Jan Fryderyk

Jan Fryderyk

książę wołogoski
Okres	od 1560 (1567) do 1569
Poprzednik	Filip I wołogoski
Następca	Bogusław XIII
książę szczeciński
Okres	od 1569 do 1600
Poprzednik	Barnim IX Pobożny
Następca	Barnim X Młodszy
biskup Pomorskiego Kościoła Ewangelickiego
Okres	od 1557 do 1573
Poprzednik	Marcin Wejher
Następca	Kazimierz VII
Dane biograficzne
Dynastia	Gryfici
Data i miejsce urodzenia	27 sierpnia 1542 Wolgast
Data i miejsce śmierci	9 lutego 1600 Wolgast
Ojciec	Filip I wołogoski
Matka	Maria saska
Żona	Erdmuta
Dzieci	NN, córka (nieślubna)

Jan Fryderyk zwany Mocnym (ur. 27 sierpnia 1542 w Wołogoszczy, zm. 9 lutego 1600, tamże^[1]) – w latach 1560-1569 książę wołogoski (wraz z bratem Bogusławem XIII), od 1569 książę szczeciński, w latach 1557-1574 biskup kamieński, syn Filipa I z dynastii Gryfitów.

Życie i panowanie

Był drugim dzieckiem i zarazem drugim synem (najstarszym, który dożył wieku dojrzałego) Filipa I, księcia pomorskiego, szczecińskiego i wołogoskiego oraz Marii saskiej. Imiona otrzymał po bracie matki, elektorze saskim Janie Fryderyku I^[2]. Kapituła kamieńska 29 sierpnia 1556 wybrała go na urząd (pierwszego świeckiego) biskupa kamieńskiego. Diecezję objął ostatecznie 15 czerwca 1557^[3]. Po objęciu tego stanowiska był w latach 1558-1560 studentem na uniwersytecie w Greifswaldzie^[4]. Po zaledwie dwóch latach przerwał je, by objąć po zgonie ojca władzę w Księstwie Wołogoskim pod regencją matki i stryja Barnima IX Pobożnego a także krewnych, tj. księcia saskiego na Gotha Jana Fryderyka II oraz Wolfganga, księcia anhalckiego na Köthen^[2]. Następnie książę przez dwa lata przebywał na dworze cesarza w Wiedniu, po czym w 1567 objął samodzielne rządy w Księstwie Wołogoskim wraz z bratem Bogusławem XIII. W wyniku zrzeczenia się 4 kwietnia 1569 przez stryja Barnima IX Pobożnego Księstwa Szczecińskiego Jan Fryderyk objął je i panował w nim aż do śmierci, ponieważ także w podziale z 23 lipca 1569 przypadło mu ono w udziale^[3][5]. W 1574 zrezygnował z biskupstwa kamieńskiego, przekazując je najmłodszemu z braci – Kazimierzowi VII^[2].

W 1570 był gospodarzem wielkiego kongresu pokojowego w Szczecinie, który zakończył I wojnę północną z udziałem Polski, Danii, miast hanzeatyckich, Szwecji i Rosji; skutecznie wystąpił w imieniu cesarza jako pośrednik w rokowaniach^[4]. Jednak koszty kongresu i krach finansowy spowodowany bankructwem w 1572 wielkiego domu bankowego Loitzów zrujnowały księstwo^[3]. Jednym z wierzycieli, którzy nie spłacali długu, była Polska. Mimo to w latach 1575-1577 Jan Fryderyk m.in. przebudował w renesansowym stylu Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie i Słupsku^[3][4]. Był znanym mecenasem nauki. Utrzymywał bliskie kontakty z Polską.

Jan Fryderyk zmarł po długiej chorobie, trwającej od 1593, 9 lutego 1600 w Wołogoszczy, dokąd przybył pod koniec stycznia. Ciało zostało przewiezione do Szczecina 13/14 lutego 1600 i złożone w grobie, w kościele zamkowym pod wezwaniem św. Ottona 15 marca 1600^[2][6]. Księstwo Szczecińskie w trudnej sytuacji finansowej (książęce zadłużenie wyniosło 300 000 guldenów^[7]) przejął brat Barnim X Młodszy^[8].

Plany małżeńskie. Rodzina

Początkowo (około 1560/1561) zamierzano na dworze polskim wydać za ówczesnego księcia wołogoskiego najmłodszą z sióstr Zygmunta II Augusta – Katarzynę, co mogłoby ułatwić objęcie przez Gryfitę tronu polskiego po śmierci ostatniego Jagiellona. Jednak wobec niemożności uzgodnienia wspólnego stanowiska (strona polska wymagała od władcy pomorskiego udzielenia jej pożyczki, strona pomorska zaś godziła się ją dać jedynie pod zastaw dóbr w Prusach Królewskich) do finalizacji rozmów nie doszło^[9].

Ostatecznie Jan Fryderyk, po konsultacjach z bratem Bogusławem XIII 5 kwietnia 1569 i podpisaniu układu małżeńskiego oraz zaręczynowego 5 czerwca tegoż roku w Zechlinie, ożenił się 17 lutego 1577 na zamku szczecińskim z młodszą o prawie 19 lat Erdmutą, córką Jana Jerzego, elektora brandenburskiego i Sabiny, margrabianki na Ansbach. Małżeństwo to było bezpotomne, a stosunki między małżonkami nie układały się najlepiej, co zdaje się potwierdzać naturalne potomstwo księcia^[9].

Z nieznanej z imienia konkubiny miał jedno, poświadczone źródłowo dziecko, tj.

• NN, córkę (ur. przed 1585, zm. ?) – żonę książęcego kamerdynera Hansa Rambowa (1564-1613)^[10].

Genealogia

List królowej Anglii Elżbiety do księcia szczecińskiego Jana Fryderyka w sprawie zatrzymania okrętów pomorskich 15 maja 1590 roku (ze zbiorów Archiwum Państwowego w Szczecinie)

Przypisy

Bibliografia

Opracowania

• KazimierzK. Kozłowski KazimierzK., JerzyJ. Podralski JerzyJ., Gryfici. Książęta Pomorza Zachodniego, Szczecin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985, ISBN 83-03-00530-8, OCLC 189424372 .
• EdwardE. Rymar EdwardE., Rodowód książąt pomorskich, Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, 2005, ISBN 83-87879-50-9, OCLC 69296056 .

Opracowania online

• v. Bülow, Johann Friedrich, Herzog von Pommern-Stettin (niem.) [w:] NDB, ADB Deutsche Biographie (niem.), [dostęp 2012-04-05].
• Scheil U., Barnim IX. (XI.) Herzog von Pommern-Stettin (niem), [w:] NDB, ADB Deutsche Biographie (niem.), [dostęp 2012-04-05].

Literatura dodatkowa (opracowania)

• ZygmuntZ. Boras ZygmuntZ., Książęta Pomorza Zachodniego, Poznań: Wydaw. Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 1996, ISBN 83-232-0732-1, OCLC 830122949 .
• Rymar E., Rodowód książąt pomorskich, T. II, Szczecin 1995, ISBN 83-902780-0-6.

Literatura dodatkowa (online)

• Madsen U., Johann Friedrich (niem.), [dostęp 2012-04-05].

Linki zewnętrzne

• Horoskop księcia pomorskiego Jana Fryderyka sporządzony ok. 1566 roku. dziedzictwo.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-28)].