Jan Kapistran

Święty
Jan Kapistran OFM
prezbiter
wyznawca
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

24 czerwca 1386
Capestrano, Abruzja

Data i miejsce śmierci

23 października 1456
Ilok

Czczony przez

Kościół katolicki

Kanonizacja

4 czerwca 1724
Rzym
przez Benedykta XIII

Wspomnienie

23 października

Atrybuty

habit franciszkański, u stóp Turek, gwiazda koło głowy, krucyfiks, księga, monstrancja, sztandar z krzyżem[1]

Patron

prawników, kapelanów wojskowych

Szczególne miejsca kultu

kościoły franciszkańskie

Jan Kapistran, wł. Giovanni da Capestrano (ur. 24 czerwca 1386 w Capestrano w Abruzji, zm. 23 października 1456 w mieście Uliak nad Dunajem) – franciszkanin obserwant (OFM), kaznodzieja, założyciel klasztorów Braci Mniejszych Obserwantów[a], święty Kościoła katolickiego.

Sam nadał sobie przydomek świętego żołnierza, gdy w wieku 70 lat, w 1456 poprowadził krucjatę przeciwko imperium osmańskiemu w czasie bitwy pod Belgradem. Jako święty katolicki został ogłoszony patronem prawników. Jego imieniem nazwano dwie fundacje misji franciszkańskich w Ameryce Północnej: Mission San Juan Capistrano w Południowej Kalifornii oraz Mission San Juan Capistrano w San Antonio w Teksasie.

Wczesne lata

Swoje nazwisko wziął od nazwy miejscowości, w której przyszedł na świat – Capestrano w diecezji Sulmona w Abruzji, w Królestwie Neapolu. Jego ojciec przybył do Włoch z dworem Ludwika I Andegaweńskiego, króla Neapolu. Jan z Kapistranu, studiując prawo na uniwersytecie w Perugii, uczęszczał na wykłady Baldusa de Ubaldis. Był żonaty i piastował urzędy w miejskim magistracie. W 1412 król Neapolu Władysław Andegaweński mianował go gubernatorem Perugii, niespokojnego lenna papieskiego, które potrzebowało silnej ręki, by zaprowadzić w nim porządek. Gdy w 1416 wybuchł spór pomiędzy Perugią i rodziną Malatesta, Jan z Kapistranu został wysłany jako ambasador, by uzgodnić warunki pokoju. Malatesta uwięził go jednak. W czasie pobytu w niewoli Jan postanowił oddalić swą małżonkę, z którą małżeństwo nigdy nie zostało skonsumowane[2].

Brat mniejszy i kaznodzieja

Wstąpił do zakonu franciszkanów razem z Jakubem z Marchii 4 października 1415. Nowicjat odbył pod okiem Honoriusza z Sergiano[3]. Następnie ukończył teologię pod okiem świętego Bernardyna ze Sieny[4]. W Zakonie odznaczał się ascetycznym zacięciem i ścisłym przestrzeganiem reguły Zakonu św. Franciszka. Otrzymawszy święcenia kapłańskie w 14 listopada 1418 r. W tym samym roku otrzymał od papieża Marcina V nominację na inkwizytora generalnego ds. walki z ruchem fraticellich i przeciw innym heretykom[5]. Kapistran poszedł w ślady swego duchowego mistrza, św. Bernardyna ze Sieny, głosząc płomienne kazania w wielu miastach Półwyspu Apenińskiego. Jak inni znani kaznodzieje franciszkańscy ze szkoły ruchu odnowy zakonnej zapoczątkowanej przez Bernardyna ze Sieny, Jan z Kapistranu był aktywny w zachodniej i środkowej Europie, goszcząc w Niemczech, Bawarii, Czechach, Austrii, na Węgrzech, w Chorwacji, na Śląsku i w Polsce. Nawet duże świątynie nie były w stanie pomieścić tłumów przybywających, by słuchać przemawiającego Jana. Udokumentowano kazanie w Brescii, którego słuchało 126 tys. wiernych.

