Jan Henryk Rosen

Jan Henryk Rosen

Jan Henryk Rosen na fotografii Jana Alojzego Neumana z lat 30. XX w.
Data i miejsce urodzenia	25 lutego 1891 Warszawa
Data i miejsce śmierci	22 sierpnia 1982 Arlington, Stany Zjednoczone
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	malarstwo
Ważne dzieła
malowidła ścienne w katedrze ormiańskiej we Lwowie mozaika Chrystus Pantokrator w katolickim Narodowym Sanktuarium Niepokalanego Poczęcia w Waszyngtonie mozaika w kopule katedry św. Ludwika w Saint Louis
Odznaczenia

Jan Henryk (de) Rosen (ur. 25 lutego 1891 w Warszawie, zm. 22 sierpnia 1982 w Arlington w Stanach Zjednoczonych) – polski malarz, znany z cyklu malowideł ściennych o tematyce nowotestamentalnej w katedrze ormiańskiej we Lwowie oraz z szeregu dzieł plastycznych o tematyce sakralnej, zrealizowanych w Stanach Zjednoczonych dla tamtejszych kościołów.

Nigdy nie założył rodziny^[1].

Życiorys i twórczość

Pobyt za granicą

Jan Henryk Rosen był synem malarza batalisty Jana Bogumiła Rosena, który wykształcenie zdobył w Warszawie, Monachium i Paryżu^[2]. Od ojca nauczył się malowania oraz dokładności w przedstawianiu detali – zawsze korzystał z wzorów, zwykle ze zdjęć i ilustracji książkowych^[3]. Matką była Wanda z domu Hantke (córka Bernarda). Obie rodziny wywodziły się z kręgów oświeconych Żydów, ochrzczonych w wyznaniu ewangelicko-reformowanym. Miał dwie siostry: Marię (1894-1983) od 1931 roku żonę dyplomaty Jana Wszelakiego (1894–1965), i Zofię (1897–1975), rzeźbiarkę. Żadne z nich nie miało dzieci.

Między rokiem 1893 a 1894 Rosenowie przeprowadzili się do Paryża, gdzie Jan Henryk uczęszczał do Lycée Carnot, przypuszczalnie w latach 1897–1902. W 1903 roku przeszedł na katolicyzm. Około roku 1904 wyjechał z matką i siostrami do Montreux w Szwajcarii, gdzie kontynuował naukę w miejscowej szkole^[4], a później w Collège St.-Michel we Fryburgu, w gimnazjum w Lozannie (1907–1909), w którym zdał maturę. W latach 1909–1911 studiował, przez trzy semestry, na wydziale humanistycznym Uniwersytetu w Lozannie. W roku akademickim 1911/1912 studiował na Sorbonie. Interesował się literaturą. W latach 1912–1913 był sekretarzem redakcji magazynu La Revue. Jego redaktor naczelny, Jean Finot był zaprzyjaźniony z rodziną Rosenów. W La Revue Jan Henryk Rosen opublikował dwa teksty. Publikował także artykuły w innych pismach. Przez krótki okres, około dwa lata, był redaktorem naczelnym założonego przez siebie pisma literackiego La Vasque – używał wówczas nazwiska Jean Henri de Rosen. W latach 1913–1914 uczył się malarstwa w pracowni Luc-Oliviera Mersona^[5].

W Paryżu zastał go wybuch I wojny światowej^[6]. W pierwszych dniach wojny wstąpił jako ochotnik do armii francuskiej, walcząc w jej szeregach pod Ypres i nad Sommą. W 1917 roku jako podporucznik armii francuskiej wstąpił do tworzącej się we Francji armii polskiej. W latach 1919–1920 pełnił funkcję doradcy wojskowego przy Lidze Narodów w Genewie, z którego to stanowiska został usunięty za sprzyjanie Narodowej Demokracji^[7].

Powrót do Polski

Po powrocie do Polski dostał przydział do 9. Pułku Ułanów w Brodach, ale wkrótce odszedł ze służby. W 1922 roku zaczął pracować w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Równocześnie uczęszczał do Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa, studiując pod kierunkiem Jana Kauzika^[8]. W 1923 roku postanowił poświęcić się malarstwu. W tym celu wyjechał na wieś, do majątku wuja. Jednak już wcześniej, w listopadzie 1922 roku, zadebiutował w Zachęcie, prezentując jeden obraz – Żywot św. Franciszka z Asyżu. W roku następnym wziął udział w zbiorowej wystawie Grupy 12, w trakcie której prawdopodobnie zaprezentował tryptyk Św. Antoni Padewski, przekazany później do kościoła karmelitów w Warszawie^[9].

