Jan Matejko

Jan Matejko
Ilustracja
Zdjęcie Jana Matejki sprzed 1883 roku
Imię i nazwisko

Jan Alojzy Matejko

Data i miejsce urodzenia

24 czerwca 1838
Kraków, Wolne Miasto Kraków

Data i miejsce śmierci

1 listopada 1893
Kraków, Austro-Węgry

Narodowość

polska

Alma Mater

Akademia Sztuk Pięknych w Monachium

Dziedzina sztuki

malarstwo

Epoka

realizm

Ważne dzieła
podpis
Odznaczenia
Komandor Orderu Franciszka Józefa (Austro-Węgry) Order Korony Żelaznej II klasy (Austro-Węgry) Odznaka Honorowa za Dzieła Sztuki i Umiejętności (Austro-Węgry) Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Komandor z Gwiazdą Orderu Piusa IX

Jan Alojzy Matejko (ur. 24 czerwca[a] 1838 w Krakowie, zm. 1 listopada 1893 tamże) – polski malarz, twórca obrazów historycznych i batalistycznych, historiozof. Był autorem ponad trzystu obrazów olejnych oraz kilkuset rysunków i szkiców[1]. Jeden z najwybitniejszych polskich malarzy w historii[2].

W latach 1852–1858 studiował u Władysława Łuszczkiewicza i Wojciecha Stattlera w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, której później był dyrektorem (od 1873). Jego uczniami byli m.in. Maurycy Gottlieb, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański.

Pomnik Jana Matejki w Krakowie, na Plantach

Życiorys

Portret Franciszka Matejki z dziećmi (u dołu Kazimierz, wyżej Jan i Marianna), 1853/54, obraz ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu w depozycie Domu Matejki
Obrazy w Sali Jana Matejki w Muzeum Narodowym w Warszawie
Grobowiec artysty na krakowskich Rakowicach

Ojciec malarza, Franciszek Ksawery Matejko, właśc. František Xaver Matějka (Matieyka), był Czechem, urodzonym w Roudnicy koło Hradca Králové jako syn chłopski. Przybył do Galicji w charakterze guwernera i nauczyciela muzyki. Początkowo pracował u rodziny Wodzickich w Kościelnikach, a następnie przeniósł się do Krakowa[3]. Wynajmował od Jana Piotra Rossberga część kamienicy przy ulicy Floriańskiej i prowadził tu „pensję uczniów”. Był także organistą w kościele Świętego Krzyża w Krakowie[4]. Po śmierci Rossberga poślubił Joannę Karolinę Rossberg (1802–1845), najmłodszą jego córkę[5]. Franciszek był katolikiem, Joanna – protestantką, która wywodziła się z polsko-niemieckiej rodziny zamożnych rymarzy mieszkających od dwóch pokoleń w Krakowie[3]. Matejkowie zamieszkali przy ulicy Floriańskiej 41[5] (w tamtym czasie Floriańska 363)[4]. W 1829 roku Matejkowie spłacili resztę spadkobierców i zostali jedynymi właścicielami kamienicy[5]

Jan Matejko był dziewiątym dzieckiem, z jedenastu, jakie mieli państwo Matejkowie (było wśród nich dziewięciu chłopców i dwie dziewczynki). Gdy Matejko miał siedem lat, zmarła jego matka; dziećmi zajęła się jej siostra, Anna Katarzyna Zamojska[6]. Śmierć matki niewątpliwie wywarła wpływ na osobowość przyszłego malarza. Jego dzieciństwo obfitowało w lęki i przykrości[7], nie zaznawał także raczej przesadnie starannej opieki (jego złamany nos nie zwrócił niczyjej uwagi i zrósł się krzywo)[8]. Ojciec nie okazywał dzieciom swoich uczuć, był surowy i pozbawiony akceptacji dla artystycznej pasji syna. Od 1847 r. Jan Matejko uczęszczał do szkoły św. Barbary. Wkrótce został przeniesiony do Gimnazjum św. Anny (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie). Mimo zdradzanych od najmłodszych lat niepospolitych zdolności plastycznych, z pozostałymi dziedzinami radził sobie z ogromnym trudem. Także koledzy nie byli dla niego wyrozumiali i, jak pisał Marian Gorzkowski, doświadczał od swych współtowarzyszy pewnego znęcania się nawet[9]. Choć Matejko i jego rodzeństwo z pochodzenia w połowie byli Czechami, czuli się polskimi patriotami, o czym świadczy działalność wyzwoleńcza dwóch starszych braci Jana, Edmunda i Zygmunta, uczestników powstania węgierskiego (1848–1849)[10]. Zygmunt poległ na polu walki[6].