Pod koniec lat 20. włoscy obserwanci widzieli w Janie Kapistranie swojego lidera. W latach 1429–1430 występował on podczas kapituły generalnej Zakonu Braci Mniejszych w Asyżu, ujawniając się jako umiarkowany obserwant dążący do utrzymania jedności w Zakonie, a z drugiej strony przywiązany do ruchu reformy[6]. Jego umiarkowanie potwierdziły kompromisowe konstytucje generalne z 1430, zwane Konstytucjami Marciniańskimi (od imienia papieża Marcina V), których był współredaktorem jako przewodniczący komisji legislacyjnej[7]. Nie weszły one jednak w życie na skutek wydanej na prośbę franciszkanów konwentualnych przez papieża Marcina V bulli[8]. Papież wydał jednak na wyraźne żądanie Kapistrana przywilej posiadania przez obserwantów własnego wikariusza generalnego i wikariuszy prowincjalnych zależnych od generała i prowincjałów. Włoscy obserwanci otrzymali zaś prawo samodzielnego zwoływania własnych kapituł generalnych niezależnie od kapituł generalnych całego Zakonu[9]. Brał aktywny udział w życiu Zakonu. W 1443 został wikariuszem zakonnej familii cismontańskiej[10]. W tym okresie ogłosił konstytucje dla obserwantów, zwane konstytucjami Góry Alwerni. Postanowił także o utworzeniu w każdej prowincji własnych obserwanckich studiów zakonnych. Zredagowana przez niego bulla papieska z 1446 ostatecznie utrwaliła autonomię obserwantów w Zakonie. Po zakończeniu kadencji wikariusza generalnego został wikariuszem prowincji Abruzji, po czym ponownie objął funkcję wikariusza generalnego obserwantów[11]. Od maja do września 1439 Jan Kapistran przebywał w Palestynie jako wizytator tamtejszych obserwantów. Wówczas pozyskał dla obserwantów od Stolicy Apostolskiej opiekę nad miejscami świętymi[12].

W 1451 na prośbę cesarza Fryderyka III wyruszył w charakterze legata papieskiego do krajów Europy środkowo-wschodniej z misją nawracania husytów i organizacji krucjaty antytureckiej.

Między 14 lutego a 27 kwietnia 1453 roku Kapistran przebywał we Wrocławiu jako „inkwizytor generalny”[13], gdzie wygłaszał po trzy kazania dziennie. Prawdopodobnie wygłaszał je po łacinie, które były tłumaczone na niemiecki i czeski. Jego kazania porywały ludzi do tego stopnia, że 22 lutego na Placu Solnym mieszczanie spalili na stosie takie zbytki jak lustra, maski, kości, karty do gry i szachy. Wrocławskie kazania Kapistrana, częściowo skierowane przeciwko Żydom i judaizmowi, doprowadziły do wygnania z miasta ludności żydowskiej i do spalenia na stosie 41 wrocławskich Żydów[14]. W trakcie pobytu Jana Kapistrana we Wrocławiu, grupę miejscowych Żydów oskarżono o kradzież i profanację konsekrowanych hostii. Oskarżonych aresztowano i postawiono przed trybunałem, na czele którego stanął sam Kapistran. Trybunał skazał 14 Żydów na śmierć przez ćwiartowanie, kolejnych 27 spalono na stosie[15]. Około 20 osób ochrzczono pod przymusem. Po porozumieniu z Władysławem, królem Czech i Węgier, Jan Kapistran nakazał wygnać pozostałych we Wrocławiu Żydów, przy czym dzieci do lat 7 zostały ochrzczone i przekazane chrześcijanom[16]. Relacje te podważa T. Gałuszka twierdząc, że nie mają one pokrycia w źródłach historycznych, ale są wytworem późniejszym[17].

