Jan Grudziński

Jan Grudziński

kapitan marynarki
Data i miejsce urodzenia	3 grudnia 1907 Kijów
Data i miejsce śmierci	1940 Morze Północne
Przebieg służby
Siły zbrojne	Marynarka Wojenna (II RP) Polska Marynarka Wojenna
Stanowiska	dowództwo:  ORP „Orzeł”  ORP „Kujawiak”
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa
Odznaczenia

Jan Grudziński (ur. 20 listopada^?/ 3 grudnia 1907 w Kijowie, zginął maj/czerwiec 1940 na Morzu Północnym) – kapitan marynarki Polskiej Marynarki Wojennej. W okresie od 1928 do 1940 służył w Marynarce Wojennej II RP. Od 10 listopada do 13 grudnia 1938 dowodził okrętem pomocniczym ORP „Kujawiak”, zaś podczas II wojny światowej dowodził okrętem podwodnym ORP „Orzeł”.

Wykształcenie

Jan Grudziński urodził się 3 grudnia 1907 roku w Kijowie jako syn Stanisława i Reginy z Radeckich^[1]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, pod koniec 1918 roku jego rodzice przeprowadzili się do Lwowa, gdzie w 1921 wstąpił do Korpusu Kadetów Nr I i uzyskał świadectwo dojrzałości. W 1928 ukończył z 16 lokatą toruńską Oficerską Szkołę Marynarki Wojennej i otrzymał promocję oficerską ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1928 roku. Wraz z nim szkołę ukończył, między innymi, Ludwik Lichodziejewski^[1].

Później, jako oficer służby stałej korpusu morskiego, doskonalił swoje kwalifikacje. Był absolwentem I Kursu Oficerów Broni Podwodnej (1 grudnia 1933 – 31 sierpnia 1934), w roku 1936 odbył miesięczny staż na transatlantyku MS Piłsudski, a w roku 1937 (od 1 lutego do 30 czerwca) II Kursu Oficerów Podwodnego Pływania^[2].

Służba wojskowa

Początkowo służył w Kadrze Marynarki Wojennej jako dowódca plutonu podchorążych rezerwy. W 1929 na krótko przeniesiony do Flotylli Pińskiej, po czym został dowódcą kompanii artylerii nadbrzeżnej na Helu. Od 1932 służył we Flocie w Gdyni jako zastępca dowódcy okrętu na ORP Podhalanin. W 1934 został dowódcą grupy minowej na ORP „Smok”. W 1936 awansował na stopień kapitana marynarki. W 1938 brał udział przy budowie okrętu podwodnego ORP „Sęp”, po czym dowodził torpedowcem ORP „Kujawiak”. Następnie rozpoczął służbę na okrętach podwodnych. Pod koniec 1938 wyznaczony został zastępcą dowódcy ORP „Sęp”, a na krótko przed rozpoczęciem II wojny światowej przeniesiono go na ORP „Orzeł”.

Podczas kampanii wrześniowej, gdy „Orzeł” przebywał w morzu, w związku ze skomplikowaniem się sytuacji na okręcie, objął dowodzenie okrętem po komandorze podporuczniku Henryku Kłoczkowskim, którego zmuszony był wysadzić na ląd. W tym celu wszedł 14 września „Orłem” do estońskiego Tallinna, gdzie następnego dnia okręt został bezprawnie internowany. Był jednym z inicjatorów próby ucieczki, która powiodła się 17 września i „Orzeł” wyszedł na pełne morze. Wtedy kpt. mar. Jan Grudziński podjął decyzję o kontynuowaniu walki na Bałtyku, a po wyczerpaniu możliwości działań postanowił przejść przez Cieśniny Duńskie do Wielkiej Brytanii. 7 października ORP „Orzeł”, bez map i innych pomocy nawigacyjnych, rozpoczął rejs do Anglii, gdzie dotarł – po pokonaniu Cieśnin Duńskich – 14 października^[3].

W Wielkiej Brytanii kapitan Grudziński, rozporządzeniem Kierownictwa Marynarki Wojennej nr 2 z dnia 21 października 1939 roku, został wyznaczony na dowódcę ORP „Orzeł”, którym, po wykonaniu niezbędnych napraw pod koniec 1939, regularnie chodził na patrole bojowe na Morze Północne. Podczas tych rejsów, w 1940 zatopił duży transportowiec wojska „Rio de Janeiro” i prawdopodobnie jeden mniejszy patrolowiec^[4].

23 maja 1940 ORP „Orzeł” wyszedł, jak się potem okazało, w swój ostatni rejs, podczas którego miał patrolować rejon cieśniny Skagerrak. Od tego czasu stracono jakikolwiek kontakt z okrętem, który zatonął na Morzu Północnym w nieustalonych okolicznościach i dacie. Prawdopodobną przyczyną zatonięcia okrętu było wejście na minę w miejscu nieoznakowanego na mapie brytyjskiego pola minowego. 11 czerwca okręt uznano za stracony, po tym jak w wyznaczonym dniu powrotu 8 czerwca nie pojawił się w porcie Rosyth. Kapitan Grudziński zginął wraz z całą swoją załogą^[5]. Wraku okrętu dotąd nie odnaleziono.

Awanse

Awansował kolejno na stopnie oficerskie:

• podporucznik marynarki – 1928
• porucznik marynarki – 1932
• kapitan marynarki – 1936
• komandor podporucznik – 1940 (pośmiertnie)

Odznaczenia

Za bohaterstwo wykazane podczas dowodzenia ORP „Orzeł” kapitan marynarki Jan Grudziński został pośmiertnie awansowany do stopnia komandora podporucznika i odznaczony pośmiertnie Złotym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari (1940). Wcześniej nadano mu także Srebrny Krzyż tego orderu (1939)^[6] oraz Krzyż Walecznych, Medal Morski i brytyjski Distinguished Service Order. Jest jedynym w historii oficerem Polskiej Marynarki Wojennej, któremu Order Wojenny Virtuti Militari nadano dwukrotnie.

Jego imię nosi jedna z gdyńskich ulic i Szkoła Podstawowa Nr 20 w Gdańsku oraz Szkoła Podstawowa Nr 9 w Szczecinie.

Przypisy

Bibliografia

• Julian Czerwiński, Małgorzata Czerwińska, Maria Babnis, Alfons Jankowski, Jan Sawicki: Kadry Morskie Rzeczypospolitej: Tom II. Gdynia: Wyższa Szkoła Morska, 1996. ISBN 83-86703-50-4.
• Stefan Łaszkiewicz: Szum młodości. Gdańsk: Oficyna Wydawnicza Finna, 2008. ISBN 978-83-89929-01-3.
• Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 769-770. ISBN 83-211-1096-7.