Jan Kanty Rzesiński

Jan Kanty Hieronim Stefan Rzesiński ps. Jan z Oświęcimia (ur. 22 sierpnia 1803 w Rajsku k. Oświęcimia, zm. 25 czerwca 1855 w Krakowie) – polski prawnik, filozof, literat, polityk, od roku 1823 związany z Uniwersytetem Jagiellońskim (Biblioteka Jagiellońska, Wydział Filozoficzny – Katedra Prawa Natury i Prawa Kryminalnego), członek Zgromadzenia Reprezentantów Wolnego Miasta Kraków, uczestnik prac sejmowego Komitetu Prawodawczego^[1][2].

Życiorys

Kraków na początku XIX w. na obrazie Michała Stachowicza „Wjazd księcia Józefa Poniatowskiego do Krakowa 15 lipca 1809 roku”

Był synem Barbary z Wolskich i Józefa herbu Jastrzębiec. Skończył Gimnazjum św. Anny w Krakowie, który od roku 1815 był stolicą formalnie niepodległego państwa – Rzeczypospolitej Krakowskiej (Wolne Miasto Kraków).

Mając lat 16 debiutował jako poeta. W Pszczółce Krakowskiej były publikowane m.in. jego wiersze o tematyce historycznej (są uznawane ze mało oryginalne). Studia w dziedzinie prawa i filozofii podjął na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czasie studiów był aplikantem przy Trybunale I Instancji Wolnego Miasta Krakowa (1821–1823). Od roku 1823 zajmował stanowisko adiunkta Bibliotece Jagiellońskiej. Uzyskał stopień magistra filozofii w lipcu 1824 roku, stopień doktora filozofii w lipcu 1826 roku (pracę doktorską wykonał na temat De Justino Trogi Pompei epitomatore). Rozprawa doktorska w dziedzinie prawa nosiła tytuł De usuris secundum ius romanum. Była podstawą nadania tytułu doktora praw w roku 1828^[1][2].

Po skończeniu studiów pracował nadal w Bibliotece Jagiellońskiej, w której był adiunktem do roku 1829, a następnie – w latach 1831–1850 – zastępcą kierownika (bibliotekarza). W okresie 1829–1831 wykładał, jako zastępca profesora, na Wydziale Filozoficznym UJ. Od roku 1831 prowadził wykłady z prawa rzymskiego (był uznawany za wybitnego znawcę prawa rzymskiego i cywilnego), powierzone mu na wniosek gen. Józefa Załuskiego – kuratora UJ (Rada Wydziału Prawa nie przyznała mu stanowiska profesora nadzwyczajnego). W tymże roku rozpoczął praktykę adwokacką. W latach 1835–1836, po śmierci Jerzego S. Bandtkiego, wykładał też bibliografię na Wydziale Filozofii. Kontynuował też prace Bandtkiego, dotyczące zbiorów Biblioteki UJ – przeprowadził ogólne skontrum księgozbioru, uporządkował zbiory druków ulotnych, opracował katalog dubletów^[1].

Jako polityk Rzesiński starał się godzić polityczny realizm z romantycznymi nadziejami na przyszłą suwerenność Polski. Jako filozof poszukiwał możliwości pogodzenia filozoficznego i historycznego punktu widzenia (jego zdaniem „duch przeszłości” musi łączyć się z „przeczuciem przyszłości”). Uważał za korzystne zachowanie status quo Wolnego Miasta. W roku 1844 został wybrany do Sejmu Wolnego Miasta Krakowa, w którym pracował w Komitecie Prawodawczym. Był zwolennikiem zasady, że modyfikacji projektów aktów prawnych mogą dokonywać tylko komitety sejmowe, a uprawnienia deputowanych należy ograniczyć do składania uwag do projektów. Sprzeciwiał się odrzuceniu instytucji rozwodów z obowiązującego Kodeksu Napoleona (projekt zgłoszony przez Senat, nie został przyjęty). Brał aktywny udział w debatach dotyczących prawa hipotecznego, „prawa o opiekach”, ustawy emerytalnej (zabiegał o regulacje korzystne dla nauczycieli)^[1].

W roku 1848, w czasie Wiosny Ludów, był członkiem krakowskiego Komitetu Narodowego, w którym działał w zespole przygotowującym projekt reorganizacji władzy sądowniczej. Był też członkiem deputacji wysłanej w kwietniu 1848 do Wiednia z dokumentem „Protestacja mieszkańców Krakowa wskutek doznanych gwałtów i nadużyć od władz cywilnych i wojskowych…” Dokument przygotowano po zbombardowaniu Krakowa przez Austriaków 26 kwietnia 1848 roku. W skład delegacji wchodzili – poza Janem Rzesińskim – Stefan Potocki i Antoni Zygmunt Helcel. Otrzymano zapewnienie, że zostanie powołana specjalna komisja rządowa, do czego jednak nie doszło^[1].