Brak rodzinnego ciepła po części rekompensowała Matejce przyjaźń z rodziną Giebułtowskich. O Paulinie Giebułtowskiej pisał później, że była dla niego jakby drugą matką[11]. Często bywał u jej córki Joanny Serafińskiej w Wiśniczu, a Stanisław przez długie lata był jego najlepszym przyjacielem[11].

W wieku trzynastu lat Jan Matejko został przyjęty do krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych przy ulicy Wesołej, której dyrektorem był wówczas Wojciech Stattler. Przejawiał w szkole ogromną ambicję i pracowitość, choć także tam jego edukacja nie przebiegała gładko, na co zapewne wpływ miała osoba Stattlera, trudności finansowe i znaczna wada wzroku. Wpływ na młodego malarza wywarli natomiast inni nauczyciele: Józef Kremer i Władysław Łuszczkiewicz, którzy zainspirowali go do szkicowania krakowskich zabytków, zbierania materiałów, studiowania detali i obrazów, tworząc tzw. Skarbczyk. W 1858 roku otrzymał stypendium na studia w Monachium. W końcu grudnia 1858 r. zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (Malklasse – immatrykulacja: 12 I 1859 r.)[12]. Tu zetknął się z dziełami wybitnych malarzy dawnych i współczesnych. Cenił twórczość Paula Delaroche’a i jego ucznia, Carla von Piloty’ego[13], tworzących dzieła historyczne. Matejko przekonał się, że to właśnie temu gatunkowi pragnie się poświęcić (w 1853 roku namalował swój pierwszy obraz historyczny, Carowie Szujscy przed Zygmuntem III). Schemat Delaroche’a, oparty na wybraniu z historii dramatycznego momentu i przedstawieniu go w sposób teatralny i emocjonalny, młody Matejko zastosował w malowanym w Monachium i Krakowie Otruciu królowej Bony (1859). W 1860 roku Matejko wyjechał do Wiednia, skąd szybko wrócił. Tutaj wydał Ubiory w Polsce – publikację, zawierającą ryciny z postaciami w historycznych strojach, świadectwo jego zainteresowań historycznych, co później będzie wielokrotnie wykorzystywał w swoich płótnach. Złą sytuację materialną malarza poprawiło honorarium za Ubiory, sprzedaż Otrucia Bony i Kochanowskiego nad trumną Urszulki. Mimo tych sukcesów Matejko był często przygnębiony, czego powodem była nieodwzajemniona miłość do Teodory Giebułtowskiej[14]. Jedna z anegdot na ich temat dotyczy nieudanych zaręczyn Jana z Teodorą w 1862 roku. Szesnastoletnia panna rzuciła pierścionkiem oferowanym przez malarza. Ostatecznie do zaręczyn doszło w 1862 roku[11].

Małą pracownię malarską urządził sobie Matejko początkowo w domu rodzinnym, w 1861 roku przeprowadził się do "Domu pod Konikem" Fischerów w Rynku Głównym 39, którą dzielił z Florianem Cynkiem. W 1861 roku przeniósł się na ulicę Krupniczą do pracowni przerobionej z zakładu fotograficznego Walerego Rzewuskiego[6].

W 1862 roku namalował jeden ze swoich najwybitniejszych obrazów, Stańczyka. Miał wtedy zaledwie 24 lata.

