Jan Duns Szkot

Błogosławiony
Jan Duns Szkot
Johannes Duns Scotus
prezbiter
wyznawca
Doktor subtelny
Ilustracja
Portret autorstwa Justusa z Gandawy (ok. 1472-1476)
Data i miejsce urodzenia

1266
Duns

Data i miejsce śmierci

8 listopada 1308
Kolonia

Czczony przez

Kościół katolicki

Beatyfikacja

20 marca 1993
bazylika św. Piotra na Watykanie
przez Jana Pawła II

Wspomnienie

8 listopada

Jan Duns Szkot OFM (Johannes Duns Scotus, ur. 1266 w Duns, zm. 8 listopada 1308 w Kolonii) – szkocki filozof i teolog, franciszkanin, błogosławiony Kościoła katolickiego, nazywany doctor subtilis (doktor subtelny).

Życiorys

Urodził się w 1266 w szkockim Dunsie. Nowicjat odbył w Dumfries, następnie studiował w Szkocji i Anglii. W 1291 otrzymał święcenia kapłańskie. W latach 1293–1296 kształcił się na Uniwersytecie Paryskim. Był wykładowcą w uniwersytetach w Cambridge, Oxfordzie i Paryżu. W 1303 został wydalony z Paryża za odmówienie poparcia Filipowi IV Pięknemu w jego sporze z papieżem Bonifacym VIII. Rok później powrócił i uzyskał tytuł magistra teologii. W 1307 powtórnie opuścił Paryż i udał się do Kolonii, gdzie pełnił urząd regenta studiów teologicznych. Umarł 8 listopada 1308 w Kolonii. Pochowany w kolońskim kościele Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny na Kolpingplatz[1].

Błogosławiony Kościoła katolickiego

Papież Jan Paweł II nawiedził grób Jana Dunsa Szkota w Kolonii 15 listopada 1980 podczas swej 1. podróży apostolskiej do Niemiec[2]. Tenże papież ogłosił go błogosławionym dekretem Kongregacji do Spraw Kanonizacyjnych z dnia 6 lipca 1991. Dwa lata później, podczas uroczystych nieszporów celebrowanych w bazylice watykańskiej, 20 marca 1993 oddał mu po raz pierwszy kult publiczny. Jego wspomnienie liturgiczne obchodzone jest w zakonie franciszkańskim w dies natalis (8 listopada)[3].

Dzieła

  • De Primo Principio (w polskim przekładzie według Tadeusza Włodarczyka Traktat o Pierwszej Zasadzie)

Poglądy i praca naukowa

Wypracował filozoficzną syntezę, która dała początek szkotyzmowi – a właściwiej drodze Szkota – i która w średniowiecznym chrześcijaństwie była alternatywą dla sporu między dwoma szkołami myślenia: platońsko-augustyńską i arystotelesowsko-tomistyczną[1]. Bardziej niż szkoła, była to spekulatywna tendencja refleksji będącej pod wpływem idei Dunsa Szkota, oraz wyjaśniającej i uściślającej idee franciszkanina[4].

Teologia

W swoich Komentarzach do Sentencji Piotra Lombarda, czyli w Ordinatio, Lectura i Reportationes, Duns Szkot zabrał głos w dyskusji o Niepokalanym Poczęciu Maryi, Matki Jezusa. Jako pierwszy spośród znanych teologów średniowiecznych wysunął tezę, że pomimo tego, iż wszyscy ludzie są obarczeni od chwili swojego poczęcia grzechem pierworodnym, to jednak Maryja została zachowana od zmazy pierworodnej, ze względu na wcielenie Syna Bożego i mające się dokonać przez Niego dzieło zbawcze. Szkot nazwał to zbawieniem uprzedzającym (redemptio praeventiva). Przy uzasadnieniu tej tezy wprowadził on pojęcie Chrystusa Doskonałego Odkupiciela, twierdząc, że do doskonałości odkupienia, do chwały Chrystusa, należy całkowite zachowanie Maryi od grzechu, także przy jej poczęciu. W Lectura III d. 3 n. 17 Duns Szkot pisze: "Jako że Chrystus był najdoskonalszym pośrednikiem w odniesieniu do osoby swojej Matki, wynika z tego, że zachował ją od grzechu pierworodnego"[5]. Był to przełom w refleksji wybitnych teologów chrześcijańskich[6]. Doktryna Dunsa Szkota dotycząca Niepokalanego Poczęcia Maryi stała się jedną z głównych tez głoszonych w teologii przez tzw. Szkołę Franciszkańską.

Duns Szkot twierdził, że Jezus wcieliłby się, nawet jeśli pierwszy człowiek by nie zgrzeszył[7].

Filozofia

W filozofii głosił prymat abstrakcji nad bytem rzeczywistym. Według niego, przedmiotem metafizyki jest byt, czyli najogólniejsza natura ujmowana aktem intelektu, który przenika przez wszystkie warstwy konkretu i dociera do bytu.