Wnętrze katedry ormiańskiej z malowidłami Rosena

W 1925 roku, również w Zachęcie zaprezentował publiczności dwanaście obrazów zainspirowanych scenami ze Złotej legendy Jakuba de Voragine. Nieprzeciętny talent młodego artysty w dziedzinie sztuki sakralnej zwrócił uwagę abpa Józefa Teodorowicza, zwierzchnika archidiecezji ormiańskokatolickiej we Lwowie w okresie, kiedy trwała restauracja zabytkowej katedry ormiańskiej^[10]. Rosen otrzymał od arcybiskupa zamówienie na wykonanie malarskiej dekoracji jej wnętrza. W pierwszym etapie (1925–1927) zrealizował wielkoformatowe malowidła ścienne w nawie głównej, łącząc je harmonijnie z architekturą wnętrza. Najpierw powstało Ścięcie św. Jana Chrzciciela, a po nim Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny, Ofiara Abrahama i Pogrzeb św. Odilona. Tematycznym uzupełnieniem malowideł były witraże, również zaprojektowane przez Rosena, a wykonane w zakładzie F. Białkowskiego w Warszawie^[11]. W drugim etapie (1927–1929) wykonał malowidła ścienne w prezbiterium: Ustanowienie Najświętszego Sakramentu, Ukrzyżowanie i Hołd pasterzy betlejemskich. Spotkały się one z pozytywnym przyjęciem przez odwiedzających świątynię, zostały również wysoko ocenione przez większość historyków sztuki^[12]. I tu również dopełnieniem wystroju były zaprojektowane przez niego witraże, które ozdobiły okna transeptu^[13].

W 1930 roku Jan Henryk Rosen został profesorem Katedry Rysunku Figuralnego na Politechnice Lwowskiej. W 1934 roku, w wyniku reformy oświaty katedrę zlikwidowano^[14]. Równolegle kontynuował działalność malarską, realizując kolejne malowidła, m.in. dla: rzymskokatolickiego seminarium duchownego we Lwowie (1929, już po zakończeniu prac w katedrze ormiańskiej), kaplicy Jana III Sobieskiego przy kościele św. Józefa na Kahlenbergu pod Wiedniem (1931), kaplicy papieskiej w Castel Gandolfo (1933), Pawilonu Polskiego na Międzynarodowej Wystawie Prasy Katolickiej w Watykanie (1936, fryz) i kościele św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej (1936, malowidło ścienne i cztery witraże)^[14]. W 1937 roku zaprojektował nową polichromię w kościele Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Lesku, namalował również dwa obrazy (Chrystus na morzu i Hołd Maryi) w prezbiterium oraz herby wszystkich darczyńców kościoła na ścianie nad chórem muzycznym^[15].

Wyjazd do Stanów Zjednoczonych

Pod koniec 1937 roku Rosen w poszukiwaniu pracy wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał aż do śmierci^[14].

W 1939 roku na zaproszenie Ambasadora RP w Stanach Zjednoczonych Jerzego Potockiego przyjechał do Waszyngtonu, aby namalować murale w budynku ambasady oraz wykonać dekoracje polskiego pawilonu na Wystawie Światowej w Nowym Jorku^[16]. W latach 1939–1949 był wykładowcą sztuki sakralnej na waszyngtońskim The Catholic University of America, od którego w 1957 roku otrzymał tytuł doctor honoris causa^[14]. W drugiej połowie lat 40. stworzył szereg dekoracji dla katedry Łaski Bożej w San Francisco, w tym mural w Kaplicy Bożego Narodzenia (1946), skrzydła starego ołtarza głównego (1949) i cykl murali w nawach, przedstawiających świętych, królów i biskupów^[17].

W latach 50. był konsultantem Episkopatu USA ds. ikonografii i wznoszonego wówczas w Waszyngtonie Narodowego Sanktuarium Niepokalanego Poczęcia^[14]. W 1965 roku stworzył mozaikę w kopule katedry św. Ludwika w Saint Louis^[18]. Mozaika ta, mająca 14 000 ft² (około 1300 m²) powierzchni, jest prawdopodobnie największa na świecie^[16].

