Jan Jelínek
 (c) J. Wiera Jelinek, CC BY 2.5 Ppłk. Jan Jelínek w 2007 | |
| podpułkownik | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | 1944–1945 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
 _BAR.svg){kind=small} _BAR.svg){kind=small}   _BAR.svg){kind=small}  | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
Jan Jelínek (ur. 19 kwietnia 1912 w Zelowie, zm. 3 grudnia 2009 w Pradze) – czeski ksiądz ewangelicki i żołnierz, który występował w obronie prześladowanych bez względu na przynależność narodową, polityczną, religijną czy wyznaniową.
Życiorys
Urodził się i wychowywał w społeczności czeskiej w Zelowie w Polsce, syn Pavla Jelínka i Karoliny Jersákovej, jako potomek czeskich ewangelickich banitów[1].
W latach 1931–1935 studiował w Szkole Misyjnej w Ołomuńcu w Czechosłowacji i został ewangelickim pastorem. Później pracował jako dyrektor fabryki włókienniczej w Zelowie[2]. W 1937 przyjął kaznodziejską funkcję w parafii ewangelicko-reformowanej w Kupiczowie na Wołyniu[3], gdzie oprócz Polaków (Kupiczów w tym okresie znajdował się na terenie Polski) i Ukraińców mieszkali także Czesi[4].
Gdy w trakcie II wojny światowej w 1939 miejscowość zajęli Rosjanie, pomagał Polakom uciekającym do Rumunii, udzielając im noclegu w budynku parafii[5]. Po przejęciu w 1941 Kupiczów przez Niemców, z narażeniem życia regularnie przygotowywał i przewoził żywność dla Żydów do getta w Kowlu[5], ukrywał ich, a także pomagał w ucieczce[4]. Wspierał Polaków prześladowanych przez sowieckie wojsko i banderowców[6], a także Rosjanom[7] i Ukraińcom, m.in. żonie banderowca, którą chcieli zabić Polacy[4]. Według różnych źródeł wspólnie z żoną Anną Jelínkovą pomógł od czterdziestu do dwustu ludziom[8], a uratował życie minimum dziesięciu[6]. Wśród uratowanych były żydowskie rodziny Fischerów i Fronków, polska rodzina Siekierskich, Feliks Zubkiewicz, a także ukraińska rodzina Łuciuków[5].
W 1942 ożenił się z Anną, z którą w 1944 dobrowolnie wstąpił do armii Ludvíka Svobody, dowódcy 1 Korpusu Czechosłowackiego[3]. Jan pracował w służbie medycznej a Anna była łączniczką. Brali udział w operacji dukielsko-preszowskiej oraz w wyzwoleniu Czechosłowacji[2].
Jan Jelínek w trakcie wojny ukończył szkołę oficerską i w momencie demobilizacji odchodził z wojska w stopniu podporucznika. Został odznaczony Czechosłowackim Walecznym Krzyżem, Medalem Zasługi Republiki Czeskiej II. stopnia, Czechosłowackim Wojskowym Medalem Pamiątkowym z nadrukiem ZSRR, Medalem za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945 oraz Dukielskim Medalem Pamiątkowym. W 1948 został awansowany na porucznika rezerwy[1].
Podczas trwania rzezi wołyńskiej wspólnie z żoną Anną udzielał schronienia Polakom uciekającym z wsi dotkniętych agresją ze strony żołnierzy UPA. Po 1944 r., gdy Niemcy zostali wyparci z regionu przez Armię Czerwoną, Jelínek wystawiał fałszywe dokumenty osobom prześladowanym przez NKWD[5].
W kwietniu 1945 Jelínkowie wraz z wojskiem dostali się do Pragi, po wyzwoleniu osiedlili się w wiosce Oráčov w powiecie Rakovník. Jan Jelínek objął posługę księdza w parafii w Podbořanach[2]. Z ramienia Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Czechosłowackiej pomagał Czechom w powrocie z Polski i Ukrainy do ojczyzny[4]. Za pomocą fałszywych aktów urodzenia (z pieczątką Rady Kościelnej Parafii Ewangelicko-Reformowanej w Kupiczowie[9]) uchronił rosyjskich emigrantów przed zesłaniem do sowieckich gułagów[6].
Ponieważ nie zgadzał się z komunistycznym reżimem, nie wspierał zakładania Zjednoczonych Spółdzielni Rolniczych (JZD) i w 1952 odmówił współpracy z Státní bezpečnost (aparatem bezpieczeństwa Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej), został aresztowany 10 stycznia 1958 na trzy miesiące, a 6 kwietnia 1958 skazany na dwa lata więzienia za działania wywrotowe[1]. Karę odbył w obozie pracy w Rtyně v Podkrkonoší, gdzie pracował jako górnik[2] wraz z innymi duchownymi ewangelickimi, rzymskokatolickimi i Świadkami Jehowy[10]. Podczas pracy w kopalni doznał poważnego urazu kręgosłupa[8].
Po wyjściu na wolność nie mógł przebywać w kraju karlowarskim, w związku z czym nie powrócił do Oráčova. Dzięki pomocy przyjaciół zatrudniono go w fabryce farb i lakierów w Pradze. Pozostał tam aż do emerytury w 1972, po czym mógł ostatecznie wrócić do Oráčova. Po długich staraniach uzyskał pozwolenie władz państwowych na pracę jako pastor pomocniczy w pobliskich Podbořanach, jednak bez prawa do wynagrodzenia[1]. Kazania wygłaszał do 2005, czyli do 93 roku życia[11]. W większości z własnych oszczędności wyremontował kościół ewangelicki w Oráčovie[1].