Jego dwaj bracia, Edmund i Kazimierz walczyli w powstaniu styczniowym. Jan nie wziął udziału w walkach, ponieważ nie potrafił posługiwać się bronią i źle widział. Woził natomiast broń i pomagał powstańcom materialnie.

Jan miał 26 lat, gdy odniósł ogromny sukces dzięki Kazaniu Skargi. Dochód ze wstępu na wystawę oddał na sieroty. W 1864 r., po sprzedaży obrazu, mógł pozwolić sobie na małżeństwo z Teodorą Giebułtowską. Ślub odbył się 21 listopada 1864 roku, uroczystość odbyła się w kościele karmelitów na Piasku. Obecna była tylko garstka najbliższej rodziny. Zachwyt budziła przede wszystkim suknia panny młodej, zaprojektowana przez artystę osobiście[11]. Zamieszkali początkowo na ulicy Krupniczej. Mieli razem pięcioro dzieci: Tadeusza (1865–1911), Helenę (1867–1932), Beatę (1869–1926), Jerzego (1873–1927) oraz Reginę (1878), która zmarła jako niemowlę. Żona uważana była za osobę despotyczną, kłótliwą i egoistyczną. Przez męża zwana „Gwiazdą”, „Panią”, „Władczynią”. Gdy uważała, że jej pozycja muzy jest zagrożona, urządzała straszliwe awantury, udawała, że mdleje lub choruje. Jej twarz posiadają niemal wszystkie kobiety na obrazach Matejki. Namalowana została również jako królowa Bona Sforza w Hołdzie pruskim. W 1882 roku została zamknięta w szpitalu psychiatrycznym. Dzieci także przysparzały mu wielu kłopotów. Synowie, Tadeusz i Jerzy, nie byli zainteresowani nauką, problem z córkami to konieczność chodzenia z nimi na bale, w celu wydania ich za mąż[11]

Pogłębiające się z czasem problemy finansowe Matejki spowodowane były chorobą żony, a także nadmiernym szafowaniem własnym dorobkiem artystycznym. Kilka wielkich płócien podarował Narodowi Polskiemu, papieżowi przekazał Sobieskiego pod Wiedniem, a Francja otrzymała od niego Joannę d’Arc. Obdarowywał też obrazami swoich znajomych – ludzi zwykle bardzo bogatych. Nic nie wziął za portret od hr. Stanisława Tarnowskiego, bezpłatnie podarował portret ks. Marcelinie Czartoryskiej. Nie szczędził też datków na wsparcie ubogich. Ofiarował m.in. na ich rzecz szkic olejny Zygmunt August w ogrodzie wileńskim, który został następnie sprzedany do Warszawy. Sprzedawał również niekiedy swoje dzieła za bezcen. Np. hr. Maurycy Eustachy Potocki z Zatora zapłacił zaledwie 10 tys. złr. za Kazanie Skargi[15].

Do końca życia cieszył się wielką sławą, tak w Polsce, jak na całym świecie, do czego przyczyniały się liczne nagrody (m.in. na wystawach w Paryżu). Nazywano go "mistrzem". Swoim malarstwem przyczyniał się do upowszechnienia historii polskiej[6]. Unikał publicznych wystąpień, które go przerażały[14].

W ramach Salonu Międzynarodowej wystawy w Paryżu dostał Złoty Medal w 1865 roku za obraz Kazanie Skargi, podobnie jak w 1867 roku za obraz Rejtan[16]. W 1870 roku, po namalowaniu Unii Lubelskiej, został udekorowany w Paryżu Legią Honorową[6]. W końcu zaczął bogacić się na swojej pracy i w listopadzie 1873 roku przeprowadził się na ulicę Floriańską 41, po spłaceniu rodzeństwa stał się jedynym właścicielem nieruchomości[6]. W maju 1873 roku został dyrektorem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie zagrożonej zamknięciem, odrzucając przejęcie praskiej Akademii Sztuk Pięknych[6]. W 1876 roku zakupił dworek w Krzesławicach, który stał się letnią siedzibą rodziny. Artystę doceniła międzynarodowa społeczność, został honorowym członkiem Akademii paryskiej, berlińskiej, praskiej, wiedeńskiej, a także Akademii Rafaelowskiej w Urbino[6]. Poświęcał też czas Szkole Sztuk Pięknych oraz walczył o upiększanie Krakowa i zachowanie jego zabytków[3].