W ciągu 45 lat swego pobytu w Stanach Zjednoczonych Rosen zrealizował blisko 50 grup malowideł ściennych i mozaik w kościołach różnych wyznań oraz w budynkach publicznych^[14].

W 1980 roku namalował na prośbę papieża Jana Pawła II obraz Św. Stanisław, znajdujący się w Castel Gandolfo^[19].

Zmarł w ubóstwie w 1982 roku w Arlington koło Waszyngtonu. Pochowany został, zgodnie ze swoim życzeniem, na miejscowym Columbia Gardens Cemetery. W Alei Zasłużonych cmentarza przy Narodowym Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej w Doylestown postawiono pomnik ku jego czci, zaprojektowany przez rzeźbiarza Gordona Kraya^[20].

Inspiracje

Podłożem sztuki Rosena była jego głęboka religijność. Krytycy sztuki i historycy doszukiwali się jego inspiracji w twórczości takich malarzy jak: Rogier van der Weyden, Gerard David, Edward Burne-Jones, Dante Gabriel Rossetti i Ford Madox Brown (Julian Zachariewicz), czy w sztuce bizantyńskiej i w secesji (Mirosława Zakrzewska-Dubasowa)^[21]. Historyk sztuki kościelnej, Mieczyslaw Skrudlik w artykule Nowe wystawy w Zachęcie, kolekcja prac Jana Henryka Rosena, opublikowanym 15 września 1925 roku w Gazecie Porannej wskazał na malarstwo średniowieczne jako jedną z inspiracji artysty^[22]. Joanna Wolańska wśród tych, którzy wywarli wpływ na religijny charakter malarstwa Rosena wymienia szereg postaci ze świata nauki i literatury. Pierwszą z nich jest francuski pisarz i krytyk sztuki Joris-Karl Huysmans i jego dwie powiesci, W drodze i Katedra, napisane po nawróceniu się ich autora na katolicyzm^[23]. Jej zdaniem pod wpływem lektury tych powieści Rosen zainteresował się żywotami świętych, przede wszystkim tych, które znajdują się w Złotej legendzie. Drugą osobistością, która wywarła wpływ na twórczość Rosena był – również francuski –historyk sztuki średniowiecznej, Émile Mâle, na którego wykłady Rosen uczęszczał podczas swoich studiów na Sorbonie^[24]. Sam Rosen wśród swoich nauczycieli wymienił dwóch uczonych niemieckich: Karla Volla i Hugona von Tschudiego, którzy około roku 1911 byli zatrudnieni w Monachium, gdzie najprawdopodobniej przebywał i Rosen^[25].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (20 stycznia 1977)^[26]
• Krzyż Walecznych
• Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938)^[27]
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Croix de Guerre (Francja)
• Military Medal for Bravery in the Field (Wielka Brytania)
• Order Świętego Grzegorza Wielkiego (Watykan, na wniosek ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego)^[28][29]

Niektóre prace

Podczas pobytu w Polsce

Witraż Jana Henryka Rosena w Muzeum Historycznym we Lwowie

• malowidła ścienne w katedrze ormiańskiej we Lwowie (1925–1929):
  • prezbiterium: Ustanowienie Najświętszego Sakramentu, Ukrzyżowanie, Pokłon pasterzy^[30]
  • nawa: Ofiara Abrahama, Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny, Gloryfikacja (Ścięcie) św. Jana Chrzciciela, Pogrzeb św. Odilona, Święci Wspomożyciele (14 scen)^[30]
• freski w baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie (zniszczone po zamianie baptysterium na toalety w czasach przynależności Lwowa do ZSRR)
• freski w kościele ss. Karmelitanek we Lwowie
• malowidła w kaplicy rzymskokatolickiego seminarium duchownego obrządku łacińskiego we Lwowie (1929)^[14]
• freski w kaplicy pałacu arcybiskupów łacińskich we Lwowie
• freski w kaplicy Wyższego Seminarium Duchownego w Przemyślu (1936)^[1]
• fresk św. Krzysztofa i witraże św. Jana Nepomucena, Mikołaja, Rafała Archanioła i Juliana Miłosiernego w kościele św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej
• polichromia kaplicy Jana Sobieskiego przy kościele św. Józefa na wzgórzu Kahlenberg w Wiedniu (1931)^[14]
• polichromia w kościele Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Załużu^[31]
• Obrona Częstochowy i Cud nad Wisłą, malowidła w kaplicy letniej rezydencji papieskiej w Castel Gandolfo (1934)

Freski oraz witraże w kościele Najświętszego Serca Jezusowego w Skarżysku-Kamiennej (proboszcz Jan Kularski, lektor Mateusz Młynarczyk).

