zawód, zajęcie	antropolog, etnograf, statystyk i językoznawca
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	profesor
Odznaczenia

Pomnik Jana Czekanowskiego na pl. Andersa w Szczecinie

Grób Jana Czekanowskiego na cmentarzu Powązkowskim

Jan Czekanowski (ur. 6 października 1882 w Głuchowie^[1], zm. 20 lipca 1965 w Szczecinie) – polski antropolog, etnograf, statystyk, podróżnik i językoznawca.

Życiorys

Syn Wincentego i Amelii z Guthke’ów^[1]. Uczęszczał do Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie, a następnie przeniósł się do Lipawy^[1]. W 1901 ukończył tam szkołę średnią. W 1902 zapisał się na uniwersytet w Zurychu. Studiował antropologię, anatomię, etnografię i matematykę. Był uczniem Rudolfa Martina, słynnego szwajcarskiego antropologa i autora klasycznego podręcznika Lehrbuch der Anthropologie, którego standardy do dziś są stosowane w antropologii.

Studia ukończył w 1906, w 1907 obronił doktorat. Podjął pracę asystenta w Królewskim Muzeum Ludoznawczym w Berlinie w dziale Afryki i Oceanii. Wziął udział w słynnej dwuletniej wyprawie antropologicznej do środkowej Afryki (1906–1907)^[2]. Ekspedycja nosiła nazwę Deutsche Zentral-Afrika Expedition. Oprócz J. Czekanowskiego w wyprawie wzięli udział: botanik – dr Johann Mildbread z Muzeum Botanicznego w Dahlem, zoolog – dr Hans Schubotz z Uniwersytetu Berlińskiego, geolog – dr Egon Fryderyk Kirschestein z Instytutu Geologiczno-Paleontologicznego w Berlinie^[3].

Prowadził badania międzyrzecza rzek Kongo – Nil, uczestnicząc w ekspedycji księcia Adolfa Meklemburskiego. Po powrocie usystematyzował zebrane materiały antropologiczne i etnograficzne, które zostały wydane w pięciu tomach. W 1910 r. przeniósł się do Muzeum Antropologii i Etnografii w Petersburgu. W 1913 został kierownikiem Zakładu Antropologicznego na Uniwersytecie we Lwowie, gdzie stworzył lwowską szkołę antropologiczną. Od 1916 roku był członkiem Ligi Narodowej^[4]. Był ekspertem delegacji polskiej na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 roku zajmującym się zagadnieniami geograficznymi i etnograficznymi^[5]. W latach 1934–1936 był rektorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie^[6]. Wprowadził nowatorską zasadę statystyki matematycznej.

Mieszkał i pracował we Lwowie w latach 1913–1945. Po agresji ZSRR na Polskę, okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną i aneksji miasta przez ZSRR w latach 1939–1941 kontynuował pracę na Uniwersytecie. Po II wojnie światowej osiadł w Poznaniu, gdzie kierował Katedrą Antropologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Przeprowadził badania dynamiki rozwoju ludności w okresie 1937–1946 i strat ludnościowych Polski. Był zwolennikiem kierunku statystycznego w badaniach antropologicznych. Na podstawie własnych badań uważał, że państwo polskie zawdzięczało swą genezę Gotom^[7][8][9].

Piastował liczne funkcje naukowe i społeczne m.in. był wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Statystycznego, wiceprezesem Okręgu Lwowskiego Towarzystwa Rozwoju Ziem Wschodnich w 1939 roku^[10]. Był zaangażowany w prace Komitetu Słowiańskiego w Polsce. W latach 1923–1924 był prezesem Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. W 1959 Uniwersytet Wrocławski, a 2 kwietnia 1962 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przyznały mu tytuł doktora honoris causa.

W 1952 r. został członkiem korespondentem, a w 1957 r. członkiem rzeczywistym PAN^[11].

Pochowany na warszawskich Powązkach w alei zasłużonych (grób 144)^[12].

Jego córka Anna Czekanowska-Kuklińska, profesor muzykologii, rozwinęła metodę statystyki matematycznej w dziedzinie badań porównawczych nad melodiami ludowymi.

Publikacje

• Zarys metod statystycznych w zastosowaniu do antropologii (1913)^[13]
• Forschungen in Nil-Kongo-Zwischengebiet, Leipzig 1917, t. 1–5.
• Zarys antropologii Polski (1930)^[14]
• Człowiek w czasie i przestrzeni (1934^[15], 1937^[16], 1967^[17])
• Podstawy teoretyczne antropologii i jej konsekwencje (1947)^[18]
• Zagadnienia antropologii (zarys antropologii teoretycznej) (1948)^[19]
• Polska-Słowiańszczyzna. Perspektywa antropologiczna (1948)^[20]
• Wstęp do historii Słowian. Perspektywy antropologiczne, etnograficzne, prehistoryczne i językoznawcze (1927^[21], 1957^[22])
• W głąb lasów Aruwimi. Dziennik wyprawy do Afryki Środkowej (1958)^[23]

Odznaczenia

• Order Sztandaru Pracy I kl.^[24][25]
• Order Odrodzenia Polski III kl.^{[24][25][26][27]}
• Medal 10-lecia Polski Ludowej^[25]
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego^[25]
• Medal Pamiątkowy Ekspedycji Środkowo-Środkowo-Afrykańskiej (Meklemburgia)^[26]
• Order Gryfa (Meklemburgia)^[24][26]
• Order Korony (Belgia)^[24][26][26]
• Order Świętego Sawy III kl. (Serbia)^[24][26]
• Order Zasługi Cywilnej (Bułgaria)^[24]

Zobacz też

• Metoda Czekanowskiego
• Pomnik Jana Czekanowskiego w Szczecinie

Przypisy

Bibliografia

• Jan Czekanowski: Antropologia polska w międzywojennym dwudziestoleciu 1919-1939, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 1949

Linki zewnętrzne

• Jan Czekanowski – artykuły w bibliotece Polona