Jan Czyński

Jan Czyński
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

20 stycznia 1801
Warszawa

Data i miejsce śmierci

31 stycznia 1867
Londyn

Zawód, zajęcie

publicysta

podpis

Jan Czyński (ur. 20 stycznia 1801 w Warszawie, zm. 31 stycznia 1867 w Londynie) – publicysta, radykalny demokrata, socjalista utopijny, był z wykształcenia prawnikiem, należał do wybitnych intelektualistów i działaczy politycznych polskiego obozu niepodległościowego.

Życiorys

Czyński pochodził z żydowskiej rodziny frankistów (ojciec Józef, matka Katarzyna z Krysińskich). Studiował filozofię i prawo na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie nawiązał przyjaźń z Krępowieckim i Janem Janowskim[1].

W Lublinie był adwokatem. Po wybuchu powstania listopadowego popierał je, uczestnicząc w okolicznościowych manifestacjach. Został adiutantem pułkownika Szeptyckiego, który zorganizował Gwardię Narodową. Poświęcenie jej sztandarów odbyło się 14 grudnia 1830 na Placu Marsowym. W trakcie manifestacji Czyński nawoływał do popierania powstania. Wzywał też do udziału w walce ludność żydowską, przemawiając w synagodze[2].

Od 9 grudnia 1830 do 5 lutego 1831 był redaktorem i wydawcą pierwszego lubelskiego dziennika – „Kuriera Lubelskiego”. Kiedy do miasta wkroczyli Rosjanie, Czyński opuścił Lublin. Za jego schwytanie wyznaczono nagrodę. W Warszawie organizował powstańcze siły zbrojne, należał do Towarzystwa Patriotycznego (był jego wiceprezesem). Jesienią 1831, przez Prusy, wyjechał do Paryża[2].

Jego biografia jest przyczynkiem do dziejów ruchu frankistowskiego w Polsce. Jedna z najciekawszych osobowości Wielkiej Emigracji, należał do tej grupy wychodźców polskich w Europie Zachodniej, którzy nie bez powodzenia godzili swoje racje patriotyczne z „duchem europejskim” epoki. Jako uczestnik najważniejszych debat społecznych i politycznych, jako komentator teorii najwybitniejszych myślicieli pierwszej połowy XIX wieku (Fourier), był równocześnie rzecznikiem interesów mieszczaństwa polskiego. Ważne miejsce w ideologii tego emigracyjnego demokraty, wybitnego publicysty, działacza politycznego i społecznego zajmowała walka o równouprawnienie wszystkich wyznań religijnych w Polsce; to on jest autorem określenia „Polacy wyznania mojżeszowego”, które weszło do języka ideowego tajnych organizacji młodzieżowych na ziemiach polskich w latach 30. i 40. XIX wieku. W 1862 r., wraz z Ludwikiem Królikowskim, założył Zbratnienie Polskie Wszystkich Wyznań Religijnych.

Mickiewicz napisał o nim: „Pół jest żydem, pół Polakiem, pół cywilnym, pół żołdakiem, pół jakobinem, pół żakiem, lecz za to całym łajdakiem.”

Autor powieści Cesarzewicz Konstanty i Joanna Grudzińska, czyli Jakubini polscy (1833–34)[3][4][5].


Przypisy

  1. ↑ A.L. Gzella, Czyński Jan, [w:] Słownik biograficzny miasta Lublina, red. T. Radzik, J. Skarbek, A.A. Witusik, t. 1, Lublin 1993, s. 62–63.
  2. ↑ a b A.L. Gzella, Czyński Jan, [w:] Słownik biograficzny miasta Lublina, red. T. Radzik, J. Skarbek, A.A. Witusik, t. 1, Lublin 1993, s. 63.
  3. ↑ Jan Czyński, Cesarzewicz Konstanty i Joanna Grudzińska, czyli Jakubini polscy. T. 1, wyd. 1833., polona.pl [dostęp 2018-06-28].
  4. ↑ Jan Czyński, Cesarzewicz Konstanty i Joanna Grudzińska, czyli Jakubini polscy. T. 2, wyd. 1834., polona.pl [dostęp 2018-06-28].
  5. ↑ Jan Czyński, Cesarzewicz Konstanty i Joanna Grudzińska, czyli Jakubini polscy. T. 3, wyd. 1834., polona.pl [dostęp 2018-06-28].

Bibliografia

  • Krystyna Świerczewska, Jan Czyński – działacz polityczny, literat i publicysta czasów Wielkiej Emigracji (1801-1867), cz. I, Prace Polonistyczne VIII/1950, s. 111–136.
  • Jerzy Danielewicz, Jan Czyński – zapomniany rewolucyjny działacz Lublina i Wielkiej Emigracji, Kamena, t. 23, nr 7-8 (113-114), 1956, s. 14–16.
  • Michael David Sibalis, Jan Czynski. Jalons pour la biographie d’un fouriériste de la Grande Emigration polonaise, Cahiers Charles Fourier, no 6/1995.
  • Adam Gałkowski, Polski patriota--obywatel Europy: rzecz o Janie Czyńskim (1801-1867), Warszawa 2004.
  • Piotr Kuligowski, Un fouriériste dans la vie politique polonaise: polémiques de Jan Czyński (1801-1867), Cahiers Charles Fourier, no 30/2019, p. 125-142.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie