Jan Maksymiuk (dziennikarz)

Jan Maksymiuk
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

18 maja 1958
Lachy

Narodowość

białoruska

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Jan Maksymiuk (ur. 18 maja 1958 we wsi Lachy) – polski dziennikarz narodowości białoruskiej, tłumacz, eseista, krytyk literacki, popularyzator mikrojęzyka podlaskiego oraz twórca jego opisu gramatycznego i słownika.

Życiorys

W 1983 ukończył studia na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. W maju 1981 był współzałożycielem Białoruskiego Zrzeszenia Studentów (BAS – biał. Беларускае аб’яднанне студэнтаў, Biełaruskaje abjadnannie studentaŭ)[1]. Działalność Zrzeszenia, niezarejestrowanego przez władze komunistyczne, została przerwana 13 grudnia 1981 w wyniku wprowadzenia stanu wojennego. Po ukończeniu studiów pracował przez trzy lata jako nauczyciel języka angielskiego w Białymstoku. Od września 1988 do marca 1989 był instruktorem, a następnie sekretarzem Zarządu Głównego Białoruskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego w Polsce. W latach 1989–1993 pracował jako dziennikarz w tygodniku mniejszości białoruskiej Niwa w Białymstoku.

Jesienią 1993 rozpoczął pracę jako tłumacz przy Ambasadzie Stanów Zjednoczonych w Warszawie, która trwała do wiosny 1998. Od 1998 mieszka wraz z rodziną na stałe w Czechach, gdzie pracuje w Radiu Wolna Europa w Pradze. Przez pierwsze 10 lat pracował jako dziennikarz anglojęzyczny w sekcji analitycznej Radia, a po jej rozwiązaniu w roku 2008 przeszedł do redakcji białoruskiej[2].

Twórczość

Podczas pracy w redakcji „Niwy” Jan Maksymiuk wyjechał na półroczne stypendium badawcze do Nowego Jorku, ufundowane przez emigrację białoruską w USA. Plonem tego pobytu stała się napisana po białorusku książka o gimnazjum białoruskim działającym w obozach dla przesiedleńców (displaced persons) w powojennych Niemczech Zachodnich: „Беларуская Гімназія імя Янкі Купалы ў Заходняй Нямеччыне 1945-1950”[3].

Twórczość literacka Jana Maksymiuka z lat 1993–2004 obejmuje głównie tłumaczenia literatury pięknej z języka białoruskiego na polski oraz z języka angielskiego i czeskiego na białoruski[4]. Z ciekawszych dokonań translatorskich Jana Maksymiuka warto odnotować przekłady na białoruski powieści „Ulisses” Jamesa Joyce’a (Białystok, Tom 1, 1993) i noweli „Lekcje tańca dla starszych i zaawansowanych” Bohumila Hrabala (Białystok 2000; Mińsk 2007).

Mikrojęzyk podlaski

W roku 2004, po przeanalizowaniu wyników spisu powszechnego 2002 dotyczących identyfikacji narodowościowej i języka używanego w domu przez Białorusinów w województwie podlaskim, Jan Maksymiuk wystąpił z ideą wypracowania znormalizowanej wersji języka pisanego (literackiego) opartego na gwarach wschodniosłowiańskich, określanych potocznie wyrażeniem „po swojomu” i używanych między Narwią i Bugiem (południowa część województwa podlaskiego). Gwary te mieszkańcy identyfikujący się w spisie 2002 jako Białorusini zaliczyli na ogół do gwar białoruskich, a mieszkańcy określający się jako Ukraińcy nazwali gwarami ukraińskimi[5]. Odnosząc się do wyników spisu powszechnego 2002 i powodów, które go skłoniły do zaproponowania odrębnego wschodniosłowiańskiego języka pisanego, Jan Maksymiuk napisał w roku 2009:

...spis stwierdził, że jedna i ta sama grupa gwar, w zależności od preferowanej opcji narodowościowej respondentów, może być postrzegana jako białoruska lub jako ukraińska. Sytuacja taka jest oczywiście zrozumiała na poziomie socjologicznym i emocjonalnym, ale stanowi jawną sprzeczność dla lingwistów. Jednym z najmniej konfliktowych wyjść z tej sprzeczności, której następstwa wybiegają daleka poza zagadnienie czysto akademickie, wydaje się być przyjęcie stanowiska, że „prawda leży pośrodku” i że gwary podlaskie mogą być materiałem wyjściowym do rozwinięcia odrębnego języka pisanego. Język taki mógłby stanowić odrębną opcję przy identyfikacji języka domowego w przyszłych spisach powszechnych, nie determinując automatycznie identyfikacji narodowościowej użytkowników[6].