Jan Matejko zmarł po pęknięciu wrzodu żołądka 1 listopada 1893 roku w wieku 55 lat. W czasie jego pogrzebu bił dzwon Zygmunt, a w ostatniej drodze towarzyszyły mu tysiące krakowian[17][18]. Jego ciało spoczęło w grobowcu rodzinnym w głównej alei na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (z powodu konfliktu z władzami Krakowa odmówił pochowania na Skałce)[18]. Grobowiec znajduje się w Alei Głównej, rząd: M. pas 43-45[19].

Malarstwo i historia

Malarstwo Matejki

Jan Matejko w młodości przeżył bombardowanie Krakowa przez Austriaków podczas Wiosny Ludów w kwietniu 1848, a później powstanie styczniowe. Pod wpływem narodowych klęsk postanowił porzucić malarstwo religijne, które uważał za swoje powołanie i poświęcił się prawie wyłącznie malarstwu historycznemu. Sama historia była jego obsesją. Nie potrafił o niej pisać ani opowiadać, więc ją malował. Zarzucano mu swobodne podejście do historii. Sam Matejko traktował swoje obrazy jako głos w polemice dotyczącej przeszłości i przyszłości kraju, a nie wyraz ideologii. Drugą pasją Matejki był kraj. Był on zagorzałym patriotą. Dofinansowywał miasto, biednych i kulturę, pokazując swoje obrazy za darmo lub przekazując je państwu. Prace jego były od tej pory analizowane w ramach przekazu ideowego.

Matejko często umieszczał na swoich płótnach osoby, których w danym miejscu nie było (np. Kołłątaj i gen. Wodzicki na obrazie Kościuszko pod Racławicami), bo nie chodziło mu o przedstawienie faktu, lecz danie syntezy historiozoficznej. Mimo krytyki historyków, wiele wydarzeń historycznych w publicznej świadomości funkcjonuje tak, jak przedstawił je na swych dziełach malarz.

Technika i cechy malarstwa Matejki

Tajemnicą popularności artysty jest nie tylko kunszt wykonania prac, ale przede wszystkim „filmowość” ujęcia historii. Obrazy są kadrowane, spiętrzone i przepełnione namiętnością. Artystę wyróżniała skłonność do komponowania tłumnych, wielopostaciowych scen, często rozwiniętych panoramicznie, rozgrywających się w pozbawionej głębi przestrzeni pierwszego planu, a także potężna skala ekspresji (niekiedy granicząca z patosem), doskonała dramaturgia zarówno w aranżacji całych scen, jak i w oddaniu póz i gestów poszczególnych postaci, dynamika linii konturu, efektowna, intensywna kolorystyka, często oparta na dysonansach barw lokalnych, przede wszystkim zaś zdolność kreowania postaci o niezwykle wyrazistych, pełnych ekspresji rysach fizjonomicznych i psychicznych. W portrecie nie idealizuje, jest bliższy realistycznemu podejściu[1].

Malarstwo Matejki charakteryzowały precyzja konturu, drobiazgowe opracowanie szczegółów oraz starannie wygładzona powierzchnia malarska, uzyskana dzięki oszczędnemu nakładaniu farb. Z upływem czasu w młodzieńczych pracach artysty pojawia się dążenie do indywidualizacji postaci i uchwycenia odmienności ich reakcji psychicznych, do pogłębienia dramaturgii przedstawianych scen. Zastępuje to pewien schematyzm wcześniejszych prac. Warto zwrócić uwagę na jego zamiłowanie do precyzyjnego odtwarzania dawnych strojów, elementów architektury wnętrz, rozmaitych sprzętów i akcesoriów.

