Jan Himilsbach

Jan Himilsbach
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1931
Mińsk Mazowiecki

Data i miejsce śmierci

11 listopada 1988
Warszawa

Zawód

aktor, kamieniarz, górnik, ślusarz, pisarz

Lata aktywności

1968–1988

Grób Jana Himilsbacha na cmentarzu na Wólce
Tablica pamiątkowa na bloku mieszkalnym przy ul. Górnośląskiej 9/11 w Warszawie

Jan Himilsbach (ur. najprawdopodobniej ok. 1–3 maja[a] 1931 w Mińsku Mazowieckim, zm. ok. 11–12 listopada[b] 1988 w Warszawie) – polski aktor (przez większą część kariery naturszczyk, pod jej koniec zdał eksternistycznie egzamin aktorski), pisarz i scenarzysta; z zawodu był kamieniarzem.

Życiorys

Jego życiorys pełen jest niejasności, niezgodności i sprzecznych informacji. Przyczyn takiego stanu rzeczy było wiele, a on sam nie tylko nie starał się wyjaśniać wątpliwości, ale dodatkowo z premedytacją wprowadzał zamęt w swej biografii. Udzielił przez całe swoje życie około siedmiuset wywiadów, za każdym razem opowieści o sobie wzbogacając o nowe wątki. Uzasadniał to, zgodnie ze swoją logiką, mówiąc: no bo ile razy można pieprzyć wciąż jedno i to samo. Absurdalną datę swych urodzin, czyli – według oficjalnej metryki – 31 listopada kwitował słowami: jeden dzień w tą, jeden dzień w tamtą, co za różnica. Siebie i całe swoje życie traktował z podobnym dystansem i przymrużeniem oka[c][1].

Ciekawą kwestią jest pochodzenie Himilsbacha: wielu osobom powiedział, że jego prawdziwi rodzice zginęli w czasie II wojny światowej oraz że jako żydowskie dziecko przeżył, ukrywając się na cmentarzu. Historia ta znana była m.in. środowisku skupionemu wokół sióstr zakonnych z Lasek pod Warszawą, gdzie Himilsbach często przyjeżdżał. Jej potwierdzeniem może być akt chrztu Himilsbacha z 1943, odnaleziony w Mińsku Mazowieckim przez Stanisława Manturzewskiego i brzmiący następująco:

Działo się w Mińsku, dnia dwudziestego ósmego kwietnia, tysiąc dziewięćset czterdziestego trzeciego roku, o godzinie dziewiątej. Stawiła się Marianna Berkman, lat czterdzieści dziewięć mająca, przy mężu, z Mińska, w obecności Jana Płochockiego, robotnika i Jadwigi Frąckiewicz, przy mężu, obydwojga pełnoletnich, z Mińska i okazała dziecię płci męskiej, oświadczając, iż takowe urodziło się w Mińsku, dnia trzydziestego pierwszego listopada, roku tysiąc dziewięćset trzydziestego pierwszego, o godzinie szesnastej z Marianny Himilsbach, lat trzydzieści pięć wówczas mającej, niezamężnej, robotnicy nieżyjącej. Dziecięciu temu na chrzcie świętym w dniu dzisiejszym nadane zostało imię Jan, a rodzicami jego chrzestnymi byli: Jan Płochocki i Jadwiga Frąckiewicz. Akt ten stawiającej i świadkom przeczytawszy, łącznie z nimi podpisaliśmy: ks. Józef Brodała, Maryianna Berkman, Płochocki Jan, Frąckiewicz.

Najbardziej prawdopodobne fakty z życia Jana Himilsbacha można wyłowić z jego własnych opowiadań. Urodził się w biednej rodzinie i dorastał w otoczeniu ludzi z marginesu – ich właśnie utrwalał później w swych opowiadaniach i takie role zazwyczaj przyznawano mu w filmach. W 1947, mając 16 lat, trafił najpierw do więzienia (w wywiadzie stwierdził, że było to nieistniejące już bardzo ciężkie więzienie karno-śledcze nr III w Warszawie, zwyczajowo zwane „Toledo”), a potem do istniejącego do dzisiaj zakładu poprawczego w Szubinie, kilkanaście kilometrów na południowy zachód od Bydgoszczy, gdzie poznał podstawy kamieniarstwa. Następnie za dobre sprawowanie został, wraz z kilkoma kolegami, oddelegowany do kamieniołomów w Strzegomiu, gdzie zaczął przyuczać się do zawodu kamieniarza[1]. To tam zaczął czytać książki. Dalsze jego losy są niejasne. Czasem mówił, że pracował jako grabarz na cmentarzu w Mińsku Mazowieckim; inna wersja głosiła, że skończył szkołę górniczą, wyjechał na Górny Śląsk i pracował jako górnik rębacz w KWK „Boże Dary” w Kostuchnie[2]. W ciągu swojego życia, zanim rozpoczął karierę literacką, odbył służbę wojskową (co potwierdzają fotografie w mundurze), pracował jeszcze jako piekarz, ślusarz i palacz kotłowy na statkach. Tę ostatnią pracę podjął m.in. w 1951, po przyjeździe z Gdańska do Warszawy, gdzie zatrudnił się w żegludze śródlądowej na Wiśle.