Ideę odrębnego wschodniosłowiańskiego mikrojęzyka pisanego, ogłoszoną publicznie po raz pierwszy na Trialogu Białoruskim zorganizowanym przez pisarza polsko-białoruskiego Sokrata Janowicza latem 2004, Jan Maksymiuk przedstawił następnie w artykule „Pisati po-svojomu”[7] („Czasopis”, luty 2005) oraz w artykule „A Creative Potential Unclaimed or The Trilingual Belarusians of Podlachia” w roczniku „Annus Albaruthenicus 2005”[8] będącym pokłosiem wspomnianego Trialogu.

Jan Maksymiuk konsekwentnie opowiada się za wykorzystaniem do zapisu mikrojęzyka podlaskiego alfabetu łacińskiego w odpowiednio zmodyfikowanej postaci. Proponuje wprowadzenie symboli ô, iê, ê do zapisu podlaskich dyftongów „uo”, „ie”, „ye” (przykłady: kôń (koń), siêm (siedem), rêčka (rzeka)); symboli ď, ť do zapisu miękkich d, t (przykłady: miêď (miedź), ťma (ciemność)); wykorzystanie symboli ž, š, č do zapisu dźwięków oznaczanych w polszczyźnie jako ż, sz, cz; oraz wykorzystanie występujących w polszczyźnie symboli ś, ź, ć, ń, ł na oznaczenie odpowiednich dźwięków w gwarach podlaskich.

W roku 2008 Jan Maksymiuk razem z bratem Aleksandrem Maksymiukiem stworzyli stronę internetową Svoja.org[9] anonsowaną jako serwis „poświęcony normalizacji i rozwojowi nowego wschodniosłowiańskiego języka pisanego – podlaskiego”. Stronę stopniowo zapełniają teksty w językach podlaskim, polskim i białoruskim dotyczące różnych zagadnień gramatyki języka podlaskiego, opowiadania Haliny Maksymiuk po podlasku oraz przekłady Jana Maksymiuka na język podlaski utworów literackich z języków: angielskiego, francuskiego, hiszpańskiego, niemieckiego, norweskiego, duńskiego, czeskiego, włoskiego, rosyjskiego, ukraińskiego.

Na stronie Svoja.org znajduje się również pełny tekst pracy doktorskiej Jana Pietruczuka „Słownictwo wsi Kuraszewo koło Hajnówki”[10], której promotorem był wybitny polski slawista prof. Michał Łesiów. Praca ta zawiera podstawy gramatyczne gwary wsi Kuraszewo wraz ze słownikiem wykorzystującym do zapisu alfabet łaciński. Praca ta stała się inspiracją do stworzenia przez Jana Maksymiuka znormalizowanej literackiej wersji języka podlaskiego. W roku 2014 Jan Maksymiuk wydał książkę „Čom ne po-svojomu? Elementarz podlaski z objaśnieniami” zawierającą, oprócz kilku tekstów napisanych specjalnie dla tego wydania, wybór tekstów o języku podlaskim napisanych przez niego w latach 2005–2014. Książka stanowi manifest nowego, znormalizowanego języka podlaskiego oraz kompendium wiedzy o jego strukturze gramatycznej.

Oprócz działalności translatorskiej Jan Maksymiuk rozpoczął międzynarodową promocję znormalizowanego gramatycznie i ortograficznie języka podlaskiego. Uczestniczył w lingwistycznych sympozjach i konferencjach w Kanadzie, Słowacji, Japonii, Szkocji. Efektem tej promocji są jego artykuły o języku podlaskim w wydawnictwach naukowych: Cambridge Scholars Publishing[11], Peter Lang[12], Wydawnictwo Uniwersytetu Karola w Pradze[13][14], rocznik „Studium Carpato-Ruthenorum” Uniwersytetu w Preszowie w Słowacji[15].

