Jan Masaryk

Jan Masaryk

Data i miejsce urodzenia	14 września 1886 Praga, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	10 marca 1948 Praga, Czechosłowacja
Ambasador Czechosłowacji w Wielkiej Brytanii
Okres	od 1925 do 1938
Przynależność polityczna	bezpartyjny
Minister Spraw Zagranicznych Czechosłowacji na uchodźstwie
Okres	od 1940 do 1945
Przynależność polityczna	bezpartyjny
Minister Spraw Zagranicznych Czechosłowacji
Okres	od 1945 do 1948
Przynależność polityczna	bezpartyjny
Następca	Vladimír Clementis
Odznaczenia

Ambasador USA w Czechosłowacji Laurence Steinhardt i Jan Masaryk 1947

Jan Masaryk, również Jan Garrigue Masaryk (ur. 14 września 1886 w Pradze, zm. 10 marca 1948) – czechosłowacki dyplomata i polityk socjaldemokratyczny, minister spraw zagranicznych Czechosłowacji w latach 1940–1948, ambasador Czechosłowacji w Wielkiej Brytanii w okresie 1925–1938, wolnomularz^[1]; syn Tomáša Garrigue Masaryka, pierwszego prezydenta Czechosłowacji.

Życiorys

Urodził się w Pradze jako syn Tomáša i Charlotte Garrigue-Masarykovej. Studiował w Pradze i Wiedniu. Po uzyskanym dyplomie odbył służbę wojskową w armii Austro-Węgier, po czym wyjechał do Stanów Zjednoczonych (1907) – miejsca, gdzie wychowywała się jego matka. Próbował tworzyć tam czeskie, a później czeskosłowackie środowisko emigracji niepodległościowej. W 1918 wrócił do kraju. Zaciągnięty do armii walczył na froncie polskim I wojny światowej^[2]. Zdezerterował z wojska i został potem osobistym sekretarzem Edvarda Beneša.

W latach 1925–1938 był ambasadorem I republiki w Londynie. Podał się do dymisji na znak protestu przeciwko układowi monachijskiemu. Pozostał jednak w Anglii. W 1940 otrzymał tekę ministra spraw zagranicznych Czechosłowackim Komitecie Narodowym – nieuznawanym wówczas jeszcze przez aliantów za emigracyjny rząd. Funkcję pełnił aż do końca wojny, w czasie której wygłaszał przez radio przemówienia do Czechów.

Po 1945, był jednym z przedstawicieli sił demokratycznych w zdominowanym przez komunistów rządzie Czechosłowacji (pozostawał ministrem bezpartyjnym)^[3]. Opowiadał się za przyłączeniem Czechosłowacji do planu Marshalla, o co zabiegał w czasie wizyty w Moskwie, nie zgodził się na to Józef Stalin^[4].

20 lutego 1948 roku 12 niekomunistycznych ministrów podało się do dymisji, chcąc wymusić rozwiązanie rządu przez prezydenta i nowe wybory. Jednak do tego potrzeba było dymisji połowy gabinetu złożonego z 26 tek. Jan Masaryk nie złożył dymisji. Niezdecydowany Beneš przyjął dymisje demokratów i na ich miejsce nominował kandydatów partii komunistycznej^[5]. Na prośbę Beneša Masaryk pozostał na stanowisku w nowym rządzie komunistów.

Śmierć

Trzy tygodnie później Jan Masaryk wypadł z okna w podejrzanych okolicznościach. Oficjalne śledztwo stwierdziło samobójstwo. Opinia publiczna nie wierzyła w taką wersję. Mawiano wówczas w Pradze:

Wersja o samobójstwie została podtrzymana przez śledztwo przeprowadzone w czasie Praskiej Wiosny, w 1968 i zaraz po upadku komunizmu na początku lat 90. Istnieje również wersja, w myśl której obawiający się aresztowania Masaryk wyszedł przez okno swojego mieszkania i gzymsem próbował dostać się do sąsiednich pomieszczeń, co jednak zakończyło się śmiertelnym wypadkiem^[7]. Na początku 2004 czeski Urząd Śledzenia i Dokumentowania Zbrodni Komunizmu ustalił, że tajemnicza śmierć Jana Masaryka była morderstwem, jednak nie wyjaśniono wszystkich okoliczności tragicznej śmierci^[8][9].

Odznaczenia (lista niepełna)

• Order Odrodzenia Polski I klasy (Polska) – 1947^[10]
• Medal Wolności Króla Chrystiana X (Dania)^[11]
• Order T. G. Masaryka I Klasy – 1991, CSRF, pośmiertnie^[12]

Przypisy

Bibliografia

• Zbynek Zeman: The Masaryks, the Making of Czechoslovakia. Barnes & Noble Books, 1976. ISBN 978-0064979689. (ang.)
• Petr Jokeš: Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa. Kraków: Avalon, 2020. ISBN 978-83-7730-439-6. (pol.)