Jan Dembowski (biolog)

Jan Dembowski

Pełne imię i nazwisko	Jan Bohdan Dembowski
Data i miejsce urodzenia	26 grudnia 1889 Petersburg, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	22 września 1963 Warszawa, Polska
Zastępca przewodniczącego Rady Państwa
Okres	od 20 listopada 1952 do 20 lutego 1957
Marszałek Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Okres	od 20 listopada 1952 do 20 listopada 1956
Poprzednik	Władysław Kowalski
Następca	Czesław Wycech
Odznaczenia

Nagronek Jana i Stanisławy Dembowskich

Jan Bohdan Dembowski (ur. 26 grudnia 1889 w Petersburgu, zm. 22 września 1963 w Warszawie) – polski biolog, zoopsycholog, prezes Polskiej Akademii Nauk, marszałek Sejmu I kadencji, członek Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w 1958^[1]. Budowniczy Polski Ludowej.

Rodzina

Jego żoną od 1918 była Stanisława Dembowska z domu Swinarska (1891–1962). Oboje zostali pochowani na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Życiorys

Urodził się w polskiej rodzinie inteligenckiej w Petersburgu. Studiował na Uniwersytecie Petersburskim i Wiedeńskim, od 1934 z tytułem profesora nadzwyczajnego, a od 1947 profesora zwyczajnego.

W latach 1919–1934 pracownik naukowy Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego w Warszawie, w latach 1920–1930 profesor w Wolnej Wszechnicy Polskiej, w latach 1922–1934 docent na Uniwersytecie Warszawskim, w latach 1934–1939 prof. Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie, w latach 1940–1941 wykładowca Uniwersytetu Marksizmu-Leninizmu w Wilnie. W latach 1944–1947 był attaché naukowym przy ambasadzie RP w Moskwie, a także pracownikiem naukowym Instytutu Biologii Doświadczalnej w Moskwie. W tym czasie działał w Związku Patriotów Polskich.

W latach 1947–1952 profesor Uniwersytetu Łódzkiego, w latach 1947–1961 dyrektor Instytutu Biologii Doświadczalnej w Warszawie, w latach 1952–1960 prof. Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1952 członek rzeczywisty, w latach 1952–1957 prezes, w latach 1952–1963 członek prezydium Polskiej Akademii Nauk^[2].

W latach 1952–1957 pełnił mandat posła oraz był marszałkiem Sejmu I kadencji, w latach 1952–1957 zastępcą przewodniczącego Rady Państwa.

W 1949 roku był delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu^[3]. W latach 1948–1952 przewodniczący Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina^[4]. W okresie 1951–1953 przewodniczący Komitetu Nagród Państwowych, w latach 1952–1956 zastępca przewodniczącego Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego. 6 marca 1953 wszedł w skład Ogólnonarodowego Komitetu Uczczenia Pamięci Józefa Stalina^[5].

W 1949 i w 1955 laureat nagrody państwowej I stopnia; członek PAN oraz akademii zagranicznych – Akademii Nauk ZSRR (członek honorowy), Węgierskiej Akademii Nauk, Narodowej Akademii Nauk w Nowym Jorku.

Od 1949 roku jako członek Koła Przyrodników Marksistów popularyzował łysenkizm, który był rozwinięciem jego krytyki Augusta Weismanna i Thomasa Morgana^[6]. Jako uczony zajmował się badaniami eksperymentalnymi w dziedzinie fizjologii pierwotniaków oraz psychologii (etologii) zwierząt. Wśród jego naukowych zainteresowań były także problemy genetyki, ewolucjonizmu, embriologii, regeneracji, a także metodologia nauk biologicznych.

Jego żoną była prof. dr Stanisława Dembowska (-1962), biolog^[7].

Pochowany z pełnymi honorami państwowymi na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie w Alei Zasłużonych (kwatera 26A-tuje-6)^[8]. W pogrzebie udział wzięli m.in. zastępca przewodniczącego Rady Państwa PRL prof. Stanisław Kulczyński, sekretarz Rady Państwa Julian Horodecki, członek Rady Państwa Roman Nowak, minister szkolnictwa wyższego Henryk Golański, wiceprezes Polskiej Akademii Nauk prof. Witold Stefański, sekretarz naukowy PAN prof. Henryk Jabłoński, zastępca przew. Komitetu Nauki i Techniki prof. Dionizy Smoleński oraz wiceprzewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju Jarosław Iwaszkiewicz^[9].

Działalność publicystyczna

Był popularyzatorem nauki oraz encyklopedystą, edytorem czterotomowej, ilustrowanej Nowoczesnej encyklopedii zdrowia wydanej w latach 1937–1939 w Warszawie^[10].

Autor m.in.:

• Historia naturalna jednego pierwotniaka (1924, wiele wydań),
• Darwin (1936), Psychologia zwierząt (1946, także wydania niemieckie i rosyjskie),
• Psychologia małp (1946, wydania rosyjskie, niemieckie i włoskie),
• Okiem biologa (1968).

Odznaczenia

• Order Budowniczych Polski Ludowej (1954), otrzymał także
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1951)^[11]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (18 stycznia 1946, postanowieniem Prezydium KRN)^[12][13]
• Złoty Krzyż Zasługi (19 lipca 1946, uchwałą Prezydium KRN za zasługi na polu pracy kulturalnej)^[14]

Przypisy

Bibliografia

• Antoni Cieszyński: Nowoczesna encyklopedia zdrowia. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Minerwa, Cz. Żebrowski, 1939.
• Chmurzyński, J.A.: Jan Dembowski. Strona Polskiego Towarzystwa Etologicznego: [1]
• Zofia Buczek: Dembowski Jan. W: Słownik psychologów polskich. Elwira Kosnarewicz, Teresa Rzepa, Ryszard Stachowski (red.). Poznań: Instytut Psychologii UAM, 1992, s. 58–60.