Jan Henryk XV Hochberg książę von Pless

Jan Henryk XV von Hochberg

(c) Bundesarchiv, Bild 183-2007-0327-503 / CC-BY-SA 3.0
Rodzina	Hochbergowie
Data i miejsce urodzenia	23 kwietnia 1861 Pszczyna
Data i miejsce śmierci	31 stycznia 1938 Paryż
Ojciec	Jan Henryk XI Hochberg
Matka	Maria von Kleist
Żona	Maria Teresa Corwallis-West Klotylda de Silva y Gonzalez de Candamo
Dzieci	Jan Henryk XVII Aleksander Bolko Konrad Beatrycze Konrad

Jan Henryk XV von Hochberg (Hans Heinrich XV. Graf von Hochberg, ur. 23 kwietnia 1861 w Pszczynie, zm. 31 stycznia 1938 w Paryżu) – książę von Pless, hrabia von Hochberg, baron zu Fürstenstein. Mąż (1891–1923) Marii Teresy Oliwii Hochberg von Pless, pszczyńskiej „księżnej Daisy”.

Życiorys

Urodził się 23 kwietnia 1861 roku w Pszczynie. Był pierworodnym synem Jana Henryka XI von Pless i Marii von Kleist. W 1879 ukończył ekskluzywne wrocławskie gimnazjum św. Marii Magdaleny. Następnie studiował nauki ekonomiczne na uniwersytetach w Berlinie, Genewie oraz Bonn. Studia miały przygotować go do zarządzania olbrzymimi dobrami Hochbergów na Śląsku. W wieku 22 lat Jan Henryk XV, jako syn księcia (Herzog von Pless) otrzymał od cesarza Wilhelma I niższy tytuł książęcy Fürst von Pless. W latach 1881–1882 służył w armii cesarskiej, początkowo jako ochotnik w królewskim pułku huzarów, następnie w pułku huzarów gwardii. Po dwóch latach opuścił szeregi armii w stopniu porucznika, biorąc bezterminowy urlop. W latach 1882–1885 odbył długą, obfitującą w liczne polowania podróż dookoła świata, odwiedził m.in. Indie oraz Amerykę Północną. Po powrocie podjął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Berlinie. Tam poznał i zaprzyjaźnił się z młodym następcą tronu Wilhelmem Hohenzollernem (późniejszym cesarzem Wilhelmem II). W 1886 Jan Henryk XV przeniesiony został na placówkę dyplomatyczną w Brukseli, a w rok później został attaché w ambasadzie w Paryżu.

Maria Teresa Olwia von Pless; księżna Daisy

Jan Henryk XI von Hochberg (1833 – 1907) – ojciec Jana Henryka XV.

Jan Henryk XIV Bolko von Hochberg (1843 – 1926), stryj Jana Henryka XV., był zdolnym muzykiem, komponował pieśni, opery i symfonie. W 1886 roku cesarz Wilhelm I powierzył mu funkcję dyrektora Królewskiej Opery.

Grobowiec Jana Henryka XV (po prawej) i jego syna Bolka w Pszczynie.

W roku 1890 Jan Henryk XV oddelegowany został na stanowisko sekretarza w ambasadzie niemieckiej w Londynie. Tam poznał i oświadczył się dużo od siebie młodszej Marii Teresie Cornwallis-West zwanej Daisy. Ponieważ rodzina Cornwallis-West, choć koneksjami sięgająca angielskiego domu panującego, była zubożałą szlachtą angielską większą część kosztów ślubu, wesela i posagu opłaciła rodzina Hochbergów. Ślub odbył się 8 grudnia 1891 w kościele św. Małgorzaty w Westminsterze. Świadkami przysięgi małżeńskiej byli Edward ks. Walii (późniejszy król) i jego żona księżna Aleksandra, natomiast królowa Wiktoria osobiście udzieliła młodej parze swego błogosławieństwa. Początek małżeństwa upłynął im na podróżach po Europie, Afryce, Azji i Ameryce. Młoda para otrzymała od seniora rodu, Jana Henryka XI, do dyspozycji zamek w Książu, gdzie urządzali przyjęcia połączone z polowaniami, na których gościła śmietanka arystokracji europejskiej m.in. cesarz Wilhelm II. Z małżeństwa z Marią Teresą narodziło się czworo dzieci: N.N. córka (zmarła po urodzeniu), oraz synowie Jan Henryk XVII, Aleksander i Konrad (zwany Bolko).

Od 1902 roku Jan Henryk XV jako przedstawiciel warstwy junkrów zasiadał w Pruskiej Izbie Panów, był zwolennikiem partii wolnych konserwatystów (Freikonservative Vereinigung) reprezentującej interesy wielkich posiadaczy ziemskich. Na szczeblu prowincji Jan Henryk XV piastował funkcję wiceprezydenta prowincji śląskiej (1897–1918), uczestniczył również w pracach śląskiego sejmu prowincjalnego. Ponadto zasiadał w pszczyńskim sejmiku powiatowym (Kreistagu). W listopadzie 1902 odbył podróż dyplomatyczną do Stanów Zjednoczonych jako przedstawiciel cesarza Wilhelma II: wziął udział w inauguracji Niemieckiej Izby Handlowej, odwiedził kilka zakładów przemysłowych (m.in. Pensylwania Plants), a kulminacyjnym punktem podróży była wizyta w Białym Domu i rozmowa z prezydentem Teodorem Rooseveltem.