Współpraca z Teatrem Czrevo

W roku 2011 Jan Maksymiuk nawiązał współpracę z aktorką Joanną Stelmaszuk-Troc i przetłumaczył na język podlaski teksty do kilku zrealizowanych w założonym przez nią Teatrze Czrevo spektakli, między innymi nowelę Oksany Zabużko „Bajka o kalinowej fujarce” (spektakl „Ja j u poli verboju rosła”, premiera 2011)[16], sztukę Federico García Lorki „Jerma” (spektakl „PustaJa”, premiera 2013)[17], sztukę Antona Czechowa „Oświadczyny” (spektakl „Divosnuby”, premiera 2019)[18].

We współpracy z Teatrem Czrevo Jan Maksymiuk opublikował dwie książki baśni po podlasku: „Kazki po-svojomu” (Białystok 2017) i „Kazki Andersena dla starych i małych” (Białystok 2019).

Bibliografia

  • Беларуская Гімназія імя Янкі Купалы ў Заходняй Нямеччыне 1945-1950. (Monografia o białoruskiej szkole średniej istniejącej w obozach przesiedleńców w Bawarii po II wojnie światowej), Беларускі Інстытут Навукі і Мастацтва, Нью-Ёрк, Беласток[19] (1994)
  • Словы ў голым полі. Беларуская літаратура 1990-х у снах, успамінах і фотаздымках (zbiór esejów krytyczno-literackich i wspomnieniowych), Логвінаў, Мінск (2011)
  • Čom ne po-svojomu? Elementarz podlaski z objaśnieniami (teksty po białorusku, polsku i podlasku obejmujące publicystykę oraz gramatykę i ortografię unormowanego języka podlaskiego), Struha Editions, Białystok (2014)

Tłumaczenia na język polski z języka białoruskiego

Tłumaczenia na język białoruski

  • Джэймс Джойс (James Joyce), Уліс 1(Ulisses). Tłumaczenie z jęz. angielskiego, Orthdruk, Białystok (1993)
  • Багуміл Грабал (Bohumil Hrabal), Танцавальныя гадзіны для старэйшых і спрактыкаваных (Taneční hodiny pro starší a pokročilé). Tłumaczenie z jęz. czeskiego, Корзун, Мінск (2007)
  • Тар’ей Вэсас (Tarjei Vesaas), Лядовы палац (Is-slottet), tłum. z jęz. nowonorweskiego[21]
  • Патрык Мадыяно (Patrick Modiano, Віла Журба (Villa Triste), tłum. z jęz. francuskiego[22]
  • Патрык Мадыяно (Patrick Modiano), Прызнаньне ў каханьні (Lettre d’amour), tłum. z jęz. francuskiego[23]
  • Хенрык Нордбрандт (Henrik Nordbrandt), Вершы (Wybór wierszy), tłum. z jęz. duńskiego[24]
  • Уільям Фолкнэр (William Faulkner), Гоман і ятра (The Sound and the Fury), tłum. z jęz. angielskiego[25]

