Jan Gryfita

Janik
Ilustracja
Data śmierci

11/12 marca po 1167

Miejsce pochówku

bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie

Biskup wrocławski
Okres sprawowania

1146–1149

Arcybiskup gnieźnieński
Okres sprawowania

1149 – po 1167

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Nominacja biskupia

1146

Sakra biskupia

brak danych

Jan, Janik albo Janisław z rodu Gryfitów (zm. 11/12 marca po 1167, być może 1176) – arcybiskup gnieźnieński od 1149, a wcześniej biskup wrocławski od 1146 do 1149.

Życiorys

Był synem Klemensa z Brzeźnicy, jednego z protoplastów możnowładczego rodu Gryfitów-Świebodziców. Wiosną 1146 został biskupem wrocławskim z nominacji Władysława II, jednak jeszcze w tym samym roku poparł młodszych synów Bolesława Krzywoustego. W 1149 (po 22 czerwca) został arcybiskupem gnieźnieńskim.

Karol Maleczyński przypuszczał, że przed nominacją biskupią mógł pełnić urząd kanclerza Bolesława Kędzierzawego, jednak w świetle nowszych badań hipoteza ta okazała się błędna[1].

Wraz ze swoim bratem Klemensem był współfundatorem opactwa cystersów w Jędrzejowie. Przypisywana mu jest fundacja Drzwi Gnieźnieńskich. Zakładał wiele kapituł kolegiackich (np. św. Pawła w Kaliszu). Podczas zjazdu w Łęczycy w maju 1161 poświęcił kolegiatę w Tumie.

Jego duża pieczęć z podobizną metropolity i napisem archiepiscopus Polonie (arcybiskup Polski) z dokumentu z 1153, wystawionego przez arcybiskupa Jana w imieniu Zbyluta, fundatora opactwa cysterskiego w Łeknie, jest najstarszą zachowaną w Polsce pieczęcią biskupią.

W 1160 roku wraz z księciem Bolesławem Kędzierzawym uznał antypapieża Wiktora IV[2].

W nekrologach opactwa lubińskiego oraz opactwa św. Wincentego we Wrocławiu jego zgon zarejestrowano pod datą dzienną odpowiednio 11 i 12 marca, ale bez podania roku. Po raz ostatni jest on poświadczony jako uczestnik zjazdu jędrzejowskiego pod koniec 1167 roku, na którym wraz z biskupem krakowskim Gedką wydał przywilej dla opactwa w Jędrzejowie[3]. Jego następca Zdzisław pojawia się w źródłach po raz pierwszy dopiero na wiecu w Gnieźnie w kwietniu 1177. Jako data śmierci Jana wchodzą więc w grę lata od 1168 aż do 1176/7. Wincenty Kadłubek w swej kronice czyni go jednym z komentatorów historii Polski aż do śmierci Bolesława Kędzierzawego w 1173, co może wskazywać, że Jan przeżył tego księcia. Ponadto, z uwagi na udokumentowane powiązania Jana z cystersami, przy jednoczesnym braku dowodów na takie powiązania arcybiskupa Zdzisława, Józef Dobosz przyjął, że fundacja cysterskiego opactwa w Sulejowie w 1176 odbyła się jeszcze przy współudziale arcybiskupa Jana[4].

W literaturze

Jan Gryfita jest jednym z narratorów Kroniki Wincentego Kadłubka, dzieła napisanego w formie dialogu.

Przypisy

  1. Zob. Magdalena Biniaś-Szkopek: Bolesław IV Kędzierzawy - książę Mazowsza i princeps, Poznań 2009, s. 184.
  2. Monumenta Germaniae Historica. Leges. Constitutiones, cz. 1, s. 270. Por. Magdalena Biniaś-Szkopek: Bolesław IV Kędzierzawy - książę Mazowsza i princeps, Poznań 2009, s. 260-262.
  3. Dokument ten jest niedatowany. F. Piekosiński: Kodeks dyplomatyczny Małopolski. T. 2, 1153-1333, Kraków 1886, s. 4-11, datuje go na lata 1174/76, bazując na obserwacji, że wśród obecnych książąt byli jedynie Mieszko Stary i Kazimierz Sprawiedliwy, brak natomiast Bolesława Kędzierzawego, któremu do śmierci w 1173 podlegał Jędrzejów; nowsze badania jednak łączą go z opozycyjnym wobec Bolesława Kędzierzawego zjazdem jędrzejowskim pod koniec 1167; zob. Władysław Semkowicz: Nieznane nadania na rzecz opactwa jędrzejowskiego, Kwartalnik Historyczny, nr 24 (1910), s. 91-97; oraz Magdalena Biniaś-Szkopek: Bolesław IV Kędzierzawy - książę Mazowsza i princeps, Poznań 2009, s. 194.
  4. Józef Dobosz: Kazimierz II Sprawiedliwy, Poznań 2011, s. 170.

Literatura

Media użyte na tej stronie

Janik (Jaksa) Gryfita rys. Alfons Matuszkiewicz.jpg
Janik (Jaksa) Gryfita (zm. po 1167), arcybiskup gnieźnieński, biskup wrocławski