W 1453 roku na prośbę Zbigniewa Oleśnickiego i króla Kazimierza IV Jagiellończyka, przybył do Krakowa gdzie głosił kazania na Rynku Głównym i w kościele Mariackim wzywając do pokuty i naprawy życia[18]. W następstwie kaznodziejskiej działalności około 130 mieszkańców Krakowa zdeklarowało chęć wstąpienia do obserwanckiej gałęzi Zakonu Braci Mniejszych, dając początek nowej wspólnocie zakonnej. W 1454 roku powstał dla niej, dzięki kardynałowi Oleśnickiemu, który ofiarował miejsce pod Wawelem, klasztor i kościół pw. św. Bernardyna ze Sieny[4].

Ołtarz św. Jana Kapistrana z krakowskiego kość. oo. bernardynów na Stradomiu

Przebywając w Krakowie 10 lutego 1454 udzielił sakramentu małżeństwa króla Kazimierza Jagiellończyka z Elżbietą Rakuszanką[19]. Było to spowodowane sporem pomiędzy prymasem Janem Sporowskim a kardynałem Zbigniewem Oleśnickim, któremu z nich należy się ten przywilej[19].

Reformator

Gdy Jan z Kapistranu nie głosił kazań, układał traktaty teologiczne przeciwko współczesnym mu herezjom. Ten okres życia świętego został bogato udokumentowany przez współczesnych mu biografów: Mikołaja z Fary, Krzysztofa Varese i Hieronima z Udine. Święty angażował się również u boku Bernardyna ze Sieny w przeprowadzaniu reformy swojego zakonu. Chodziło przede wszystkim o zmiany w ostrzejszym przestrzeganiu reguły i innych aktów prawnych wspólnoty minoryckiej. W ramach propagowania reformy zakonnej w grudniu 1436 uzyskał dla Trzeciego Zakonu prawo organizowania się w regularne wspólnoty[20]. Głosił następnie ideę Trzeciego Zakonu na terenie Czech i Polski[21], czego owocem było powstanie zakonu bernardynek. W 1437 Jan Kapistran asystował przy tzw. koletańskiej reformie ubogich klarysek w Ferrarze[22]. Kapistran wzorował się także na Bernardynie ze Sieny w szerzeniu kultu Najświętszego Imienia Jezus. Gdy Bernardyn wraz z innymi franciszkanami został oskarżony przed komisją papieska o bałwochwalcze wzywanie imienia Jezus w jego obronie stanął Jan Kapistran, w wyniku czego kult Najświętszego Imienia Jezus uzyskał papieskie zatwierdzenie[23]. Święty Jan z Kapistranu był często wysyłany jako ambasador papieski przez papieży Eugeniusza IV i Mikołaja V. Do najbardziej znanych misji papieskich Jana z Kapistranu należą: misja do Mediolanu i Burgundii w charakterze legata papieskiego w 1439, do króla Francji w 1446, do Austrii w 1451. Jako nuncjusz apostolski odwiedził wszystkie części imperium potępiając ruch husycki. Głosił także kazania przeciwko Żydom na Sycylii, na Morawach, w Mołdawii i w Polsce.

Inkwizytor

Od 1426 Jan Kapistran sprawował funkcję inkwizytora generalnego przeciwko fraticellim, heretyckiemu odłamowi zakonu franciszkanów, mającemu swe siedziby w Marchii Ankońskiej. W 1449 wraz z Jakubem z Marchii skazał na śmierć kilkunastu fraticellich w Fabriano[24]. W 1451, przed wyruszeniem na misję do Europy środkowej, jego mandat rozszerzono także na sekty wiklefitów i husytów, ale jego faktyczna działalność ograniczała się do kaznodziejstwa, m.in. ze względu na prohusyckie stanowisko króla Czech Jerzego z Podiebradów[25].

