Jan Marchlewski

Jan Henryk Marchlewski
Data i miejsce urodzenia

18 września 1908
Kraków

Data i miejsce śmierci

3 lipca 1961
Kraków

profesor nauk przyrodniczych
Specjalność: zoologia
Praca naukowo-dydaktyczna
uczelnia

UJ, WSR w Krakowie

Jan Henryk Marchlewski (ur. 18 września 1908 w Krakowie, zm. 3 lipca 1961 tamże) – polski zoolog, ornitolog, anatom (anatomia porównawcza zwierząt), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie (obecnie Uniwersytet Rolniczy)[1][2].

Życiorys

Był synem Leona Marchlewskiego[3], biochemika, profesora UJ, i Fanny z domu Hargreaves. Miał dwóch braci: Teodora i Marcelego[1].

Po ukończeniu krakowskiego VII Państwowego Gimnazjum Realnego im. Adama Mickiewicza podjął w roku 1927 studia przyrodnicze na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tytuł magistra filozofii otrzymał w roku 1939. W czasie studiów pracował jako asystent. Do roku 1936 był wolontariuszem, a w latach 1936–1939 – asystentem w Zakładzie Anatomii Porównawczej[1][2].

W czasie II wojny światowej przebywał w Konarach, pracując w gospodarstwie rolnym[1], zakupionym przez ojca w roku 1910[4] (był jego współwłaścicielem[1]).

W latach 1945–1953 pracował ponownie w Zakładzie Anatomii Porównawczej UJ, początkowo jako starszy asystent, a następnie – adiunkt. Prowadził wykłady i ćwiczenia dla studentów Wydziału Rolniczego UJ (zob. historia Uniwersytetu Rolniczego im. Kołłątaja). Stopień doktora otrzymał w roku 1947. Od roku 1953 był samodzielnym pracownikiem naukowym Wydziału Zootechnicznego (Katedra Anatomii Zwierząt) w Wyższej Szkole Rolniczej, utworzonej przez przekształcenie Wydziału Rolniczego UJ[1]. Od roku 1954 był zastępcą profesora, a od czerwca 1955 roku zajmował stanowisko profesora nadzwyczajnego[1][2].

Tematyka badań naukowych

Samica głuszca
Jaja głuszca zwyczajnego

Specjalizował się w zakresie ornitologii. Prowadził badania naukowe m.in. w zakresie anatomii porównawczej, faunistyki, hodowli zwierząt[1][2]. Stopień doktora otrzymał na podstawie pracy nt. Naczynia krwionośne jajowodu w stanie spoczynku i w stanie czynnym u wróbla domowego. W tym samym okresie badał możliwości krzyżowania kuraków, m.in. uzyskał krzyżówki[1]:

Mieszańce przeżywały 3–6 lat, jednak były bezpłodne. Od roku 1951 Jan Marchlewski prowadził próby udomowienia kuraków leśnychgłuszca, jarząbka i cietrzewia. Uzyskał w warunkach sztucznych trzy pisklęta głuszca z jaj przywiezionych z Tatr. Wyhodował w niewoli dwie samice i jednego samca. Uzyskał zapłodnione jaja, jednak nie udało się doprowadzić do wylęgu piskląt[1][2].

Publikacje (wybór)

Przed wybuchem II wojny światowej opublikował m.in. następujące prace naukowe i popularnonaukowe:

  • 1932 – Gospodarka łowiecka w Tatrach[2] („Kur. Lit.-Nauk.”)
  • 1933 – Rozwój naczyń krwionośnych w jamie czołowej świń
  • 1935 – Studies on the Motility of Spermatozoa of the Domestic Cock outside the Organism, Recherches sur la motilité des spermatozoïdes de coq en dehors de l'organisme[5], Badania nad ruchliwością plemników kogucich poza organizmem[1] (współautor: Zygmunt Grodziński)
  • 1937 – Bastardy perlic (Numidameleagris L.) i kura domowego (Gallus domesticus L.) otrzymane drogą sztucznej inseminacji[1]
  • 1938 – The Influence of the Serum upon the Motility of Spermatozoa of the Domestic Cock[5], Wpływ surowicy krwi na ruchliwość plemników koguta[1] (współautor: Zygmunt Grodziński)
  • 1938 – Klucz do oznaczania ptaków Polski[1][2][5] (współautor: Andrzej Dunajewski)
  • 1938 – Zwierzęta ginące i ich ochrona: ssaki i ptaki, Biblioteczka Biologiczna[2][5]

Spośród prac ogłoszonych po wojnie wymieniane są[1][2][5]:

  • 1946, 1948 – Materiały do rozmieszczenia głuszca (Tetrao Urogallus Linn.), cietrzewia (Lyrurus Tetrix Linn.) i jarząbka (Tetrastes Bonasia Linn.) w Polsce[5]
  • 1947 – Album krajowych zwierząt chronionych[2][5]
  • 1948 – Naczynia krwionośne jajowodu w stanie spoczynku i w stanie czynnym u wróbla domowego (praca doktorska)[1]
  • 1948 – Gady wymarłe epok minionych[5]
  • 1948 – Dlaczego kukułka kuka[5]
  • 1949 – Gniazda ptaków[5]
  • 1949 – Z tropu w trop ... czyli Czytanie tropów i śladów zwierząt: opowiadania przyrodnicze dla młodzieży[5]
  • 1951, 1957 – Próby sztucznej hodowli kuraków leśnych[1][2]
  • 1952 – Dalsze próby sztucznej hodowli kuraków leśnych[1][2]
  • 1959 – Kuropatwy (Perdix perdix Linn.) z Doliny Pięciu Stawów Polskich w Tatrach[1][2][5]

Życie osobiste

Ożenił się z Marią z domu Nagelholtz. Nie mieli dzieci[1].

Był czynnym członkiem organizacji łowieckich, m.in. prezesem Wojewódzkiej Rady Łowieckiej w Krakowie[1].

Zmarł w Krakowie w roku 1961. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim[1] (pas 5, wsch.).

Grób prof. Jana Marchlewskiego na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Zuzanna Kosiek: Marchlewski Jan Henryk (1908-1961). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XIX: Machowski Wawrzyniec – Maria Kazimiera. Kraków: PAN (www.psb.pan.krakow), 1974, s. 534–535.
  2. a b c d e f g h i j k l m Zofia i Witold H. Paryscy: Marchlewski Jan. [w:] Wielka Encyklopedia Tatrzańska [on-line]. [dostęp 2014-11-17].
  3. Maria Sarnecka-Keller (dz. naukowa) i Jan Hulewicz (dz. polityczna): Marchlewski Leon Paweł. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XIX: Machowski Wawrzyniec – Maria Kazimiera. Kraków: PAN (www.psb.pan.krakow), 1974, s. 542–545.
  4. Marchlewski Leon. „CHEMIK nauka-technika-rynek”. 62 (12), s. 507-508, 2009. (pol.). 
  5. a b c d e f g h i j k l inauthor: jan marchlewski. [w:] www books.google [on-line]. [dostęp 2014-11-16].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Grand Tétras MHNT.jpg
Autor: Didier Descouens, Licencja: CC BY-SA 4.0
Eggs of the Western Capercaillie. Former Collection of Jacques Perrin de Brichambaut; Collector René de Naurois.
Locality: Kitkoijarui Sweden
Grób prof. Leona Marchlewskiego.jpg
Autor: Kordiann, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób prof. Leona Marchlewskiego na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie
Tetrao urogallus qtl1.jpg
Autor: Quartl, Licencja: CC BY-SA 3.0
Femals Western Capercaillie (Tetrao urogallus) in the Lüneburg Heath wildlife park, Germany.