Jan Englert

Jan Englert

Jan Englert (2015)
Imię i nazwisko	Jan Aleksander Englert
Data i miejsce urodzenia	11 maja 1943 Warszawa
Zawód	aktor, reżyser, pedagog
Współmałżonek	1. Barbara Sołtysik (rozwód), 2. Beata Ścibakówna
Lata aktywności	od 1956
Zespół artystyczny
Teatr Polski w Warszawie (1964–1969, 1981–1994) Teatr Współczesny w Warszawie (1969–1981) Teatr Narodowy w Warszawie (od 1997)
Odznaczenia

Jan Aleksander Englert (ur. 11 maja 1943 w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, profesor sztuk teatralnych, pedagog.

Na wielkim ekranie zadebiutował w 1956 rolą w Kanale Andrzeja Wajdy. Zagrał także m.in. w produkcjach: Kazimierza Kutza (Sól ziemi czarnej, Perła w koronie), Janusza Zaorskiego (Baryton), Filipa Bajona (Magnat), Janusza Morgensterna (Kolumbowie, Polskie drogi), Jerzego Antczaka (Noce i dnie), Ryszarda Bera (Lalka) i Jana Łomnickiego (Dom).

W 1964 zadebiutował w teatrze. Od tamtej pory zagrał ponad 150 ról w teatrach stacjonarnych i 200 ról w Teatrze Telewizji^[1]. Zagrał w przedstawieniach reżyserów, takich jak m.in. Erwin Axer, Jerzy Kreczmar, Kazimierz Dejmek, Andrzej Łapicki, Maciej Prus i Paweł Passini.

Życiorys

Urodził się w Warszawie, ale w dzieciństwie wraz z rodziną często zmieniał miejsce zamieszkania – dorastał w Częstochowie, Sosnowcu, Polanicy i Kłodzku, a w 1950 ponownie zamieszkał w stolicy^[2]. Jest starszym bratem reżysera teatralnego i aktora Macieja Englerta. Po rozwodzie rodziców był wychowywany przez matkę i dziadków^[3], a z ojcem miał sporadyczny kontakt^[4]. Edukację szkolną rozpoczął w wieku sześciu lat^[5]. W szkole podstawowej był prześladowany przez starszych kolegów^[5].

Jako aktor filmowy zadebiutował w wieku 13 lat rolą łącznika Zefira w filmie Andrzeja Wajdy Kanał (1956)^[6]. Będąc nastolatkiem, należał do kółka teatralnego działającego przy Pałacu Kultury i Nauki^[7] oraz trenował piłkę nożna w Polonii Warszawa^[8]. Po ukończeniu nauki w 37. LO im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie^[9] podjął studia na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie; studiował na jednym roku m.in. Marianem Opanią, Grzegorzem Damięckim, Andrzejem Zaorskim, Ireną Karel, Barbarą Sołtysik i Jolantą Wołłejko^[10].

Po obronie dyplomu w 1964 został aktorem Teatru Polskiego w Warszawie, w którym zadebiutował w roli Groźbego w Balladzie polskiej^[11], dwa miesiące później premierowo zagrał starca w Psie ogrodnika^[12], poza tym statystował w Balladynie^[13]. Po tym, jak w 1966 dyrektorem teatru został Jerzy Kreczmar, zaczął być obsadzany w większych rolach^[14]. Zagrał m.in. Heliogabala w Irydionie^[14] i Drinkwatera w Nawróceniu kapitana Brassbounda^[15]. W tym czasie zagrał także swoje pierwsze role w Teatrze Telewizji, m.in. kelnera w Duecie, bezwzględnego aplikanta w Dekrecie i oficera Fiedotika w Trzech siostrach^[16]. W 1968 zagrał większą rolę w TT – Stefana Bielaka w Notesie^[17]. Powrócił także na wielki ekran, grając m.in. w Kontrybucji (1967) Jana Łomnickiego^[18].

W 1969 zagrał Erwina Malinioka, jednego z głównych bohaterów filmu Sól ziemi czarnej (1970), będącego pierwszą częścią tryptyku śląskiego Kazimierza Kutza^[19], oraz czołgistę Janka Wolnego w radziecko-enerdowsko-polskim serialu Wyzwolenie (1970)^[20]. W tym samym roku przeszedł do Teatru Współczesnego^[21], w którym zadebiutował w spektaklu Konflikt, składającym się ze sztuk Metro i Sąsiedzi^[22], a następnie zagrał m.in.: Ryszarda w Pokoju na godziny (1971) ^[23], Banca w Macbetcie (1972)^[24], Leona Węgorzewskiego w Matce (1972)^[25], Mesę w Punkcie przecięcia (1973), Pierwszego w Rzeczy listopadowej (1975), Jermołaja Łopachina w Wiśniowym sadzie (1976)^[26], Oficera w Grze snów^[27] i Gustawa w Dziadach kowieńskich (1978)^[28].