Od jesieni 1848 Jan Kanty Rzesiński wykładał, jako zastępca profesora, w Katedrze Prawa natury i kryminalnego (nadal prowadząc własną kancelarię). W roku 1850 został profesorem zwyczajnym filozofii prawa oraz rozpoczął pracę w komisji przygotowującej statut gminny Krakowa. Mimo intensywnej germanizacji Wydziału Prawa, otrzymał osobiste zezwolenie na prowadzenie wykładów w języku polskim. Po czterech latach otrzymał katedrę prawa francuskiego i dawnego prawa cywilnego – jedyną na Wydziale katedrę z polskim językiem wykładowym^[1].

Był członkiem Krakowskiego Towarzystwa Naukowego od 31 grudnia 1847 roku i członkiem Komitetu wydziału akademickiego umiejętności moralnych od 4 listopada 1848 roku^[1].

Życie osobiste

Ożenił się z Joanną a Woszczyńskich (1818–1864). Mieli córkę Helenę. Był właścicielem kamienicy przy uu Kanoniczej 14 i lokali przy ul. Poselskiej, m.in. części Pałac Wielopolskich, zakupionej po pożarze^[1].

Zmarł 25 czerwca 1855 roku. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim^[1].

Córka wyszła za mąż za Andrzeja Rydzowskiego, który opublikował prace Jana Kanty Rzesińskiego, pozostawione w rękopisie^[1].

Praca naukowa

Rzesiński był wszechstronnym badaczem, podejmującym zagadnienia prawne (z dogmatyk prawniczych, historii prawa, filozofii prawa), filozoficzne i literackie. Jego dorobek nie jest na ogół oryginalny i miał charakter popularyzatorski i dydaktyczny^[3].

Prowadząc wykłady z prawa rzymskiego (1831) upowszechnił odkryte niedawno (1816) przez Bartholda Niebuhra Instytucje Gajusza. Był pierwszą osobą, która wykładała w Krakowie filozofię prawa, zamiast dotychczasowego kursu prawa natury^[3].

Był zwolennikiem filozofii Hegla, związanym z polskimi heglistami skupionymi wokół Kwartalnika Naukowego. Jego refleksja nad prawem prawa uprawiana była w duchu heglowskim, łącząc elementy historyczne i filozoficzne^[3].

Publikacje (wybór)

Felietony i wiersze młodzieńcze, publikowane w „Pszczółce Krakowskiej”, m.in.;

• Podróż do Oświęcimia (felieton),
• Duma o generale Wodzickim,
• Groby królów i bohaterów polskich spoczywających w świątyni na Wawelu (m.in. Kopiec Wandy^[4])
• Duma pisana na zwaliskach starożytnego zamku Lanckorony,
• Duma o Zawiszy Czarnym.

Publikacje naukowe (wybór)^[5][6][7]

• (1826) De Iustino Trogi Pompeii epitomatore;
• (1828) De usuris secundum ius Romanum commentatio inauguralis;
• (1830) E. Gibbona rys historyczny Prawa Rzymskiego (przełożył z angielskiego i uwagami G. Hugona powieķszył J.H.S. Rzesiński)
• (1834) Rozprawa o filozofii w ogólności i dzisiejszym jej stanowisku, Kraków;
• (1836) Charakterystyka najnowszej filozofii, Kwartalnik Naukowy 3, s. 193-223;
• (1836-1837) przekład W.G. Tennemanna Rys historii filozofii, 2 tomy, Kraków.
• (1838) Odpowiedź na zarzuty Feliksa Żochowskiego w dziele "Części mowy odmieniające się przez przypadki" przeciw niektórym zasadom gramatyki Józefa Muczkowskiego, Kraków;
• (1840) Processus juris civilis Cracoviensis a Consulibus civitatis A.D. MDXLIV. Sigismundo I. regnante conscriptus. E codice manuscripto edidit… Proces cywilny Krakowski przez Rajców miasta w roku 1544 napisany… (tekst łaciński z polskim wstępem)^[8];
• (1841) Filozofia i historia w dziedzinie prawa (pod pseudonomiem Jan z Oświęcimia), Orędownik Naukowy 2.
• (1845) Trzy kodeksy francuskie: cywilny, postępowania sądowego i handlowy, w przekładzie poprawnym z dołączeniem związkoych między sobą artykułów, Kraków.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• August Wilhelm Heffter, Jan Kanty Hieronim Stefan Rzesiński, Andrzej Marcin Rydzowski, Wykład europejskiego Prawa Narodów, Uniwersytet Jagielloński, 1864
• Dzieła Jana Kantego Rzesińskiego w bibliotece Polona