„Bicz na Hebrajczyków”

Był znany jako „bicz na Hebrajczyków”. Do Wrocławia przybył w 1453 i szybko zyskał poparcie. W czerwcu tego roku podburzył wrocławskich mieszczan do pogromu Żydów, w wyniku którego 41 osób spalono na stosie na Placu Solnym. Pozostali zostali wygnani z miasta a ich majątki skonfiskowano[26]. Żydom zarzucał zbezczeszczenie Eucharystii. Podobna sytuacja miała miejsce w Świdnicy gdzie spalono 10 mężczyzn i 7 kobiet[27].

„Święty żołnierz”

Po upadku Konstantynopola (1453), gdy Mehmed II Zdobywca zagrażał Wiedniowi i Rzymowi, papież Kalikst III wysłał Jana z Kapistranu, by zorganizował krucjatę przeciwko muzułmanom. W 1454 udało mu się zebrać dużą armię i wyruszył z nią na Belgrad. W 1456 walcząc u boku Jana Hunyady’ego padł ofiarą zarazy. Zmarł w pobliżu Ilok 23 października 1456. Jego relikwie zostały zniszczone w 1526 podczas kolejnego najazdu tureckiego[28].

Kanonizacja

Proces kanonizacyjny Jana Kapistrana został ukończony za pontyfikatu Aleksandra VIII (1689–1691), a oficjalne ogłoszenie go świętym nastąpiło dopiero 4 czerwca 1724 za pontyfikatu Benedykta XIII[29]. Wspomnienie zostało oficjalnie wprowadzone do Martyrologium Rzymskiego w 1890. Świętego wspominano wówczas w kalendarzu liturgicznym Kościoła rzymskokatolickiego 28 marca. Po reformie w czasach papieża Pawła VI w 1969 wspomnienie przeniesiono na 23 października – dzień śmierci świętego franciszkanina. 10 lutego 1984 papież Jan Paweł II ogłosił go patronem kapelanów wojskowych[30].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ W Polsce franciszkański nurt obserwancki nosi zwyczajową nazwę bernardynów od pierwszego klasztoru i kościoła pod wezwaniem św. Bernardyna ze Sieny, na styku Stradomia ze wzgórzem wawelskim.