Indywidualny styl malarski Matejki ujawnił się około połowy lat sześćdziesiątych XIX w. Jego genezę najczęściej wywodzi się z fascynacji gotycką rzeźbą Wita Stwosza (młody Jan często studiował dzieła mistrza) oraz włoskim malarstwem epoki późnego renesansu (głównie dziełami Paolo Veronese i Tycjana)[1].

Matejko dla Krakowa

Pokłócony z Radą Miasta, która wbrew protestom artysty wyburzyła średniowieczny klasztor duchaków (by zrobić miejsce dla Teatru Miejskiego)[20], nie zgodził się na pochowanie na Skałce. Miał wpływ na ratowanie zabytków Krakowa. Uczestniczył w pracach komisji konserwatorskich podczas odnawiania gotyckiego ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim (1867–1869), restauracji gmachu Sukiennic (1875–1879), zamku na Wawelu (1886) oraz Kościoła Mariackiego (1889). Brał udział w pracach naukowo-badawczych oraz wykonywał rysunki inwentaryzacyjne podczas otwarcia w katedrze wawelskiej grobów: Kazimierza Wielkiego (1869), królowej Jadwigi (1887) i kardynała Oleśnickiego (1887). Uczestniczył w pracach komisji nad stworzeniem ustawy o konserwacji zabytków. Według projektu Matejki w latach 1889–1891 wykonana została polichromia wnętrz kościoła Mariackiego.

Matejko dla Wieliczki i Bochni

W roku 1871, z inicjatywy Jana Matejki, wybudowano na Rynku w Bochni pomnik Kazimierza Wielkiego[21].

Z okazji jubileuszu 600-lecia śmierci św. Kingi w 1892 roku Jan Matejko namalował obraz, który obecnie można oglądać w podziemnej ekspozycji Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka. Artysta przedstawił postać św. Kingi w niecodzienny sposób, a modelem do postaci była hr. Katarzyna Potocka. Św. Kinga była żoną Bolesława Wstydliwego, po jego śmierci wstąpiła do klarysek w Starym Sączu. W sztuce najczęściej przedstawiana jest zatem jako młoda kobieta w bogatym stroju książęcym lub jako osoba starsza w zakonnym habicie. Na obrazie Jana Matejki widać połączenie obu tych konwencji, a więc kobietę w wieku około 60 lat nie w habicie, lecz w szatach księżnej z atrybutami takimi jak: modlitewnik, różaniec, pastorał, widok klasztoru w Starym Sączu[22].

Odkrywca talentów

Wykształcił wielu malarzy. Najważniejszymi uczniami byli Mehoffer, Wyspiański, Tetmajer i Malczewski, wybitni przedstawiciele polskiego modernizmu.

Odznaczenia i wyróżnienia

Wybrane dzieła

NrTytułCzas powstaniaTechnika i wymiaryMiejsce przechowywaniaIlustracja
1.Konarski torturowany w celi więziennej1850akwarela na papierze

11,5 x 14 cm

Dom Jana Matejki w KrakowieTorturowanie Konarskiego.jpg
2.Carowie Szujscy przed Zygmuntem III (pierwszy obraz)1853olej na płótnie
75,5 × 108 cm
Muzeum Narodowe we WrocławiuCarowie Szujscy by Jan Matejko 18th century painting.jpeg
3.Władysław Jagiełło z Witoldem modlący się przed bitwą pod Grunwaldem1855olej na płótnie

79,5 x 62 cm

Muzeum Narodowe w WarszawieJagiello z Witoldem.jpg
4.Otrucie królowej Bony1859olej na płótnie

