Jan Drzeżdżon

Jan Drzeżdżon (kaszb: Jón Drzéżdżón) (ur. 16 maja 1937 w Domatowie, zm. 22 sierpnia 1992 w Gdańsku)^[2] – polski pisarz i poeta regionalny, krytyk, badacz, redaktor i wydawca kaszubski, tworzący również w języku polskim. Uważany za jednego z czołowych pisarzy w literaturze kaszubskiej^[3].

Życiorys

Jan Drzeżdżon urodził się 16 maja 1937 r. w Domatowie w powiecie puckim. Tam też rozpoczął swą edukację^[4], kończąc cztery szkoły podstawowej. Do kolejnych klas uczęszczał w Leśniewie i Starzynie^[5]. W 1955 r. ukończył Liceum Pedagogiczne w Wejherowie^[4], następnie pracował jako nauczyciel w szkołach podstawowych, m.in. w Domatowie, Łebczu, Tyłowie i Żelistrzewie)^[5]. W latach 1960-65 studiował polonistykę w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. W latach 1968-76 pracował jako adiunkt w słupskiej Wyższej Szkole Nauczycielskiej. W 1970 r. uzyskał tytuł doktora na podst. pracy o literaturze kaszubskiej lat 1920-39, wydanej w 1973 r. jako Piętno Smętka. Promotorem był jego przełożony w WSP prof. Andrzej Bukowski, krytyczny wobec Kaszub, jak i samej pracy Drzeżdżona. W latach 1973-74 przebywał w Kanadzie, gdzie poznawał życie tamtejszych potomków Kaszubów. Od 1976 r. wykładał literaturę na Uniwersytecie Gdańskim. W tym samym roku został członkiem ZLP. Mieszkał we Władysławowie i Żelistrzewie. Z żoną Urszulą miał syna Adama i córkę Joannę. Publikował w pismach regionalnych i ogólnopolskich, jak Pomerania, Litery, Punkt, Miesięcznik Literacki, Regiony, Twórczość czy Nowy Wyraz. Kontynuował badania nad literaturą kaszubską i opublikował zarys jej powojennych dziejów, acz z licznymi nawiązaniami do historii. Zajmował się też edycją i redakcją utworów pisarzy kaszubskich, m.in. Agnieszki Browarczyk, Alojzego Budzisza, Augustyna Dominika i Stanisława Okonia. Współredagował m.in. antologię Modra struna (1973). Zasług Jana Drzeżdżona dla kaszubskiej literatury nie da się przecenić; to dzięki niemu ujrzało światło dzienne wiele kaszubskich utworów. W 1983 r. otrzymał Medal Stolema^[6]. Zmarł 22 sierpnia 1992 r. w Gdańsku po ciężkiej chorobie, pochowano go w Mechowie.

Twórczość

Grób Jana Drzeżdżona w Mechowie

Jan Drzeżdżon debiutował literacko w 1965 r. artykułami o piśmiennictwie kaszubskim. Od 1972 r. regularnie publikował w piśmie literackim Pomerania. W 1974 r. ukazał się jego debiutancki tomik wierszy kaszubskich Sklaniané pôcorë (Szklane paciorki). Melancholijna poezja Drzeżdżona, pisana przeważnie w tzw. dialekcie belockim, zdobyła sobie uznanie wśród znawców i jest nadal czytana. Dwadzieścia lat po jego śmierci wyszedł tomik Łąka wieczego istnienia. Wybór wierszy z lat 1973-1990, opatrzony posłowiem Marii Jentys-Borelowskiej, zawierający utwory pisane współczesną literacką polszczyzną^[7]. Prawdziwym żywiołem Drzeżdżona była jednak proza; stał się jednym z najważniejszych przedstawicieli proklamowanej przez Henryka Berezę rewolucji artystycznej^[8]. Po ukazaniu się w 1977 r. powieści Leśna Dąbrowa Bereza stwierdził m.in., że Jan Drzeżdżon jako autor tylko do roku 1977 włącznie opublikowanych utworów jest pisarzem wybitniejszym niż Llosa, Cortázar razem wzięci z Borgesem na przyczepkę, i nigdy się z tej opinii nie wycofał. (Krytyczny wobec zdania Berezy był m.in. Stanisław Lem.) Pozycję Drzeżdżona ugruntowały następne powieści, w tym monumentalna trylogia Karamoro (1983). Polskojęzyczne pisarstwo Drzeżdżona uchodzi wśród krytyków literackich za zjawisko unikatowe i trudne do gatunkowego zaklasyfikowania; wskazuje się m.in. na wielką rolę wyobraźni narracyjnej i nawiązania do powieści gotyckiej. Osobnym rozdziałem w twórczości Drzeżdżona są jego książki dla dzieci, a zwłaszcza nietypowa baśń Kraina Patalonków i jej kontynuacje (Poszukiwania, Wśród ludzi). Po śmierci pisarza wydano kilka pozycji z pozostawionych rękopisów, ukazały się też kontynuacje i przedruki, głównie prasowe.