Ogólnopolski rozgłos zyskał w 1970 rolą „Zygmunta” w serialu Janusza Morgensterna Kolumbowie^[29]. W 1971 otrzymał od redakcji „Expressu Wieczornego” statuetkę Złotej Maski dla najlepszego aktora polskich filmów historycznych i kostiumowych^[30], a także zagrał w drugiej części tryptyku śląskiego Kazimierza Kutza – Perła w koronie, ponownie wcielając się w postać Erwina Malinioka^[31]. Kontynuował występowanie w Teatrze Telewizji, w 1975 zagrał m.in. tytułową rolę w Hamlecie i Don Juanie^[32]. W 1975 zagrał Marcina Śniadowskiego w filmie Jerzego Antczaka Noce i dnie^[33]. W tym samym roku za rolę jezuity Ricardo Leona Heredii, głównego bohatera filmu Wyło Radewa Dusze stracone, otrzymał nagrodę dla najlepszego aktora na międzynarodowym festiwalu filmowym w Warnie^[34]. W 1977 otrzymał Złoty Krzyż Zasługi ^[35]. Pod koniec lat 70. był członkiem prezydium Związku Zawodowego Aktorów Polskich w Centralnej Radzie Związków Zawodowych^[36], następnie został przewodniczącym warszawskiego oddziału SPATiF-u^[37], a na początku lat 80. objął stanowisko wicepresesa ZASP^[38].

W grudniu 1981 wyreżyserował Irydiona dla Teatru Telewizji^[39]. W tym samym roku odszedł z Teatru Współczesnego i wrócił do Teatru Polskiego^[40], w którym zagrał m.in. Piotra M. w Ołtarzu wzniesionym sobie (1981)^[41], Konrada w Wyzwoleniu (1982)^[42], tytułowego bohatera w Vatzlavie (1982)^[43], Krzysztofa w Obłędzie (1983)^[44], Pana Młodego w Weselu (1984), Nieuda w Letnim dniu (1984; za rolę otrzymał nagrodę aktorską pierwszego stopnia na Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu)^[45], Gustawa w Ślubach panieńskich (1984; za rolę otrzymał nagrodę na festiwalu Opolskie Konfrontacje Teatralne w Warszawie)^[46], Morisa w Kontrakcie (1987), Bartodzieja w Portrecie (1987)^[47], Chlestakowa w Rewizorze (1989)^[48], Henryka w Ślubie (1991) i tytułową rolę w Ryszardzie III (1993)^[49]. Oprócz tego wyreżyserował dla Teatru Polskiego: Matkę, Bezimienne dzieło i Onych Witkacego, Kordiana Słowackiego; Śluby panieńskie Fredry

Równocześnie współpracował z innymi teatrami: w 1990 wyreżyserował spektakl impresaryjny Pan Tadeusz – Kochajmy się…!, a w 1992 za gościnny występ w roli Kaliksta Bałandaszka w spektaklu Oni w Teatrze Powszechnym w Warszawie otrzymał nagrodę na Opolskich Konfrontacjach Teatralnych^[50], a w 1993 wyreżyserował dla Teatru Telewizji: Kurkę Wodną Witkacego i Miesiąc na wsi Turgieniewa^[51] W 1996 odszedł z Teatru Narodowego. Mimo to gościnnie grał rolę Marka Antoniusza w Juliuszu Cezarze (1996)^[52].

W 1997 wystąpił w roli Ferdynanda Lipskiego w filmie Juliusza Machulskiego Kiler^[53], wyreżyserował Dziady Mickiewicza dla Teatru Telewizji oraz został aktorem Teatru Narodowego, którego od 2003 jest dyrektorem artystycznym^[54][55]. Zagrał m.in. gen. Chłopckiego w Nocy listopadowej (1997)^[56], hrabiego Henryka w Nie–Boskiej komedii (2002)^[57], R w Duszyczce (2004)^[58], Tezeusza w Fedrze (2006)^[59], Eugeniusza w Weselu (2009)^[60], Witolda Gombrowicza w Dowodzie na istnienie drugiego (2014)^[61], Sira w Garderobianym (2016)^[62] i Wiktora w Sonacie jesiennej (2020)^[63], a także wyreżyserował m.in. Udrękę życia Levina oraz Trzy siostry i Iwanowa Czechowa^[64], Dziady Mickiewicza (w 2008 i 2018 z okazji 40– i 50–lecia zdjęcia sztuki z afisza)^[65].