Tłumaczenia na język podlaski

  • Graham Greene, Nevinny (The Innocent), tłum. z jęz. angielskiego[26]
  • Tarjei Vesaas, Vesnianaja nôč (Vårnat), tłum. z jęz. nowonorweskiego[27]
  • Pia Tafdrup, More, ja (Havet, jeg), tłum. z jęz. duńskiego[28]
  • Heimito von Doderer, Mučenije skuranych kapšukôv (Die Peinigung der Lederbeutelchen), tłum. z jęz. niemieckiego[29]
  • Oksana Zabużko, Kazka pro kalinovoho svistiolika (Казка про калинову сопілку), tłum. z jęz. ukraińskiego[30]
  • Stanisław Lem, Temrava i pliêsnia (Ciemność i pleśń), tłum. z jęz. polskiego[31]
  • Gabriel García Márquez, Sliêd tvojiê kroviê na snihovi (El rastro de tu sangre en la nieve), tłum. z jęz. hiszpańskiego[32]
  • Bohumil Hrabal, Hostina (Hostína), tłum. z jęz. czeskiego[33]
  • Dino Buzzati, Siêm poverchuv (Sette piani), tłum. z jęz. włoskiego[34]
  • Erwin Strittmatter, Sini sołoviêj (Die blaue Nachtigall), tłum. z jęz. niemieckiego[35]
  • Erwin Strittmatter, Jak ja poznakomivsie z mojim diêdom (Wie ich meinen Großvater kennenlernte), tłum. z jęz. niemieckiego[36]
  • Erwin Strittmatter, Koli ja šče byv koniokradom (Als ich noch ein Pferderäuber war), tłum. z jęz. niemieckiego[37]
  • Federico García Lorca, Jerma (Yerma), tłum. z jęz. hiszpańskiego[38]
  • Jack London, Biêła Tišyna (The White Silence), tłum. z jęz. angielskiego[39]
  • William Faulkner, Ruža dla Emily (Rose for Emily), tłum. z jęz. angielskiego[40]
  • Jorge Luis Borges, Sad, u kotorum stežki rozychodiatsie (El jardín de senderos que se bifurcan), tłum. z jęz. hiszpańskiego[41]
  • Jon Fosse, Chtoś pryjde (Nokon kjem til a komme), tłum. z jęz. nowonorweskiego[42]
  • Anton Czechow, Divosnuby (Предложение), tłum. z jęz. rosyjskiego[43]
  • Iwan Bunin, Natalie, tłum. z jęz. rosyjskiego[44]

