Jan III Waza

Jan III Waza
Ilustracja
ilustracja herbu
Faksymile
Deus protector noster
Bóg naszym obrońcą
Bene faciendo neminem timemus
Czyniąc dobrze nikogo się nie boimy
Król Szwecji
Okres

od 29 września 1568
do 17 listopada 1592

Poprzednik

Eryk XIV Waza

Następca

Zygmunt III Waza

Książę Finlandii
Okres

od 1556
do 1563

Następca

Eryk XIV Waza

Dane biograficzne
Dynastia

Wazowie

Data urodzenia

20 grudnia 1537

Data śmierci

17 listopada 1592[a]

Ojciec

Gustaw I Waza

Matka

Małgorzata Leijonhufvud

Żona

Katarzyna Jagiellonka
Gunilla Bielke

Dzieci

Zofia Johansdotter Gyllenhielm
Juliusz Gyllenhielm
August Gyllenhielm
Lucrecja Gyllenhielm
Izabella Wazówna
Zygmunt III Waza
Anna Wazówna
Jan Waza

Jan III Waza (ur. 20 grudnia 1537 w zamku Stegeborg, zm. 17 listopada/27 listopada[b] 1592 w Sztokholmie) – książę Finlandii w latach 1556–1563, król Szwecji w latach 1569–1592. Od 1581 pierwszy wielki książę Finlandii.

Życiorys

Syn Gustawa I Wazy i jego drugiej żony Małgorzaty Leijonhufvud. Wyznania protestanckiego. Książę Finlandii od 1556. W 1562 poślubił starszą o 11 lat Katarzynę Jagiellonkę. Związek małżeński zawarty został w Wilnie[1]. Postępowanie brata król Eryk XIV Waza uznał za zdradę i w 1563 uwięził go wraz z Katarzyną na zamku Gripsholm. W 1567 uwolnieni zostali przez Radę Królestwa. Następnie, przy poparciu możnych Jan obalił rządy brata i objął tron szwedzki[2]. W 1570 pokojem w Szczecinie zakończył wojnę z Danią (północna wojna siedmioletnia); w walkach z Rosją 1572–1583 jego dowódcy zdobyli m.in. Narwę. W czasie elekcji 1573 roku był wysunięty jako kandydat do tronu polskiego[3]. Ponownie kandydował w elekcji 1575 roku[4].

W 1587 zgodził się na elekcję syna Zygmunta na tron polski; wykształcony, interesował się teologią i historią, usiłował doprowadzić do zbliżenia między luteranizmem a katolicyzmem. Pod wpływem żony sprowadził do Szwecji zakon jezuitów a w 1576 zgodnie z jego wolą wprowadzono nową liturgię wzorowaną na katolickiej[5]. Interesował się sztuką, szczególnie architekturą. Po śmierci Katarzyny poślubił Gunnillę z którą miał syna Jana urodzonego w 1589 roku. W tym samym roku Jan III zawiedziony niechęcią Polaków do walki przeciwko Moskwie próbował ściągnąć swojego syna do Szwecji. Jego decyzję zablokowała arystokratyczna Rada Królestwa (Riksråd), za co jej członkowie popadli w niełaskę. Jan III chcąc złamać szwedzką arystokrację zawarł przymierze z Karolem Sudermańskim. Jednak będąc już śmiertelnie chory Jan przywrócił urzędy odtrąconym arystokratom wymuszając na nich przyrzeczenie, iż po śmierci króla nie dopuszczą Karola do rządów w kraju.

Jego dewizą było łacińskie zdanie „Deus protector noster” (Bóg jest naszym obrońcą). Po jego śmierci jako zwolennika katolicyzmu odbył się zjazd w Uppsali (przedstawicieli szlachty, magnaterii i kleru) który zniósł narzuconą przez niego liturgię i ogłosił protestancki charakter państwa[6].

Galeria

Uwagi

  1. Starego stylu
  2. Kalendarz juliański/gregoriański

Przypisy

  1. Iwona Kienzler, Polki na tronach Europy. Warszawa 2014, s.219.
  2. Maciej Serwański,Józef Dobosz, Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej. Poznań 1998, s.187.
  3. Stanisław Płaza, Wielkie bezkrólewia, Kraków 1988, s. 17.
  4. Stanisław Płaza, Wielkie bezkrólewia, Kraków 1988, s. 71.
  5. Maciej Serwański,Józef Dobosz, Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej. Poznań 1998, s.188.
  6. Leszek Podhorodecki, Wazowie w Polsce. LSW Warszawa 1985, s. 75.

Bibliografia

  • Larsson L.-O., Arvet Efter Gustav Vasa: En Berattelse Om Fyra Kungar Och Ett Rike, Wydawnictwo „Prisma”, Stockholm 2005, ISBN 91-518-4203-3.
  • Ericsson L., Johan III: En Biografi, Wydawnictwo „Historiska Media”, Stockholm 2004, ISBN 978-9185057474.
  • Praca zbiorowa: Svenskt biografiskt handlexikon, Wydawnictwo „Albert Bonniers Förlag”, Sztokholm 1906, [on-line] T. I. s. 549–550. (szw.) [dostęp 1 lutego 2011]
  • Praca zbiorowa: Nordisk familjebok, Wydawnictwo „Nordisk familjeboks förlags aktiebolag”, Sztokholm 1910, [on-line] wyd. II. T. 12. s. 1432–1435. (szw.) [dostęp 1 lutego 2011]

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie