Jan Kościelecki (1415–1475)

Jan Kościelecki

Ogończyk
Data i miejsce urodzenia	1415 Kościelec
Data śmierci	1475
Ród	Kościeleccy herbu Ogończyk
Rodzice	Janusz Kościelecki
Dzieci	Andrzej, Mikołaj, Stanisław, Barbara, Dobrochna
Wojny i bitwy	wojna trzynastoletnia
Administracja	chorąży inowrocławski podkomorzy dobrzyński kasztelan bydgoski starosta bydgoski starosta dybowski starosta jasieniecki starosta świecki starosta osiecki starosta tucholski starosta malborski starosta inowrocławski starosta dobrzyński wojewoda inowrocławski

Jan Kościelecki herbu Ogończyk (ur. 1415, zm. 1475) – chorąży inowrocławski od 1450 r., podkomorzy dobrzyński od 1445 r., kasztelan bydgoski w latach 1454-1455, starosta jasieniecki, świecki i osiecki^[1] od 1455 r., starosta dybowski od 1456 r., starosta bydgoski i tucholski od 1457 r., wojewoda inowrocławski od 1457 r., starosta malborski od 1459 r., starosta inowrocławski od 1473 r., starosta dobrzyński.

Życiorys

Urodził się ok. 1415 w Kościelcu na Kujawach jako syn Janusza wojewody inowrocławskiego. Był bratem Mikołaja wojewody brzeskokujawskiego. Za młodu przebywał u boku króla Władysława Warneńczyka na Węgrzech jako dworzanin (1441 r.) Wówczas za zasługi otrzymał od króla zapisy i pozwolenie założenia miasta w Kościelcu pod Inowrocławiem.

Ok. 1455 r. jako podkomorzy dobrzyński pojął za żonę jedyną córkę Mikołaja Szarlejskiego, jedyną spadkobierczynię jego rozległych dóbr, przez co stał się jednym z najzamożniejszych osobistości na Kujawach. W dodatku Kościelecki przejął po Szarlejskim zapisy sum zastawnych na Bydgoszczy, Solcu oraz innych dobrach^[2] Rozpoczęta wojna trzynastoletnia dała mu możność dalszego wzbogacenia się na pożyczkach u króla. 21 listopada 1455 r. król zaciągnął u niego pożyczkę w wysokości 350 florenów węgierskich pod zastaw starostwa jasinieckiego na Pomorzu Gdańskim. Wkrótce, wraz z Mikołajem Szarlejskim otrzymał od króla jako tenutę zamki w Świeciu i zamek w Osieku. W kwietniu 1456 r. otrzymał ważne strategicznie: zamek Dybowski i Nieszawę, również jako zabezpieczenie pożyczek królowi. W marcu 1457 roku po Szarlejskim objął Tucholę. Dług króla u Kościeleckiego u schyłku wojny trzynastoletniej wynosił ok. 116 tys. florenów – wartość rocznych dochodów państwa. W związku z tym otrzymał od Kazimierza Jagiellończyka liczne starostwa pomorskie i kujawskie oraz urząd wojewody.

Jan Kościelecki brał udział w wojnie trzynastoletniej. W końcu września 1456 r. udzielił królowi pomocy militarnej przy tłumieniu rewolty części mieszczaństwa toruńskiego. Na początku maja 1457 r. towarzyszył królowi w podróży do Gdańska. Coraz aktywniej uczestniczył w sprawach militarnych w Prusach. W końcu 1457 r. wzywany był przez Toruń do obrony przed spodziewanym atakiem zaciężnych krzyżackich. W październiku 1458 r. był jednym z gwarantów rozejmu polsko-krzyżackiego w Prabutach. W lecie 1459 r. dowodził polskimi wojskami prowadzącymi działania w ziemi chełmińskiej oraz pod Chojnicami. W 1460 r. z zaciężnymi królewskimi ochraniał przed atakiem krzyżackim Gdańsk, a w 1461 r. uczestniczył w oblężeniu Świecia nad Wisłą.

Jan Kościelecki brał udział w rokowaniach polsko-krzyżackich u schyłkowego okresu wojny trzynastoletniej: w maju 1463 w Brześciu Kujawskim, w marcu 1464 w Elblągu, w lipcu 1464 w Toruniu. Był posłem królewskim w sprawie przyjęcia hołdu od wielkiego mistrza zakonu w Brodnicy. W połowie lipca 1466 towarzyszył królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi w czasie jego pobytu w Inowrocławiu, a następnie uczestniczył w rokowaniach z Zakonem i był jednym z polskich gwarantów pokoju toruńskiego zawartego 19 października 1466 r.