Przypisy

  1. ↑ Anna Idzior, Białorusini, [w:] „Stowarzyszenia mniejszości narodowych, etnicznych i postulowanych w Polsce po II wojnie światowej”, red. S. Dudra, B. Nitschke, Kraków, Wydawnictwo Nomos, 2013, s. 58–81.
  2. ↑ Ян Максімюк – Пра аўтара РС – Радыё Свабода. Навіны Беларусі || Radio Svaboda. News from Belarus, www.svaboda.org [dostęp 2019-12-12].
  3. ↑ Максімюк Ян, Беларуская Гімназія імя Янкі Купалы ў Заходняй Нямеччыне (1945-1950) – Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка Kamunikat.org, Максімюк Ян, Беларуская Гімназія імя Янкі Купалы ў Заходняй Нямеччыне (1945-1950) – Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка Kamunikat.org [dostęp 2019-12-12].
  4. ↑ Jan Maksymiuk, Žycie i ne-žycie z knižkami – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-12] (pol.).
  5. ↑ Główny Urząd Statystyczny / Spisy Powszechne / Narodowe Spisy Powszechne / Narodowy Spis Powszechny 2002 – wyniki / Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 w zakresie deklarowanej narodowości oraz języka używanego w domu, stat.gov.pl [dostęp 2019-12-12].
  6. ↑ Jan Maksymiuk, Aleksander Maksymiuk, Wstęp – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-12] (pol.).
  7. ↑ Jan Maksymiuk, Pisati po-svojomu – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-12] (pol.).
  8. ↑ Jan Maksymiuk, A Creative Potential Unclaimed or The Trilingual Belarusians of Podlachia* – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-12] (pol.).
  9. ↑ Jan Maksymiuk, Aleksander Maksymiuk, Pudlaśka mova, język podlaski, Podlachian language – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-15] (pol.).
  10. ↑ Jan Maksymiuk, „Kurašôvśka mova” Jana Petručuka – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-12] (pol.).
  11. ↑ Jan Maksymiuk, The standardization of a Latin-based orthography for Podlachian, „Dialogue on dialect standardization, Cambridge Scholars Publishing”, 2014 [dostęp 2019-12-12].
  12. ↑ Jan Maksymiuk, The development of a Latin spelling system for Podlachian, „Linguistic regionalism in Eastern Europe and beyond, Peter Lang”, 2018.
  13. ↑ Ян Максімюк, Нармалізацыя правапісу падляскай мовы на аснове лацінкі, „České vědomí Bělarusi/Чешскае ўсведамленне Беларусі, Univerzíta Karlova v Praze”, 2013.
  14. ↑ Jan Maksimjuk, Movna sytuacija biłorusuv Pudlaša, „České vědomí Bělarusi/Чешскае ўсведамленне Беларусі, Univerzíta Karlova v Praze”, 2013.
  15. ↑ Jan Maksimjuk, Kodyfikacija pudlaśkoji movy jak prôba pudderžki biłoruśkoji identyčnosti v Pôlščy, „Studium Carpato-Ruthenorum 5, Prešovská univerzíta v Prešove, Prešov”, 2013.
  16. ↑ Jan Maksymiuk, Pudlaśkie divo: Asia Stelmašuk u Ščytach – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-12] (pol.).
  17. ↑ Пустое мацярынскае сэрца, або Кола замкнулася, Радыё Свабода [dostęp 2019-12-12] (biał.).
  18. ↑ Jerzy Doroszkiewicz, Festiwal ODE. Teatr Czrevo pokazał „Oświadczyny”, czyli „Divosnuby” (zdjęcia, wideo), Kurier Poranny, 24 września 2019 [dostęp 2019-12-12] (pol.).
  19. ↑ Максімюк Ян, Беларуская Гімназія імя Янкі Купалы ў Заходняй Нямеччыне (1945-1950) – Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка Kamunikat.org, Максімюк Ян, Беларуская Гімназія імя Янкі Купалы ў Заходняй Нямеччыне (1945-1950) – Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка Kamunikat.org [dostęp 2019-12-14].
  20. ↑ Za niebokresem Europy – Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка Kamunikat.org, Za niebokresem Europy – Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка Kamunikat.org [dostęp 2019-12-14].
  21. ↑ Тар’ей Вэсас, Лядовы палац – Ян Максімюк – Літаратура.org, litaratura.org [dostęp 2019-12-13].
  22. ↑ Патрык Мадыяно, Прыпаўзкам – Ян Максімюк – Літаратура.org, litaratura.org [dostęp 2019-12-13].
  23. ↑ Патрык Мадыяно, Прызнаньне ў каханьні – Ян Максімюк – Літаратура.org, litaratura.org [dostęp 2019-12-13].
  24. ↑ Хенрык Нордбрандт, Вершы – Ян Максімюк – Літаратура.org, litaratura.org [dostęp 2019-12-13].
  25. ↑ Уільям Фолкнэр, Гоман і ятра. 7 красавіка 1928 – Ян Максімюк – Літаратура.org, litaratura.org [dostęp 2019-12-13].
  26. ↑ Jan Maksymiuk, Nevinny – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  27. ↑ Jan Maksymiuk, Vesnianaja nôč – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  28. ↑ Jan Maksymiuk, More, ja – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  29. ↑ Jan Maksymiuk, Mučenije skuranych kapšukôv – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  30. ↑ Jan Maksymiuk, Kazka pro kalinovoho svistiolika – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  31. ↑ Jan Maksymiuk, Temrava i pliêsnia – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  32. ↑ Jan Maksymiuk, Sliêd tvojiê kroviê na snihovi – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  33. ↑ Jan Maksymiuk, Hostina – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  34. ↑ Jan Maksymiuk, Siêm poverchuv – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  35. ↑ Jan Maksymiuk, Sini sołoviêj – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  36. ↑ Jan Maksymiuk, Jak ja poznakomivsie z mojim diêdom – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  37. ↑ Jan Maksymiuk, Koli ja šče byv koniokradom – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  38. ↑ Jan Maksymiuk, Jerma – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  39. ↑ Jan Maksymiuk, Biêła Tišyna – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  40. ↑ Jan Maksymiuk, Ruža dla Emily – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  41. ↑ Jan Maksymiuk, Sad, u kotorum stežki rozychodiatsie – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  42. ↑ Jan Maksymiuk, Chtoś pryjde – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  43. ↑ Jan Maksymiuk, Divosnuby – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2019-12-14] (pol.).
  44. ↑ Jan Maksymiuk, Natalie – Svoja.org, svoja.org [dostęp 2020-01-24] (pol.).

Media użyte na tej stronie

Jan Maksymiuk original.jpg
Autor: Akaberepl, Licencja: CC BY-SA 4.0
Original picture. The low resolution picure was alraedy sent as well (Jan_Maksyymiuk.jpg)