Jan Jelínek spisał swoje wspomnienia w wydanej własnym nakładem książce pt. "Pouštěj chléb svůj po vodě", co jest cytatem z księgi Kaznodziei Salomona: "Rozdawaj swój chleb w obfitości" (Kazn. 11;1)[12].
Wołyńscy Czesi, a za nimi także czeskie i polskie media jeszcze za życia nazwały go mianem czeskiego Schindlera[4][6][8][13].
Jan Jelínek zmarł 3 grudnia 2009 w Pradze[13], dziewięć miesięcy po śmierci żony, por.[14] Anny (marzec 2009[1]).
Odznaczenia
Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939 (Československý válečný kříž)[1]- Medal Zasługi Republiki Czeskiej II. stopnia (medaile Za zásluhy II. stupně)[1]
- Czechosłowacki Wojskowy Medal Pamiątkowy z nadrukiem ZSRR (Čsl. vojenská pamětní medaile se štítkem SSSR[1]
Medal za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945 (Ruská medaile Za pobiedu nad Germanijej)[1]- Dukielski Medal Pamiątkowy (Dukelská pamětní medaile)[1]
Uznanie żołnierskiego wysiłku w wyzwalaniu Ziem Polskich w ramach Operacji Jasielskiej – Ministerstwo Obrony Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej[15]- Patent i Odznaka „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny” (patent nr 77314)[16]
- Odznaka Szefa Sztabu Generalnego[8]
- Laudi Memorabilis[17]
- Order Tomáša Garrigue Masaryka[18]
- Medal Virtus et Fraternitas (pośmiertnie, 2021)[19][20]
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k Eva Palivodová: „Židy já neznám. Ale já znám lidi!“. 23 czerwca 2009. [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ a b c d Podplukovník v. v. Jan Jelínek (1912 – 2009) – Životopis. [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ a b Jan Hřídel: Farář Jan Jelínek za války zachránil desítky životů. 22 lipca 2008. [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ a b c d e Ewa Drzazga. Czeski Schindler z Zelowa. „Dziennik Łódzki, Tygodnik 7 Dni”, s. 11, 17 kwietnia 2009.
- ↑ a b c d Odznaczeni - Instytut Pileckiego, instytutpileckiego.pl [dostęp 2021-07-04] (pol.).
- ↑ a b c d ČT24: Zemřel český Oskar Schindler – farář Jan Jelínek. [dostęp 2009-12-06]. (cz.).
- ↑ Jan Jelínek: Ukrývání pronásledovaných v Kupičově. [dostęp 2009-12-06]. (cz.).
- ↑ a b c d Mira Třebická: Jan Jelínek – český Oscar Schindler – zemřel. 4 grudnia 2009. [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ Jan Jelínek: Pouštěj chléb svůj po vodě. Mé vzpomínky. 2003, s. 159.
- ↑ Jan Jelínek: Pouštěj chléb svůj po vodě. Mé vzpomínky. 2003, s. 184-185.
- ↑ Jan Jelínek: Pád komunismu 1989. [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ Księga Mądrości Salomona. W: Biblia warszawska. Warszawa: Towarzystwo Biblijne w Polsce.
- ↑ a b ČTK: Zemřel kazatel Jan Jelínek, 'český Schindler'. [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ Pavel Smetana. Jan Jelínek – svědectví křesťanského života. „Kalendarz Ewangelicko-Reformowany na rok 2009. Kalendarz Zelowski”, 2008. Zelów: Parafia Ewangelicko-Reformowana w Zelowie. ISSN 1730-9417. (cz.).
- ↑ Fotografia – Kombatant Jan Jelinek (RP), MON, maj 1996. [dostęp 2009-12-09]. (pol.).
- ↑ Fotografia – Tytuł Weterana Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny (RP). [dostęp 2009-12-09]. (pol.).
- ↑ Fotografia – Tytuł Laudi Memorabilis (CZ). [dostęp 2009-12-09]. (cz.).
- ↑ Prezident ocenil 42 osobností, lva dostal exprezident Klaus či obuvník Baťa, iDNES.cz, 28 października 2019 [dostęp 2021-06-03].
- ↑ M.P. z 2021 r. poz. 658
- ↑ Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej / Aktualności / Ordery i odznaczenia / Medale Virtus et Fraternitas wręczone, www.prezydent.pl [dostęp 2021-06-03].
Bibliografia
- Jan Jelínek: Pouštěj chléb svůj po vodě. Mé vzpomínky. Książka wydana nakładem autora, 2003.
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
Baretka Czechosłowackiego Krzyża Walecznych 1939-1945.
Baretka: Order Tomáša Garrigue Masaryka I Klasy – Republika Czeska (od 1994).
Baretka: Medal za Zasługi II Stopnia – Czeska i Słowacka Republika Federalna (1990-1992).
Flag of the Czechoslovak People's Army (ČSLA) from 1 January 1960 to 1990 (originally adopted 1955) – size I. 15 X 100 cm – used on reverse side of military war flags of the Czechoslovak Socialist Republic.
Ribbon bar of the Medal "For the Victory over Germany in the Great Patriotic War 1941–1945". The Soviet Union (USSR).
Československý válečný kříž 1939
Baretka: Medal Virtus et Fraternitas – Polska.
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 3.0
Baretka Dukielskiego Medalu Pamiątkowego
Autor: Mboro, Licencja: CC0
Baretka: Czechosłowacki Wojskowy Medal Pamiątkowy z okuciem "SSSR" (Związek Radziecki).