• witraże prezbiterium archikatedry Świętej Rodziny w Częstochowie.
• projekty malowideł kaplicy letniej rezydencji papieskiej w Castel Gandolfo Obrona Częstochowy i Cud nad Wisłą umieszczone w transepcie archikatedry Świętej Rodziny w Częstochowie.

Podczas pobytu za granicą

• malowidła w Katedrze Narodowej w Waszyngtonie, w tym Złożenie Chrystusa do grobu (1938)^[1]
• mural Chwała oręża polskiego w Ambasadzie RP w Waszyngtonie (1939; niedokończony)^[16]
• mozaika w katedrze w Saint Louis (1965)^[16]
• freski w katedrze Łaski Bożej w San Francisco (1946–1950)^[17]
• mozaika Chrystus Pantokrator (największe tego typu na świecie przedstawienie Chrystusa) w katolickim Narodowym Sanktuarium Niepokalanego Poczęcia w Waszyngtonie (1959)^[32]
• mozaiki w katolickiej katedrze św. Mateusza Apostoła w Waszyngtonie: w kaplicy Najświętszego Sakramentu^[33] i w kaplicy chrzcielnej^[34]
• malowidło przedstawiające św. Józefa z Kupertynu w refektarzu klasztoru św. Józefa z Kupertynu w Ellicott City, niedaleko Waszyngtonu
• malowidło przedstawiające św. Franciszka z Asyżu błogosławiącego św. Antoniego Padewskiego w klasztorze św. Antoniego – Prowincjałacie Franciszkanów w Ellicott City
• malowidła przedstawiające Chrystusa Króla, Matkę Bożą Królową Zakonu Serafickiego, stygmatyzację św. Franciszka z Asyżu, św. Bonawenturę, św. Jana Chrzciciela oraz nawrócenie Szawła – św. Pawła Apostoła w kaplicy radiowego ośrodka Godziny Różańcowej Ojca Justyna (Father Justin Rosary Hour) w Athol Springs koło Buffalo
• malowidło na płótnie The Divine Healer wykonane w 1941 roku dla nieistniejącego już Wesley Memorial Hospital, obecnie znajdujące się na parterze holu głównego (wejście od East Erie Street) szpitala Northwestern Memorial Hospital w centrum Chicago. (Na skutek przebudowy holu w 2013 roku obraz został usunięty)
• dekoracja kaplicy św. Tomasza z Akwinu (w tym 30-metrowy mural Pochodzenie Prawdy) w St. Catherine’s Academy w Anaheim (1958)^[35]
• W 2014 roku podczas prac remontowych w klasztorze o.o. Bernardynów w Radecznicy został odnaleziony zamurowany w kanale wentylacyjnym obraz św. Antoniego pędzla Rosena. Obraz został poddany renowacji po czym wystawiony 26 grudnia tego samego roku na widok publiczny w kościele^[36]

Malowidła ścienne Rosena w katedrze ormiańskiej

• 

  Ścięcie głowy św. Jana Chrzciciela

• 

  Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny

• 

  Pogrzeb św. Odilona

• 

  Ustanowienie Najświętszego Sakramentu

• 

  (c) Stako z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0

  Hołd pasterzy betlejemskich

Dzieła Rosena zrealizowane za granicą

• 

  Papież Innocenty XI modlący się przed bitwą pod Wiedniem, kościół św. Józefa na Kahlenbergu, Wiedeń

• 

  Chrystus Pantokrator, Narodowe Sanktuarium Niepokalanego Poczęcia, Waszyngton

• 

  Złożenie Chrystusa do grobu, Katedra Narodowa, Waszyngton

• 

  Święta Klara, katedra Łaski Bożej, San Francisco

• 

  Kaplica Bożego Narodzenia, katedra Łaski Bożej, San Francisco

Przypisy

Bibliografia

• Jurij Smirnow: Katedra ormiańska we Lwowie. Dzieje Archidiecezji Ormiańskiej Lwowskiej. Przemyśl: San Set, 2002. ISBN 83-88417-55-X.
• Joanna Wolańska: Katedra ormiańska we Lwowie w latach 1902–1938. Przemiany architektoniczne i dekoracja wnętrza, Warszawa. Warszawa: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 2010. ISBN 978-83-929227-9-7.