Na tronie książęcym

Po śmierci ojca w 1907 przejął wyższy tytuł książęcy (Fürst)^[1] i jeden z największych majątków w Niemczech – dobra pszczyńskie (ok. 40 tys. ha, 6 kopalni węgla kamiennego, browar w Tychach i inne) i wałbrzyskie (ok. 10 tys. ha, 3 kopalnie węgla kamiennego i inne). Majątek ten systematycznie zadłużał wskutek rozrzutnego trybu życia rodziny i ogromnych inwestycji architektoniczno-budowlanych (m.in. przebudowa zamku Książ). Niemniej w latach 1914–1924 dokonał wielu inwestycji przemysłowych na Górnym i Dolnym Śląsku (rozbudowa kopalń i kolonii urzędniczo-robotniczych). Wspierał finansowo niemieckie organizacje nacjonalistyczne (np. Deutscher Flottenverein), sprzeciwiał się jednak działalności Ostmarkenverein w swoich górnośląskich dobrach. W latach I wojny światowej został awansowany do stopnia pułkownika, pełnił rolę oficera ordynacyjnego cesarza Wilhelma II. W latach 1915–1917 użyczył na 21 miesięcy do dyspozycji Niemieckiej Kwatery Głównej swój zamek w Pszczynie.

Po I wojnie miał jako pierwszy wysunąć ideę niepodległości Górnego Śląska, w związku z czym wspierał finansowo i na drodze dyplomatycznej górnośląski ruch niepodległościowy (zwany w polskiej historiografii separatystycznym) Związek Górnoślązaków (1919-1924) i występował przeciw polskiemu ruchowi narodowemu. Na drodze dyplomatycznej próbował przeforsować również niepodległość całego Śląska, aby w postulowanej Republice Śląskiej znalazły się zarówno Pszczyna, jak i Książ. W trakcie plebiscytu prawdopodobnie głosował za Niemcami. Podczas III powstania sam zwerbował i wyposażył kompanię ochotników, którzy pod dowództwem jego syna Jana Henryka XVII zasilili Kampforganisation Oberschlesien-Selbstschutz (Samoobronę Górnego Śląska), m.in. podczas zwycięskiej dlań bitwy o Górę św. Anny.

W 1922 roku posiadał majątki ziemskie o powierzchni 42 030 ha^[2]. W 1922 przyjął obywatelstwo polskie^[3]. Chcąc zaskarbić sobie przychylność polskich władz, powoływał się na swoje piastowskie korzenie^[4] oraz gościł na swym pszczyńskim zamku przedstawicieli polskiego establishmentu politycznego. W tym samym roku rozwiódł się z księżną Daisy, a w 1925 zawarł związek małżeński z Klotyldą de Silva y Gonzales de Candamo, który zakończył się w 1936 rozwodem z powodu skandalu rodzinnego – macocha uwiodła najmłodszego syna Jana Henryka XV – Bolka. W II połowie lat 20. ponownie wspierał finansowo górnośląskich separatystów skupionych w Związku Obrony Górnoślązaków i Związku Rodowitych Górnoślązaków. Był również jednym z liderów mniejszości niemieckiej (Volksbund) w Województwie Śląskim. Wskutek światowego kryzysu gospodarczego, jego dolnośląski majątek popadł w długi. W 1936 wobec nacisków wierzycieli Jan Henryk XV opuścił Książ i przybył do Pszczyny, gdzie jego syn Jan Henryk XVII toczył spory podatkowe z polskimi władzami, które dotarły nawet na arenę międzynarodową. Ostatecznie sam Jan Henryk XV doprowadził do ugody z wojewodą śląskim Michałem Grażyńskim i państwem polskim, podpisując w 1937 układ o zrzeczeniu się przywileju górniczego na ziemi pszczyńskiej oraz układ podatkowy. Na mocy tego ostatniego państwo polskie przejęło 56% jego dóbr.

Ostatnie lata

Zmarł na atak serca 31 stycznia 1938 roku w paryskim hotelu Ritz. Został pochowany 7 lutego 1938^[5] w Parku Zamkowym w Pszczynie. Podczas II wojny światowej jego obydwaj żyjący synowie walczyli przeciwko nazistom, starszy Jan Henryk XVII, jako Henry Pless w brytyjskim lotnictwie, Aleksander Hochberg-Pszczyński, jako strzelec w Armii Polskiej gen. Andersa.

Upamiętnienie

Na życiu księcia Jana Henryka XV i jego rodziny został oparty w luźny sposób film Magnat i serial telewizyjny Biała wizytówka w reżyserii Filipa Bajona, w których główną rolę grał Jan Nowicki.

Przypisy