77,5 x 62 cm

Muzeum Narodowe w KrakowieJan Matejko-Poisoning of Queen Bona.jpg
5.Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska1862olej na płótnie
120 × 88 cm
Muzeum Narodowe w WarszawieJan Matejko, Stańczyk.jpg
6.Kazanie Skargi1864olej na płótnie
224 × 397 cm
Muzeum Narodowe w Warszawie (depozyt Zamku Królewskiego w Warszawie). W 2021 roku Muzeum Narodowe w Warszawie zwróciło „Kazanie Skargi” Zamkowi Królewskiemu w Warszawie (długoletni depozyt)[27].Kazanie Skargi.jpg
7.Polonia – Rok 1863
(Zakuwana Polska)
1864?
1879
olej na płótnie
156 × 232 cm
Muzeum Książąt Czartoryskich w KrakowieRok 1863 Polonia.JPG
8.Rejtan – Upadek Polski1866olej na płótnie
282 × 487 cm
Zamek Królewski w WarszawieRejtan at Sejm of 1773 by Jan Matejko, 1866.png
9.Alchemik Sędziwój1867olej na desce
72,5 × 131 cm
Muzeum Sztuki w ŁodziAlchemik Sedziwoj Matejko.JPG
10.Zygmunt August i Barbara na dworze Radziwiłłowskim w Wilnie1867olej na płótnie

127 x 107 cm

Muzeum Narodowe w WarszawieJan Matejko - Zygmunt August z Barbarą.jpg
11.Wskrzeszenie Łazarza1867olej na płótnieParafia Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej w Nowym WiśniczuWskrzeszenie Lazarza Matejko 1867.jpeg
12.Unia lubelska1869olej na płótnie
298 × 512 cm
Muzeum Lubelskie w LublinieLublin Union 1569.PNG
13.Stefan Batory pod Pskowem1872olej na płótnie
322 × 545 cm
Zamek Królewski w WarszawieJan Matejko-Batory pod Pskowem.jpg
14.Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem1873olej na płótnie
225 × 315 cm
Collegium Novum Uniwersytetu JagiellońskiegoJan Matejko-Astronomer Copernicus-Conversation with God.jpg
15.Portret Józefa Ciechońskiego1873olej na płótnie
174 × 126 cm
Muzeum Śląskie w KatowicachMat-ciechonski.jpg
16.Zawieszenie dzwonu Zygmunta1874olej na desce
94 × 189 cm
Muzeum Narodowe w WarszawieMatejko Hanging of the Zygmunt bell.jpg
17.Ostafi Daszkiewicz1874olej na tekturze
72,5 × 57,5 cm
Muzeum Śląskie w KatowicachMuzeum Śląskie - Jan Matejko - Ostafi Daszkiewicz 1874.jpg
18.Śmierć Przemysława w Rogoźnie1875olej na desce
62 × 83 cm
Galeria Nowoczesna w ZagrzebiuŚmierć króla Przemysła II.jpg
19.Bitwa pod Grunwaldem1878olej na płótnie
426 × 987 cm
Muzeum Narodowe w WarszawieJan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem.jpg
20.Hołd pruski1880–1882olej na płótnie
388 × 875 cm
Muzeum Narodowe w KrakowiePrussian Homage.jpg
21.Jan Sobieski pod Wiedniem1883olej na płótnie
458 × 894 cm
Muzea WatykańskieKing John III Sobieski Sobieski sending Message of Victory to the Pope, after the Battle of Vienna 111.PNG
22.Wernyhora1883–84olej na płótnie
290 × 204 cm
Muzeum Narodowe w KrakowieJan Matejko - Wernyhora - MNK II-a-433 - National Museum Kraków.jpg
23.Wniebowstąpienie1884olej na desce
103 × 67 cm
Muzeum Narodowe w WarszawieMatejko Ascension of Christ.jpg
24.Wjazd Joanny d’Arc do Reims1886olej na płótnie
484 × 973 cm
Muzeum Narodowe w PoznaniuThe Maid of Orléans.PNG
25.Założenie Akademii Lubrańskiego w Poznaniu1886olej na płótnieMuzeum Narodowe w PoznaniuJMatejko Akademia Lubrańskiego.JPG
26.Kościuszko pod Racławicami1888olej na płótnie
465 × 897 cm
Muzeum Narodowe w KrakowieBitwa pod Raclawicami.jpg
27.cykl Dzieje cywilizacji w Polsce1888-1889dwanaście szkiców olejnychZamek Królewski w Warszawie
28.Zaprowadzenie chrześcijaństwa1889olej na desce
79 × 120 cm
Muzeum Narodowe w WarszawieMatejko Christianization of Poland.jpg
29.Chrzest Litwy1889olej na płótnie
60 × 115,5 cm
Zamek Królewski w WarszawieBaptism of Lithuania.PNG
30.cykl Poczet królów i książąt polskich1890-1892czterdzieści cztery rysunkiMuzeum Narodowe we Wrocławiu
31Ślub Kazimierza Jagiellończyka z arcyksiężniczką Elżbietą1890olej na płótnie

