Jan Liwacz
| Data i miejsce urodzenia | 4 października 1898 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 22 kwietnia 1980 |
| Zawód, zajęcie | kowal |
| Narodowość | polska |
Jan Liwacz (ur. 4 października 1898 w Dukli, zm. 22 kwietnia 1980 w Bystrzycy Kłodzkiej) – mistrz kowalstwa artystycznego, więzień obozu koncentracyjnego Auschwitz, wykonawca liter do napisu nad główną bramą wjazdową – Arbeit macht frei, jednego z symboli tego obozu[a].
Życiorys
Zatrzymany i aresztowany 16 października 1939 w Bukowsku[b][1], osadzony w więzieniach w Sanoku, Krośnie, Krakowie i Nowym Wiśniczu; do Auschwitz trafił 20 czerwca 1940 i otrzymał tam numer obozowy 1010. Przydzielony został jako ślusarz do komanda zajmującego się wykonywaniem elementów wyposażenia obozu (krat, balustrad, poręczy, żyrandoli itp., a także figury Bachusa na lampach nad wejściami do baraku 22 [?], gdzie mieściła się kantyna obozowa). Spod jego ręki wyszły także liczne przedmioty[c] wykonywane na zamówienie oficerów SS. Podczas jednej z wizyt kuźnię odwiedził Heinrich Himmler. Specjalnym zadaniem było wykonanie Tierkreiszeichen(niem.) – 12 znaków zodiaku. Będąc niezastąpionym w swej pracy, wykorzystywał swoje wpływy i pomagał innym więźniom[2]. Spędził łącznie pięć tygodni w bunkrze bloku nr 11 („Bloku Śmierci”[3]), osadzany tam dwukrotnie: w czerwcu 1942 i w marcu 1943. 6 grudnia 1944 przeniesiony do Mauthausen-Gusen (podobozy w Melk i Ebensee)[4].
Po wyzwoleniu obozu w Ebensee (6 maja 1945) wrócił do kraju wraz z kolegą, współwięźniem z Auschwitz, Alfonsem Wroną i osiedlił się na Ziemiach Zachodnich w Bystrzycy Kłodzkiej. Podjął pracę w tamtejszej kuźni, należącej wówczas do rodziny Paula Wolfa. Po wyjeździe rodziny Wolfów do Niemiec w 1946 pracował tam nadal, wykonując prace z dziedziny kowalstwa artystycznego. Między innymi w roku 1953 wykonał – nieodpłatnie, w darze dla miasta – kute ogrodzenie figury św. Trójcy i tzw. podwyższenia na bystrzyckim placu Wolności (rynku). Po przejściu na emeryturę nauczał kowalstwa artystycznego w miejscowej szkole zawodowej. Zmarł w 1980 i pochowany został w Bystrzycy Kłodzkiej.
W roku 2008, w 110-lecie urodzin Jana Liwacza, otwarto w Bystrzycy Kłodzkiej wystawę[5][6] poświęconą jego życiu i działalności. Od tego czasu trwają starania o przywrócenie wykonanej przez niego balustrady na bystrzyckim Placu Wolności[7].
30 września 2019 roku w Nadolu na ścianie Domu Ludowego odsłonięto tablicę upamiętniającą jego postać[8].
Galeria
Lampa nad wejściem do kantyny w Auschwitz wykonana przez J. Liwacza
Dawna kuźnia przy Okrzei 45 w Bystrzycy Kłodzkiej, gdzie pracował po 1945 J.Liwacz
Kolumna Trójcy Świętej w Bystrzycy Kłodzkiej z kratą wykonaną przez J.Liwacza
Krata w zbliżeniu
Wystawa „Nasze Korzenie” w Bystrzycy Kłodzkiej, fragment poświęcony J.Liwaczowi
Uwagi
- ↑ Przy montażu więźniowie odwrócili literę „B”. „To pewnego rodzaju złośliwość, która dała nam małą satysfakcję”. Jan Liwacz, Oświadczenia, t. 65, s. 76, Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.
- ↑ Według niektórych informacji – za przynależność do PPS.
- ↑ Zdjęcia niektórych prac Jana Liwacza znajdują się w: Jürgen Kaumkötter, Sztuka w Auschwitz 1940-1945, Oświęcim, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkeanu, 2005, ISBN 3-89946-051-0.
Przypisy
- ↑ Jagoda, Kłodziński i Masłowski 1984 ↓, s. 83.
- ↑ Jagoda, Kłodziński i Masłowski 1984 ↓, s. 168.
- ↑ Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau: Auschwitz I, blok 11 – Blok Śmierci.
- ↑ Maria Martyniak, hasło Jan Liwacz, w: Popularna encyklopedia Ziemi Kłodzkiej pod red. J. Laski i M. Kowalcze, t. 2 (K–M), s. 197, Kłodzkie Towarzystwo Oświatowe, Kłodzko-Nowa Ruda 2009. ISBN 978-83-60478-08-0.
- ↑ Wystawa „Nasze korzenie” w Bibliotece Publicznej Miasta i Gminy Bystrzyca Kł. wrzesień 2008.
- ↑ muzeum.klodzko.pl.
- ↑ Bystrzyca – Holweschwäärde.
- ↑ Jan Liwacz uhonorowany tablicą pamiątkową
Bibliografia
- Biogram Jana Liwacza na www.exil-archiv.de (wersja zachowana w web.archive.com). exil-archiv.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-24)].
- „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”
- Jerzy Rawicz: Dzień powszedni ludobójcy, Czytelnik, 1973
- Zenon Jagoda, Stanisław Kłodziński, Jan Masłowski: Więźniowie Oświęcimia. Kraków-Wrocław: Wydawnictwo Literackie, 1984.
- Koło Związku Sybiraków w Bystrzycy Kł
- Jan Liwacz. Człowiek z żelaza
- Listy mieszkańców w sprawie Jana Liwacza
Linki zewnętrzne
- żelazno-szklana kasetka wykonana przez J. Liwacza. pl.auschwitz.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-20)]. (Zbiory Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau)
Media użyte na tej stronie
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kolumna Trójcy Świętej w Bystrzycy Kłodzkiej
fragment ogrodzenia figury św. Trójcy w Bystrzycy Kłodzkiej
Lampa nad wejściem do obozowej kantyny.
Autor: User:Kobryn_j, Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Bystrzyca Kłodzka, Licencja: CC BY 3.0
fragment wystawy Nasze Korzenie" w Bibliotece Publicznej Miasta i Gminy Bystrzyca Kłodzka (zob. Jan Liwacz)
Autor: Kobryn j, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kużnia w Bystrzycy Kłodzkiej, gdzie po wojnie mieszkał i pracował Jan Liwacz (1898-1980). Do 1945 roku kuźnia należała do rodziny Wolf.