Pozostając dyrektorem Teatru Narodowego, zagrał m.in. Paolo w przedstawieniu Grzegorza Jarzyny T.E.O.R.E.M.A.T. (2009) w TR Warszawa^[66] oraz wyreżyserował dla Teatru Telewizji m.in. Mewę Czechowa.

W 1989 otrzymał tytuł profesora warszawskiej Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, w której wcześniej pełnił funkcję dziekana Wydziału Aktorskiego (1981–1987)^[67] i rektora (1987–1993, 1996–2002), a od 2002 jest jej wykładowcą. Za jego kadencji rektorskiej odbudowano Teatr Collegium Nobilium i powołano Międzynarodowy Festiwal Szkół Teatralnych. W latach 1992–1993 był również członkiem Rady ds. Kultury przy Prezydencie RP. W 2001 otrzymał tytuł honorowego profesora Rosyjskiej Akademii Sztuki Teatralnej w Moskwie.

W 2013 wyreżyserował jednoaktówkę Nikt mnie nie zna z okazji 50-lecia istnienia Teatru Telewizji^[68].

W 2019 otrzymał doktorat honoris causa Państwowej Akademii Sztuki Teatralnej i Filmowej w Sofii oraz odebrał Plakietę Honorową „Świętych Cyryla i Metodego” z rąk prezydenta Rumena Radewa^[69]. W tym samym roku był nominowany do antynagrody Węża za „występ poniżej godności” w filmie Michała Kwiecińskiego Miłość jest wszystkim^[70].

Życie prywatne

W wieku 18 lat^[71] ożenił się z aktorką Barbarą Sołtysik, z którą ma troje dzieci: syna Tomasza oraz dwie córki, Katarzynę i Małgorzatę. Z drugą żoną, aktorką Beatą Ścibakówną, ma córkę Helenę (ur. 2000), która również jest aktorką^[72].

Filmografia

Jan Englert podczas 40. rocznicy ostatniego publicznego spektaklu „Dziadów”, Teatr Narodowy w Warszawie (2008)

Jan Englert (2006)

Od lewej: Jan Englert, Krystyna Janda i Joanna Szczepkowska podczas Wieczoru Wyborców w Warszawie (2019)

Jan Englert (czwarty od lewej) w spektaklu „Garderobiany” Ronalda Harwooda w reżyserii Adama Sajnuka, XXIII Międzynarodowy Festiwal Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych (2020)

Odznaczenia i nagrody

Odznaczenia

Odznaczenie przez Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2001)

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2001)^[74]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1988)
• Złoty Krzyż Zasługi (1997)
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005)^[75]
• Odznaka Zasłużony Działacz Kultury (1977)

Nagrody

• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia za wybitne kreacje aktorskie (1989)
• Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza – przyznawana przez redakcję miesięcznika „Teatr” – za sezon 1993/1994
• Super Wiktor (1999)
• Nagroda im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego za osiągnięcia aktorskie i reżyserskie oraz konsekwentne budowanie modelu Teatru Narodowego (2008)
• Nagroda im. Cypriana Kamila Norwida za reżyserię dramatu Udręka życia w Teatrze Narodowym w Warszawie (2012)
• Nagroda im. Cypriana Kamila Norwida w kategorii: Teatr (2012)
• Nagroda Gustaw za szczególne zasługi dla środowiska teatralnego (2014)^[76]
• Ikona Polskiego Kina za całokształt twórczości artystycznej przyznana w Kołobrzegu podczas Suspense Film Festival (2018)^[77]
• Nagroda Złotego Hipolita (2019)^[78]

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Jan Englert w bazie IMDb (ang.)
• Jan Englert w bazie Filmweb
• Jan Englert w bazie filmpolski.pl
• Jan Englert, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2021-04-09] .
• Jan Englert na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Jan Englert w bazie Akademii Polskiego Filmu
• Jan Englert w bazie Ninateka.pl

Bibliografia

• KamilaK. Drecka KamilaK., JanJ. Englert JanJ., Bez oklasków, Wydawnictwo Otwarte, 2021, ISBN 978-83-8135-130-0 .