Po wojnie trzynastoletniej jako starosta malborski reprezentował w Prusach Królewskich interesy króla. W lecie 1467 r. na zjeździe stanów pruskich pertraktował w sprawie uchwalenia podatku dla spłaty zaciężnych. Brał udział w zjeździe z delegatami Zakonu w Elblągu i w Malborku. Był też czynny przy ustanawianiu biskupa chełmińskiego Wincentego Kiełbasy administratorem Warmii (1467). W 1469 r. uczestniczył w rokowaniach ze stanami pruskimi o zorganizowanie trybunału (najwyższego sądu). W okresie wojny z Mikołajem Tungenem o biskupstwo warmińskie (1472-1478) Kościelecki był początkowo wodzem wojsk polskich. Jednak nie zdołał obronić zamków warmińskich, co było przyczyną konfliktu ze stanami pruskimi, podczas którego król Kazimierz Jagiellończyk wziął Kościeleckiego w obronę. W 1474 r. był obecny w rokowaniach w Dybowie w sprawie Warmii i przywilejów pruskich. Zasiadał w senacie razem z bratem Mikołajem.

Ostatnia wzmianka o Janie Kościeleckim pochodzi z 5 września 1475 r. Wkrótce potem zmarł. Pozostawił synów: Andrzeja – późniejszego podskarbiego wielkiego koronnego, Mikołaja – późniejszego wojewodę brzeskokujawskiego, Stanisława – wojewodę poznańskiego, oraz córki: Barbarę i Dobrochnę, zamężną Baranowską.

Zachowane wzmianki pisane z okresu starostwa bydgoskiego

Jan Kościelecki uzyskał starostwo bydgoskie na mocy królewskiej decyzji z 29 marca 1457 r., dzięki rezygnacji z urzędu umierającego Mikołaja Szarlejskiego. Z racji posiadania licznych urzędów, w Bydgoszczy nie pojawiał się zbyt często. Na bydgoskim zamku towarzyszył zwykle królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi i jego świcie, ponieważ władca urządził tu sobie jedną ze swoich głównych kwater podczas wojny trzynastoletniej. Krótko po objęciu starostwa, w kwietniu 1457 r. król na zamku bydgoskim wykupił z rąk zaciężnych krzyżackich kilka twierdz wojennych m.in. Malbork, w latach następnych koncentrował i przeglądał armie, przeprowadzał rokowania. W 1466 r. odbyły się tu pertraktacje z księciem słupskim Erykiem II i dowódcą wojsk zakonnych Bernardem Szumborskim, które doprowadziły do zakończenia wojny.

Znane są następujące ślady w dokumentach pisanych z pobytu Jana Kościeleckiego w Bydgoszczy:

• 25 kwietnia 1458 r.,
• kwiecień 1460 r.,
• 30 stycznia 1466 r. – zaświadczył w Bydgoszczy, że Jan Dziedzic z Pilatowa zastawił swoje sołectwo w Jachcicach bydgoskiemu klasztorowi karmelitów,
• 28 października 1466 r. uzyskał zgodę króla Kazimierza Jagiellończyka na ufundowanie ołtarza w bydgoskim kościele farnym,
• 9 grudnia 1466 r. przebywał w Bydgoszczy w związku z ufundowaniem przez siebie ołtarza do kościoła farnego; przekazał przy tym 6 grzywien rocznie (podobnie jak władze miejskie) na utrzymanie dwóch duchownych mansjonarzy, którzy mieli odprawiać modły przy ołtarzu.

Tradycja przekazuje również, że starosta dopomógł finansowo w budowie kościoła farnego, uposażył szkołę parafialną oraz ufundował gotycki obraz maryjny, obecnie czczony jako Matka Boża Pięknej Miłości.

Zobacz też

• Kościeleccy herbu Ogończyk

Przypisy

Bibliografia

• Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom VI. Bydgoszcz 2000. ISBN 83-85327-58-4, str. 49-57
• Podgóreczny Józef. Niepospolici ludzie Kujaw i Pomorza. Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne. Bydgoszcz 1967.
• Zyglewski Zbigniew. Późnośredniowieczne urzędy i urzędnicy w powiecie bydgoskim. Urzędnicy ziemscy – starostowie, burgrabiowie [w.] Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego. T.16. Bydgoszcz jako ośrodek administracyjny na przestrzeni wieków. Zbiór studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego. Bydgoszcz 1998.