Jan Marchlewski

Jan Henryk Marchlewski (ur. 18 września 1908 w Krakowie, zm. 3 lipca 1961 tamże) – polski zoolog, ornitolog, anatom (anatomia porównawcza zwierząt), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie (obecnie Uniwersytet Rolniczy)^[1][2].

Życiorys

Był synem Leona Marchlewskiego^[3], biochemika, profesora UJ, i Fanny z domu Hargreaves. Miał dwóch braci: Teodora i Marcelego^[1].

Po ukończeniu krakowskiego VII Państwowego Gimnazjum Realnego im. Adama Mickiewicza podjął w roku 1927 studia przyrodnicze na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tytuł magistra filozofii otrzymał w roku 1939. W czasie studiów pracował jako asystent. Do roku 1936 był wolontariuszem, a w latach 1936–1939 – asystentem w Zakładzie Anatomii Porównawczej^[1][2].

W czasie II wojny światowej przebywał w Konarach, pracując w gospodarstwie rolnym^[1], zakupionym przez ojca w roku 1910^[4] (był jego współwłaścicielem^[1]).

W latach 1945–1953 pracował ponownie w Zakładzie Anatomii Porównawczej UJ, początkowo jako starszy asystent, a następnie – adiunkt. Prowadził wykłady i ćwiczenia dla studentów Wydziału Rolniczego UJ (zob. historia Uniwersytetu Rolniczego im. Kołłątaja). Stopień doktora otrzymał w roku 1947. Od roku 1953 był samodzielnym pracownikiem naukowym Wydziału Zootechnicznego (Katedra Anatomii Zwierząt) w Wyższej Szkole Rolniczej, utworzonej przez przekształcenie Wydziału Rolniczego UJ^[1]. Od roku 1954 był zastępcą profesora, a od czerwca 1955 roku zajmował stanowisko profesora nadzwyczajnego^[1][2].

Tematyka badań naukowych

Samica głuszca

Jaja głuszca zwyczajnego

Specjalizował się w zakresie ornitologii. Prowadził badania naukowe m.in. w zakresie anatomii porównawczej, faunistyki, hodowli zwierząt^[1][2]. Stopień doktora otrzymał na podstawie pracy nt. Naczynia krwionośne jajowodu w stanie spoczynku i w stanie czynnym u wróbla domowego. W tym samym okresie badał możliwości krzyżowania kuraków, m.in. uzyskał krzyżówki^[1]:

• srebrnej bażancicy z kogutem rasy zielononóżki,
• bażancicy złotej z kogutem Leghorna.

Mieszańce przeżywały 3–6 lat, jednak były bezpłodne. Od roku 1951 Jan Marchlewski prowadził próby udomowienia kuraków leśnych – głuszca, jarząbka i cietrzewia. Uzyskał w warunkach sztucznych trzy pisklęta głuszca z jaj przywiezionych z Tatr. Wyhodował w niewoli dwie samice i jednego samca. Uzyskał zapłodnione jaja, jednak nie udało się doprowadzić do wylęgu piskląt^[1][2].

Publikacje (wybór)

Przed wybuchem II wojny światowej opublikował m.in. następujące prace naukowe i popularnonaukowe:

• 1932 – Gospodarka łowiecka w Tatrach^[2] („Kur. Lit.-Nauk.”)
• 1933 – Rozwój naczyń krwionośnych w jamie czołowej świń
• 1935 – Studies on the Motility of Spermatozoa of the Domestic Cock outside the Organism, Recherches sur la motilité des spermatozoïdes de coq en dehors de l'organisme^[5], Badania nad ruchliwością plemników kogucich poza organizmem^[1] (współautor: Zygmunt Grodziński)
• 1937 – Bastardy perlic (Numidameleagris L.) i kura domowego (Gallus domesticus L.) otrzymane drogą sztucznej inseminacji^[1]
• 1938 – The Influence of the Serum upon the Motility of Spermatozoa of the Domestic Cock^[5], Wpływ surowicy krwi na ruchliwość plemników koguta^[1] (współautor: Zygmunt Grodziński)
• 1938 – Klucz do oznaczania ptaków Polski^[1][2][5] (współautor: Andrzej Dunajewski)
• 1938 – Zwierzęta ginące i ich ochrona: ssaki i ptaki, Biblioteczka Biologiczna^[2][5]

Spośród prac ogłoszonych po wojnie wymieniane są^[1][2][5]:

• 1946, 1948 – Materiały do rozmieszczenia głuszca (Tetrao Urogallus Linn.), cietrzewia (Lyrurus Tetrix Linn.) i jarząbka (Tetrastes Bonasia Linn.) w Polsce^[5]
• 1947 – Album krajowych zwierząt chronionych^[2][5]
• 1948 – Naczynia krwionośne jajowodu w stanie spoczynku i w stanie czynnym u wróbla domowego (praca doktorska)^[1]
• 1948 – Gady wymarłe epok minionych^[5]
• 1948 – Dlaczego kukułka kuka^[5]
• 1949 – Gniazda ptaków^[5]
• 1949 – Z tropu w trop ... czyli Czytanie tropów i śladów zwierząt: opowiadania przyrodnicze dla młodzieży^[5]
• 1951, 1957 – Próby sztucznej hodowli kuraków leśnych^[1][2]
• 1952 – Dalsze próby sztucznej hodowli kuraków leśnych^[1][2]
• 1959 – Kuropatwy (Perdix perdix Linn.) z Doliny Pięciu Stawów Polskich w Tatrach^[1][2][5]

Życie osobiste

Ożenił się z Marią z domu Nagelholtz. Nie mieli dzieci^[1].

Był czynnym członkiem organizacji łowieckich, m.in. prezesem Wojewódzkiej Rady Łowieckiej w Krakowie^[1].

Zmarł w Krakowie w roku 1961. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim^[1] (pas 5, wsch.).

Grób prof. Jana Marchlewskiego na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Przypisy

Linki zewnętrzne

• W. Malinowska, Jan Henryk Marchlewski 18 IX 1908-3 VII 1961, „Przegląd Zoologiczny”, 6: 123-126, 1962
• Historia Oddziału Krakowskiego Związku Kynologicznego w Polsce - Część I (rok 1939, wiosenne próby polowych psów myśliwskich; na zdjęciu – Jan Robel, Jan Marchlewski, Teodor Marchlewski)