Przypisy

  1. ↑ Wiesław Aleksander Niewęgłowski: Leksykon świętych. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 172 - 173. ISBN 978-83-247-0574-0.
  2. ↑ Chiapini A., S. Giovanni da Capestrano e la sua donna., [w:] Estrutto dalla „Miscelanea Francescana”, t. III, 1918.
  3. ↑ Holzapfel H., Manuale historiae Ordinis Fratrum Minorum., Friburgi Brisgoviae 1909, s. 84.
  4. ↑ a b św. Jan Kapistran. bernardyni.pl. [dostęp 2018-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-06)].
  5. ↑ Boelcskey Oe., Capistranoi Szent Janos elete es Cora, [w:] Compendium chronicarum Ordinis Fratrum Minorum, „Archivum Franciscanum Historicum”, t. I, Szekesfehervar 1910, s. 53 i n.
  6. ↑ Murawiec W., Jan z Kapistrano. Kaznodzieja podróżujący i reformator., [w:] Studia Franciszkańskier, t. 3, Poznań 1988, s. 279.
  7. ↑ Holzapfel H., op.cit., s. 84.
  8. ↑ Ibidem, s. 125.
  9. ↑ Murawiec W., op.cit., s. 280.
  10. ↑ Fijałek J., Mistrz Jakub z Paradyża i Uniwersytet Krakowski w okresie soboru bazylejskiego, t. 2, Kraków 1900, s. 29.
  11. ↑ Murawiec W., op.cit., s. 282.
  12. ↑ Holzapfel H., op.cit., s. 239.
  13. ↑ Norman Davies, Roger Moorthouse, Mikrokosmos, 2002, s. 152–153.
  14. ↑ Hanna Zaremska: Zmowa Żydów śląskich. W: Źródło. Teksty o kulturze średniowiecza ofiarowane Bronisławowi Geremkowi. Wojciech Brojer (red.). Warszawa: Instytut Historii PAN, 2003, s. 135–165. ISBN 83-88909-14-2.
  15. ↑ Wojciech Kętrzyński: De persecutione Iudeaorum Vratislaviensium A. 1453. W: Monumenta Poloniae Historica. T. IV. Lwów: Akademia Umiejętności, 1884, s. 1–5. za: M. Szymański (tłum.): O prześladowaniu Żydów wrocławskich w roku 1453.. W: Joanna Tokarska-Bakir: Legendy o krwi. Antropologia przesądu. Warszawa: WAB, 2008, s. 687–691. ISBN 978-83-7414-022-5.
  16. ↑ Nicalaus de Fara: Vita clarissimi viri fratri Joannis de Capistrano. W: Acta sanctorum. T. 10. Cz. 58. Bruksela: 1861, s. 467. za: Joanna Tokarska-Bakir: Legendy o krwi. Warszawa: WAB, 2008, s. 110–112. ISBN 978-83-7414-022-5.
  17. ↑ Entliczek, pentliczek, Wydawnictwo W drodze [dostęp 2021-01-22] (pol.).
  18. ↑ Mirosław Daniluk, Jan Kapistran, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 7, s. 796–797.
  19. ↑ a b Jerzy Kazimierz Pietrzak, Przywileje i godności Prymasów Polski, „Studia Prymasowskie”, 5, 2011, ISSN 1899-2587.
  20. ↑ Sensi M., Vincende del T.O.R. nella Valle Spoletana, [w:] „Analecta T.O.R., 129, 1978, s. 50.
  21. ↑ Holzapfel H., op.cit., s. 101.
  22. ↑ Hermann A., Capistranus triumphans seu historia fundamentalis de Sancto Joanne Capistrano... insingni regularis observantiae propagatore, Coloniae 1700, s. 216.
  23. ↑ Hofer J., Johannes von Capistrano, Innsbruck 1936, s. 121.
  24. ↑ H. Ch. Lea, History of the Inquisition of the Middle Ages, Nowy Jork – Londyn 1922, vol. III, s. 175–178; Fabriano Storica: cronologia XV sec.
  25. ↑ H. Ch. Lea, History of the Inquisition of the Middle Ages, Nowy Jork – Londyn 1922, vol. II, s. 546–551.
  26. ↑ Według Jana Długosza – pogrom Żydów w Krakowie wywołany oskarżeniami o mord rytualny. [w:] Muzeum Historii Polski [on-line]. muzhp.pl. [dostęp 2020-10-02].
  27. ↑ Aleksander Gleichgewicht: O Wrocławiu. O wrocławskich Żydach.. [w:] Wszystko Co Najważniejsze [on-line]. wszystkoconajwazniejsze.pl. [dostęp 2020-10-02].
  28. ↑ Cronologia a itinerario, „Vita Minorum”, 57, 1986.
  29. ↑ Bulla kanonizacyjna została opublikowana w Bullarum, diplomatum et privilegiorum sanctorum Romanorum pontificum Taurinensis editio, Tom 22, Seb. Franco, H. Fory et Henrico Dalmazzo editoribus 1871, s. 31–36.
  30. ↑ Murawiec W., op.cit., s. 293.

Bibliografia

Franciszkanizm
Początki
Święci i błogosławieni
rodziny franciszkańskiej
Wybitni uczeni
franciszkańscy
Papieże
Działalność, instytucje,
siedziby
Zakon franciszkański
Św. Franciszek

Media użyte na tej stronie

StFrancis part.jpg
Górną częścią najstarsze Portret Franciszek z Asyżu, ścienne malowidła w Sacro Speco w Subiaco.
Wien.Stephansdom22.jpg
Autor: Georges Jansoone, Licencja: CC BY 2.5
Pulpit of John Capistrano (detail); Stephansdom in Vienna, Austria
Jan Kapistran.JPG
Ołtarz św. Jana Kapistrana z krakowskiego kościoła św. Bernardyna na Stradomiu.