Jan Kałuszewski

Jan Kałuszewski
Data i miejsce urodzenia

1890
Warszawa

Data i miejsce śmierci

11 grudnia 1922
Warszawa

Przyczyna śmierci

zginął w czasie manifestacji

Miejsce spoczynku

Cmentarz Wolski w Warszawie

Zawód, zajęcie

działacz związkowy

Grób Jana Kałuszewskiego na cmentarzu Wolskim w Warszawie

Jan Wincenty Kałuszewski (ur. 1890 w Warszawie, zm. 11 grudnia 1922 tamże) – działacz związkowy i socjalistyczny. Zginął w trakcie manifestacji Polskiej Partii Socjalistycznej w dniu zaprzysiężenia Prezydenta Gabriela Narutowicza. Uznany przez PPS jako symbol walk bratobójczych i ofiar prawicy.

Życiorys

Syn Stanisława. Z zawodu rzeźnik, pracował w Warszawie w rzeźni na Solcu. Według niektórych informacji w czasie I wojny światowej był żołnierzem w armii rosyjskiej, zaś w 1917 uczestniczył w rewolucji w Rosji. Po powrocie do Polski wstąpił do PPS[1]. Działał w Związku Zawodowym Robotników Przemysłu Spożywczego.

W czasie wywołanych przez „endecję”, w dniu zaprzysiężenia Gabriela Narutowicza na urząd Prezydenta RP zamieszek w Warszawie, wziął udział w demonstracji PPS. Demonstranci mieli za zadanie uwolnić zatrzymanych parlamentarzystów Bolesława Limanowskiego i Ignacego Daszyńskiego.

Demonstracja PPS dotarła na Plac Trzech Krzyży i uwolniła zatrzymanych. Na ul. Nowy Świat do manifestantów członkowie bojówek endeckich zaczęli strzelać z rewolwerów. Kałuszewski niosący sztandar Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS, lub według innych wersji Dzielnicy Śródmiejskiej PPS[2]), został śmiertelnie ranny[3]. Według innej wersji zginął, gdy usiłował przejąć sztandar z rąk rannego chorążego[4]. Według tej wersji chorążym sztandaru był Kozłowski, a Kałuszewski przejął sztandar po jego zranieniu[5]. Ugodzony kulą w głowę, zmarł tego samego dnia w szpitalu Dzieciątka Jezus. Uczestnik tych zdarzeń, obecny przy ranieniu Kałuszewskiego, działacz PPS Józef Żmigrodzki, wspominał:

Zbiegiem okoliczności w momencie, gdy ugodziła go śmiertelna kula, stałem o dwa lub trzy kroki od niego i przejęty zgrozą, patrzyłem na niego, gdy osuwał się na bruk. Oczy jego w tej chwili, otwarte jeszcze, spoglądały przytomnie. Co w nich wyczytałem? – nie umiałem wówczas, i nie umiem tego określić, a byłoby brakiem poszanowania dla majestatu tej śmierci, gdybym ważył się snuć na ten temat fantazje. Ale mogę bez wahania, a nawet – jak mi się wydaje – powinienem powiedzieć, czego w tych oczach na pewno nie było: ani cienia lęku przed mająca nadejść – o czym wiedział na pewno – za sekundę czy ułamku sekundy śmiercią. Niewielu jest chyba na świecie ludzi, którzy spotykają śmierć z taką odwagą i takim spokojem[6]

Żmigrodzki potwierdzał, że zdarzenie miało miejsce na Placu Trzech Krzyży[7], oraz że Kałuszewski niósł sztandar PPS już od ulicy Wareckiej.

Jego śmierć stała się symbolem, podnoszonym przez liderów PPS. 16 grudnia na cmentarzu wolskim odbył się jego manifestacyjny pogrzeb z udziałem PPS, Warszawskiej Rady Związków Zawodowych i Związku Zawodowym Robotników Przemysłu Spożywczego. Wzięło w nim – w zależności od źródeł – udział od 60 do 200 tys. osób[8]. Warszawski OKR zainicjował akcję pomocy dla rodziny Kałuszewskiego.

Przypisy

  1. ↑ Jerzy Rawicz: Doktor Łokietek i Tata Tasiemka. Dzieje gangu. Warszawa: Czytelnik, 1968, s. 33.
  2. ↑ Jerzy Cesarski: Takie były moje początki [w:] "PPS. Wspomnienia z lat 1918-1939. T. 1. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987, s. 145.
  3. ↑ Aleksandra Tymieniecka: Warszawska organizacja PPS 1918-1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 80.
  4. ↑ Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego. T. 3. Warszawa: Muzeum Niepodległości w Warszawie, 1992, s. 69.
  5. ↑ Jerzy Rawicz: Doktor Łokietek i Tata Tasiemka. Dzieje gangu. Warszawa: Czytelnik, 1968, s. 34.
  6. ↑ Józef Żmigrodzki: W grudniu 1922, w: "Lewy Nurt" Zeszyt 3. Londyn: Centralny Komitet Polskiej Partii Socjalistycznej w Londynie, 1970, s. 119.
  7. ↑ Józef Żmigrodzki: W grudniu 1922, w: "Lewy Nurt" Zeszyt 3. Londyn: Centralny Komitet Polskiej Partii Socjalistycznej w Londynie, 1970, s. 124.
  8. ↑ Aleksandra Tymieniecka: Warszawska organizacja PPS 1918-1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 81.

Bibliografia

  • Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, Żanna Kormanowa (red.) i inni, t. 3, Warszawa: „Książka i Wiedza” : MN, 1992, ISBN 83-900412-7-8, OCLC 834044263.

Media użyte na tej stronie

Kaluszewski.JPG
Autor: Czerwony64 i Grzegorz Ilka, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grób Jana Kałuszewskiego, członka PPS, który zginał 11 grudnia 1922 w trakcie manifestacji