Wypracował też racjonalny, aposterioryczny dowód istnienia Boga jako bytu nieskończonego, w którym wykorzystywał zmodyfikowany model z Proslogionu Anzelma z Canterbury[1].

Jako pierwszy opublikował dzieła Dunsa Szkota irlandzki historyk Luke Wadding.

Logika

Duns Szkot wniósł też istotny wkład do logiki. Sformułował on bardzo istotne twierdzenie, we współczesnym rachunku zdań przybierające postać:

„Z dwóch zdań sprzecznych wynika każde inne zdanie”.

Prawo to sprowadza się do tego, że logika nie może tolerować sprzeczności, ponieważ ze sprzeczności można wnioskować wszystko. Jeślibyśmy założyli, że można tak czynić (tolerować sprzeczności), to logika stałaby się bezużyteczna, ponieważ uzasadniałaby absolutnie każde twierdzenie, powołując się na dowolną, akceptowaną na mocy założeń, sprzeczność. Przykładowo Bertrand Russell, powołując się na to twierdzenie, dowodził, że jest papieżem, w sposób następujący: „przyjmując, że 2+2=5, zachodzi 1=2(*), a ponieważ ja i papież jesteśmy dwiema różnymi osobami, więc(*) ja i papież jesteśmy jedną i tą samą osobą”.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c I. Zieliński: Duns Szkot Jan. W: Religia. Encyklopedia PWN. T. 3. s. 305–306.
  2. ↑ Gabriel Turowski (oprac.): Jan Paweł II dzień po dniu: ilustrowane kalendarium Wielkiego Pontyfikatu 1978-2005. T. 1. Kraków: Biały Kruk, 2005, s. 98-100. ISBN 83-88918-67-2. (pol.)
  3. ↑ Liturgia godzin zakonów franciszkańskich w Polsce. T. 5: Okres zwykły: tygodnie 24-34. Wrocław: Franciszkańskie Wydawnictwo św. Antoniego, 2014, s. 1185-1188. ISBN 978-83-63084-22-6. (pol.)
  4. ↑ G. d’Onofrio: Początki drogi Szkota. W: Tenże: Historia teologii. T. 2 – Epoka średniowieczna. s. 491.
  5. ↑ Ioannes Duns Scotus, B. Ioannis Duns Scoti Opera omnia, Barnaba Hechich (oprac.) i inni, t. XX. – Lectura in Librum Tertium Sententiarum. Distinctiones 1-17, Civitas Vaticana: Typis Polyglottis Vaticanis, 2003, III d. 3 n. 17, p. 123, ISBN 978-88-7013-302-2.
  6. ↑ S.C. Napiórkowski OFMConv: Niepokalane poczęcie. W: Religia. Encyklopedia PWN. T. 7. s. 303–305.
  7. ↑ „Dla nas i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba” – radość i pytania chrześcijan dzisiaj | Kleofas, teologia.deon.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).

Bibliografia

  • d’Onofrio G.: Jan Duns Szkot oraz Początki drogi Szkota. W: Tenże: Historia teologii. W. Szymona (przekład z włoskiego). T. 2 – Epoka średniowieczna. Kraków: Wydawnictwo „M”, 2005, s. 475–493. ISBN 83-7221-680-0.
  • Napiórkowski S.C. OFMConv: Niepokalane poczęcie. W: Religia. Encyklopedia PWN. T. Gadacz, B. Milerski (red. naukowa). T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 303–305. ISBN 83-01-13936-6.
  • Wilczek F.: Ontologiczne podstawy dowodów na istnienie Boga według Tomasza z Akwinu i Dunsa Szkota. Warszawa: 1958.
  • Zieliński E.: Nieskończoność bytu Bożego w filozofii Jana Dunsa Szkota. Lublin: 1980.
  • Zieliński I.: Duns Szkot Jan. W: Religia. Encyklopedia PWN. T. Gadacz, B. Milerski (red. naukowa). T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 305–307. ISBN 83-01-13661-8.

Linki zewnętrzne

publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Artykuły na Internet Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-06-27]:

Franciszkanizm
Początki
Święci i błogosławieni
rodziny franciszkańskiej
Wybitni uczeni
franciszkańscy
Papieże
Działalność, instytucje,
siedziby
Zakon franciszkański
Św. Franciszek

Media użyte na tej stronie

SaintIcon.PNG
Autor: Tomasz Wachowski, Licencja: CC BY 3.0
ikona Święty
StFrancis part.jpg
Górną częścią najstarsze Portret Franciszek z Asyżu, ścienne malowidła w Sacro Speco w Subiaco.
Scoto (Duns Scoto) - Studiolo di Federico da Montefeltro.jpg
Scoto (Duns Scoto) - Studiolo di Federico da Montefeltro