Nagrody

Na podstawie materiału źródłowego^[9]

• Nagroda im. Wilhelma Macha (1975);
• Nagroda im. Stanisława Piętaka (1976);
• Nagroda Związku Literatów Polskich (1977);
• Medal Stolema (1983);
• Nagroda Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki (1991).

Upamiętnienie

W Wejherowie zorganizowano Konkurs Literacki im. Jana Drzeżdżona, promujący literaturę regionalną w j. polskim i kaszubskim. Centrum Edukacji Nauczycieli w Gdańsku zorganizowało w 2007 r. konferencję nt. życia i twórczości Drzeżdżona. Jej materiały opublikowano w książce Twarze Drzeżdżona. W 2013 r. Biblioteka Publiczna Gminy Wejherowo w Bolszewie zorganizowała plener malarski na podst. powieści Twarz Smętka.

Dzieła

Proza w języku polskim

• Upiory 1975
• Oczy diabła 1976
• Leśna Dąbrowa 1977
• Okrucieństwo czasu 1977
• Wieczność i miłość 1977
• Rozkosze miłości 1981^[10]
• Karamoro 1983^[11]
• Miasto automatów 1984^[12]
• Twarz Boga 1984^[13]
• Twarz lodowca 1986^[14]
• Złoty pałacyk 1990^[15]
• Czerwony Dwór 1992^[16]
• Szary człowiek 1993^[17]
• Michał Drzymała albo tragedia narodowa 2007^[18]

Proza w języku kaszubskim

• W niedzelni wieczór 1974^[19]
• Dzwónnik 1979^[20]
• Na niwach 1991^[21]
• Kòl Biélawë 1991
• Twarz Smętka 1993^[22]

Książki dla dzieci

• Tajemnica bursztynowej szkatułki 1977
• Kraina Patalonków 1978
• Poszukiwania 1980^[23]
• Wśród ludzi 1981^[24]

Poezja

• Sklaniané pôcorë 1974
• Przëszlë do mie 1993^[25]
• Łąka wiecznego istnienia 2012^[26]

Inne

• Wędrówki Remusowe po Kaszubach 1971^[27]
• Piętno Smętka. Z problemów literatury regionalnej lat 1920-1939 1973^[28]
• Współczesna literatura kaszubska 1945-1980 1986^[29]

Przypisy

Bibliografia

• R. Ostrowska, I. Trojanowska, Bedeker kaszubski, Gdańsk 1962, 1974, 1979
• F. Neureiter, Geschichte der kaschubischen Literatur. Versuch einer zusammenfassenden Darstellung, München 1978, 1991, tłum. pol.: Historia literatury kaszubskiej. Próba zarysu, Gdańsk 1982
• H. Popowska-Taborska, Kaszubszczyzna. Zarys dziejów, Warszawa 1980
• Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, Gdańsk 1994, 1997 (hasło Drzeżdżon, autor: J. Borzyszkowski)
• T. Bolduan, Nowy bedeker kaszubski, Gdańsk 1997, 2002
• R. Osowicka, Bedeker wejherowski, Gdańsk-Wejherowo 1997, 2002, Wejherowo 2006 (życiorys)
• J. Treder i in., Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów, Gdańsk 1999 (życiorys)
• R. Mistarz (red.), Twarze Drzeżdżona, Gdańsk 2008
• R. Osowicka, Leksykon wejherowian, Wejherowo 2008 (krótki życiorys)
• J. Kirkowska, Słynni Kaszubi – synowie Ziemi Puckiej, Wierzchucino-Bydgoszcz 2011
• M. Jentys-Borelowska, Ogrody zamyśleń, marzeń i symboli. Rzecz o Janie Drzeżdżonie, Gdańsk 2014