Jan Masaryk

Jan Masaryk
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

14 września 1886
Praga, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

10 marca 1948
Praga, Czechosłowacja

Ambasador Czechosłowacji w Wielkiej Brytanii
Okres

od 1925
do 1938

Przynależność polityczna

bezpartyjny

Minister Spraw Zagranicznych Czechosłowacji na uchodźstwie
Okres

od 1940
do 1945

Przynależność polityczna

bezpartyjny

Minister Spraw Zagranicznych Czechosłowacji
Okres

od 1945
do 1948

Przynależność polityczna

bezpartyjny

Następca

Vladimír Clementis

Odznaczenia
Order T. G. Masaryka I Klasy (CSRF; pośm.) Medal Wolności Króla Chrystiana X (Dania) Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski
Ambasador USA w Czechosłowacji Laurence Steinhardt i Jan Masaryk 1947

Jan Masaryk, również Jan Garrigue Masaryk (ur. 14 września 1886 w Pradze, zm. 10 marca 1948) – czechosłowacki dyplomata i polityk socjaldemokratyczny, minister spraw zagranicznych Czechosłowacji w latach 1940–1948, ambasador Czechosłowacji w Wielkiej Brytanii w okresie 1925–1938, wolnomularz[1]; syn Tomáša Garrigue Masaryka, pierwszego prezydenta Czechosłowacji.

Życiorys

Urodził się w Pradze jako syn Tomáša i Charlotte Garrigue-Masarykovej. Studiował w Pradze i Wiedniu. Po uzyskanym dyplomie odbył służbę wojskową w armii Austro-Węgier, po czym wyjechał do Stanów Zjednoczonych (1907) – miejsca, gdzie wychowywała się jego matka. Próbował tworzyć tam czeskie, a później czeskosłowackie środowisko emigracji niepodległościowej. W 1918 wrócił do kraju. Zaciągnięty do armii walczył na froncie polskim I wojny światowej[2]. Zdezerterował z wojska i został potem osobistym sekretarzem Edvarda Beneša.

W latach 1925–1938 był ambasadorem I republiki w Londynie. Podał się do dymisji na znak protestu przeciwko układowi monachijskiemu. Pozostał jednak w Anglii. W 1940 otrzymał tekę ministra spraw zagranicznych Czechosłowackim Komitecie Narodowym – nieuznawanym wówczas jeszcze przez aliantów za emigracyjny rząd. Funkcję pełnił aż do końca wojny, w czasie której wygłaszał przez radio przemówienia do Czechów.

Po 1945, był jednym z przedstawicieli sił demokratycznych w zdominowanym przez komunistów rządzie Czechosłowacji (pozostawał ministrem bezpartyjnym)[3]. Opowiadał się za przyłączeniem Czechosłowacji do planu Marshalla, o co zabiegał w czasie wizyty w Moskwie, nie zgodził się na to Józef Stalin[4].

20 lutego 1948 roku 12 niekomunistycznych ministrów podało się do dymisji, chcąc wymusić rozwiązanie rządu przez prezydenta i nowe wybory. Jednak do tego potrzeba było dymisji połowy gabinetu złożonego z 26 tek. Jan Masaryk nie złożył dymisji. Niezdecydowany Beneš przyjął dymisje demokratów i na ich miejsce nominował kandydatów partii komunistycznej[5]. Na prośbę Beneša Masaryk pozostał na stanowisku w nowym rządzie komunistów.

Śmierć

Trzy tygodnie później Jan Masaryk wypadł z okna w podejrzanych okolicznościach. Oficjalne śledztwo stwierdziło samobójstwo. Opinia publiczna nie wierzyła w taką wersję. Mawiano wówczas w Pradze:

Jan Masaryk wyskoczył z najwyższego piętra budynku MSZ, zamykając za sobą okno[6].

Wersja o samobójstwie została podtrzymana przez śledztwo przeprowadzone w czasie Praskiej Wiosny, w 1968 i zaraz po upadku komunizmu na początku lat 90. Istnieje również wersja, w myśl której obawiający się aresztowania Masaryk wyszedł przez okno swojego mieszkania i gzymsem próbował dostać się do sąsiednich pomieszczeń, co jednak zakończyło się śmiertelnym wypadkiem[7]. Na początku 2004 czeski Urząd Śledzenia i Dokumentowania Zbrodni Komunizmu ustalił, że tajemnicza śmierć Jana Masaryka była morderstwem, jednak nie wyjaśniono wszystkich okoliczności tragicznej śmierci[8][9].

Odznaczenia (lista niepełna)

Przypisy

  1. Ludwik Hass, Ambicje rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905-1928. Warszawa 1984, s. 368.
  2. PRECLÍK Vratislav. Masaryk a legie (Masaryk and legions, Масарик и Легии), Ваз. Книга, váz. kniha, 219 str., vydalo nakladatelství Paris Karviná, Žižkova 2379 (734 01 Karviná-Mizerov, CZ) ve spolupráci s Masarykovým demokratickým hnutím (изданная издательством «Пари Карвина», «Зишкова 2379» 734 01 Карвин, в сотрудничестве с демократическим движением Масаpика, Прага) , 2019, ISBN 978-80-87173-47-3, str. 140-180
  3. Łukasz Kamiński, "Zwycięski luty" - Komunistyczny zamach stanu w Czechosłowacji.
  4. Jokeš 2020 ↓, s. 351.
  5. Jokeš 2020 ↓, s. 354.
  6. Skutki praskiej defenestracji - Rzeczpospolita.
  7. Mariusz Surosz, Pepiki. Dramatyczne stulecie Czechów, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2010.
  8. Rob Cameron: Police close case on 1948 death of Jan Masaryk - murder, not suicide (ang.). Radio Prague International, 2004-01-06. [dostęp 2021-07-07].
  9. Rob Cameron: Masaryk murder mystery back in headlines as Russian journalist speaks out (ang.). Radio Prague International, 2006-12-18. [dostęp 2021-07-07].
  10. M.P. z 1947 r. nr 62, poz. 455
  11. Lars Stevnsborg: Kongeriget Danmarks ordener, medaljer og hæderstegn. Frederiksberg, Syddansk Universitetsforlag: 2005. s. 547-551
  12. Odznaczeni Orderem T. G. Masaryka (1990-1992) (cz.). Pražský hrad (www.hrad.cz). [dostęp 2012-01-06].

Bibliografia

  • Zbynek Zeman: The Masaryks, the Making of Czechoslovakia. Barnes & Noble Books, 1976. ISBN 978-0064979689. (ang.)
  • Petr Jokeš: Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa. Kraków: Avalon, 2020. ISBN 978-83-7730-439-6. (pol.)


Media użyte na tej stronie

Laurence Steinhardt a Jan Masaryk.jpg
Laurence Adolph Steinhardt, velvyslanec Spojených států Amerických v Československu a Jan Masaryk (bývali blízcí přátelé), záběr z amerického filmového týdeníku "The March of Time".
DNK Kong Christian den Tiendes frihedsmedaille ribbon bar.png
Autor: EricSerge, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ribbon bar of King Christian X's Liberty Medal
Jan Masaryk .jpg
Jan Masaryk
TCH Rad T-G-Masaryka 1tr (1990) BAR.svg
Baretka: Order Tomáša Garrigue Masaryka I Klasy – Czeska i Słowacka Republika Federalna (1990-1992).