Był członkiem Stronnictwa Demokratycznego. Uczył się na Uniwersyteckim Studium Przygotowawczym, później w Wieczorowym Uniwersytecie Marksizmu-Leninizmu przy Komitecie Wojewódzkim PZPR w Warszawie.

Od 1956 przez wiele lat pracował jako kamieniarz na warszawskich Powązkach, co pozwoliło mu na udzielenie pomocy przy uzyskaniu miejsca na tym cmentarzu dla Marka Hłaski w roku 1975[3] (wcześniej publicznie opowiadał się za sprowadzeniem ciała Marka Hłaski do Polski[3]), był też inicjatorem tego przedsięwzięcia i wykuł napis na jego płycie nagrobnej[4]. Zmarł ok. 11 listopada 1988 w melinie przy ulicy Górnośląskiej w Warszawie, w obecności przyjaciela, aktora Zdzisława Rychtera[5].

Himilsbach był bohaterem szeregu anegdot, niejednokrotnie przez niego samego wymyślonych. Zasłynął również jako autor specyficznych złotych myśli[d].

Twórczość

Jego debiut literacki przypada na 1951, kiedy opublikował swój pierwszy wiersz. W 1959 debiutował jako prozaik. Wydał trzy tomy opowiadań:

  • 1967Monidło
  • 1974Przepychanka
  • 1982Łzy sołtysa

Po śmierci pisarza wydano:

  • 2002Zatopione skały i inne monidła
  • 2002 – Łzy sołtysa i inne opowiadania
  • 2003Raj na ziemi i inne historie
  • 2004Moja oszałamiająca kariera
  • 2005Opowiadania zebrane

Filmografia

Himilsbach jako aktor nie był za życia doceniany, jedno z nielicznych wyróżnień otrzymał w 1972 r. – został ex aequo z Danielem Olbrychskim laureatem Złotej Maski czytelników „Expressu Wieczornego” za osiągnięcia aktorskie w Rejsie Marka Piwowskiego[1]. Po śmierci grono znawców filmu doceniło jego samorodny talent. Jego najbardziej znaną rolą jest gra w filmie Rejs, a w nim dialog z inżynierem Mamoniem. Himilsbach obsadzany był zazwyczaj w rolach epizodycznych, najczęściej grał ludzi z marginesu, ze względu na chrypliwy głos i charakterystyczny wygląd. W 2002 r. powstał film dokumentalny Himilsbach. prawdy, bujdy, czarne dziury w reżyserii Stanisława Manturzewskiego i Małgorzaty Łupiny, który otrzymał w Grand Prix 44. Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie[1][6].

Role filmowe

Filmy na podstawie jego scenariuszy

Filmy dokumentalne

Upamiętnienie

  • 19 listopada 2015 w Warszawie uroczyście odsłonięto mural „Kadry z filmów z Himilsbachem i Maklakiewiczem”. Mural wykonano na ścianie wiaduktu al. Jana Pawła II w Warszawie, pomiędzy rondem Jana Himilsbacha i rondem Zdzisława Maklakiewicza. Mural w formie taśmy filmowej o wymiarach około 60 × 5 m, oprócz 7 fotorealistycznie oddanych kadrów z filmów, zawiera biogramy Jana Himilsbacha i Zdzisława Maklakiewicza. Pomysłodawczynią i autorką projektu muralu jest architekt krajobrazu Katarzyna Łowicka[9].
  • W styczniu 2013 nazwę rondo Jana Himilsbacha nadano skrzyżowaniu ulic na warszawskiej Woli, położonemu po zachodniej stronie alei Jana Pawła II pomiędzy rondem Zgrupowania AK „Radosław” a ulicą Ludwika Rydygiera[10].
  • Od 2008 w Mińsku Mazowieckim, rodzinnym mieście Jana Himilsbacha, organizowany jest festiwal poświęcony jego twórczości. Jego pomysłodawczynią jest red. Ewa Sumisławska[11]. Podczas festiwalu wręczana jest najlepszemu aktorowi niezawodowemu, wybranemu w głosowaniu esemesowym, nagroda „Monidło”[12].
  • Przyjaciel Himilsbacha Zdzisław (Bene) Rychter założył Stowarzyszenie Niekonwencjonalnych Postaci Filmowych „Gęba” im. Jana Himilsbacha[13].
  • Tablica upamiętniająca Jana Himilsbacha i jego żonę Barbarę na bloku przy ul. Górnośląskiej 9/11, w którym mieszkali, ufundowana przez Miejski Dom Kultury w Mińsku Mazowieckim i odsłonięta w listopadzie 2013.

Uwagi

  1. Taką datę urodzenia podawał sam Himilsbach – S. Koper „Skandaliści PRL” wyd. 2014 za S. Manturzewski Himilsbach – prawdy, bujdy, czarne dziury.
  2. Jan Himilsbach zmarł podczas kilkudniowej libacji alkoholowej, a jego śmierć zauważono dopiero po kilku dniach; nieznana jest więc dokładna data śmierci Himilsbacha, a jedynie dzień, w którym stwierdzono jego zgon – S. Koper Skandaliści PRL wyd. 2014, s. 305.
  3. Niektórzy twierdzą, że za pomyłkę odpowiada ojciec aktora, który po intensywnym świętowaniu narodzin syna nie mógł sobie przypomnieć właściwej daty: Fotonewsy - Jan Himilsbach - dziś mija 22. rocznica śmierci kultowego aktora
  4. Przypisuje się mu autorstwo powiedzeń: „stary rzęch”, „inna broszka”, „wnuki Koryntu”. Fotonewsy - Jan Himilsbach - dziś mija 22. rocznica śmierci kultowego aktora

Przypisy

  1. a b c d Jan Himilsbach. Culture.pl. [dostęp 2021-01-30].
  2. Anna Poppek: Rejs na krzywy ryj..., czyli Jan Himilsbach i jego czasy. Wyd. I. Kraków: A, Liber oraz Vis-a-Vis/Etiuda, 2013, s. 33–36, 126. ISBN 978-83-916554-5-0.
  3. a b Barbara Stanisławczyk: Miłosne gry Marka Hłaski. Wyd. II. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2010, s. 104–105. ISBN 978-83-7510-387-8.
  4. Anna Poppek: Rejs na krzywy ryj…, czyli Jan Himilsbach i jego czasy. Wyd. I. Kraków: A, Liber oraz Vis-a Vis/Etiuda, 2013, s. 126. ISBN 978-83-916554-5-0.
  5. Artur Krasicki: Bene Rychter: przepraszam, czy tu biją?. film.onet.pl, 2010. [dostęp 2012-05-13]. [link zarchiwizowany przez web.archive.org].
  6. Himilsbach – prawdy, bujdy, czarne dziury. Culture.pl. [dostęp 2021-01-30].
  7. Przyjęcie na dziesięć osób plus trzy. FilmPolski. [dostęp 2015-01-23].
  8. PAT: Historia pewnej miłości (pol.). [dostęp 2017-08-21].
  9. Projekt muralu – Kadry z filmów z Janem Himilsbachem i Zdzisławem Maklakiewiczem – Katarzyna Łowicka, „Katarzyna Łowicka”, 13 marca 2014 [dostęp 2017-10-28] (pol.).
  10. Uchwała nr XLIX/1417/2013 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 17 stycznia 2013 r. w sprawie nadania nazw skrzyżowaniom ulic w Dzielnicach Śródmieście i Wola m.st. Warszawy. edziennik.mazowieckie.pl, Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego 2013 nr 1521. [dostęp 2014-05-30].
  11. "Monidło 2008" dla Henryka Gołębiewskiego, Onet Kultura, 6 września 2008 [dostęp 2021-11-24] (pol.).
  12. Festiwal Jana Himilsbacha w Mińsku Mazowieckim. 17.09.2011. [dostęp 2014-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-02)].
  13. Naturalny wyraz twarzy (pol.). teatry.art.pl. [dostęp 2010-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-02)].

Bibliografia

  • Anna Poppek, Rejs na krzywy ryj..., czyli Jan Himilsbach i jego czasy, A. Liber oraz Vis-a-Vis/Etiuda, Kraków 2013.
  • Mój Himilsbach, czyli wspomnienia o Janku H., red, Piotr Siła, wydawca Miejski Dom Kultury, Mińsk Mazowiecki 2014.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Tablica Jan Himilsbach ul. Górnośląska 9 w Warszawie.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tablica upamiętniająca Jana Himilsbacha i jego żonę Barbarę przy ul. Górnośląskiej 9/11 w Warszawie
Jan Himilsbach Polish actor.jpg
Jan Himilsbach, Polish non-professional actor
Wolka jan himilsbach.jpg
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Grób Jana Himilsbacha na cmentarzu na Wólce.