250 x 173 cm

obraz zaginionyCasimirIVmarriage.jpeg
32.Konstytucja 3 Maja 1791 roku1891olej na płótnie
247 × 446 cm
Zamek Królewski w WarszawieKonstytucja 3 Maja.jpg
33.Carowie Szujscy przed Zygmuntem III (drugi obraz)1892olej na desce
42 × 63 cm
Dom Jana Matejki w KrakowieCarowie Szujscy na sejmie warszawskim Jan Matejko 18 century.jpeg
34.Król Władysław IV pod Smoleńskiem1892olej na płótnie
45 x 73 cm
obraz zaginionyMatejko King Wladyslaw IV Near Smolensk.jpg
35.Autoportret1892olej na desce
160 × 110 cm
Muzeum Narodowe w WarszawieMatejko Self-portrait.jpg
36.Śluby Jana Kazimierza1893olej na płótnie
315 × 500 cm
Muzeum Narodowe we WrocławiuSluby Jana Kazimierza 2.jpg

Upamiętnienie

  • Zabytkowa kamienica, w której urodził się, żył i umarł Jan Matejko na ulicy Floriańskiej 41 stała się muzeum biograficznym malarza. Od 1904 r. Dom Jana Matejki jest Oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie[28];
  • Dworek Jana Matejki w Krzesławicach, który malarz zakupił w roku 1876 jako letnią rezydencję, obecnie jest kolejnym muzeum artysty w Krakowie (właścicielem obiektu jest Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie). Na ścianie frontowej dworku znajduje się tablica pamiątkowa z płaskorzeźbioną głową malarza (wmurowana w 1969 roku), a w ogrodzie popiersie Jana Matejki[29];
  • Pomnik Jana Matejki w Krakowie na Plantach, po zachodniej stronie Barbakanu – projekt Jan Tutaj, odsłonięcie w 2013 roku[30];
  • Pomnik malarza w Warszawie na Mokotowie przy ulicy Puławskiej - projekt Marian Konieczny, odsłonięcie w 1994 roku[31];
  • Pomnik Jana Matejki w Nowym Wiśniczu na Rynku, koło Ratusza - projekt Czesław Dźwigaj, odsłonięcie 1993 roku[32];
  • W Nowym Wiśniczu znajduje się muzeum pamiątek po Janie Matejce „Koryznówka”. Przed muzum umieszczono popiersie artysty[33];
  • W Bochni na ścianie domu, w którym mieszkali Serafińscy (przyjaciele malarza) znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona artyście wmurowana w 1962 roku (Matejko często bywał w tym domu)[34];
  • W Krakowie tablica upamiętniająca Jana Matejkę wmurowana jest w ścianę ASP;
  • W Krakowie na ścianie frontowej Domu Matejki na ul. Floriańskiej znajduje się tablica z rzeźbą przedstawiającą Jana Matejkę i napisami w dwóch językach: w języku angielskim i języku Braille'a;
  • W sieni Domu Jana Matejki, pod tablicą fundacyjną dotyczącą powstania muzeum artysty, znajduje się popiersie malarza wykonane w 1900 roku przez Antoniego Madeyskiego[35];
  • Na ścianie Pałacu Sztuki w Krakowie od strony Placu Szczepańskiego znajduje się popiersie Jana Matejki z 1901 roku, dzieło Antoniego Madeyskiego[36];
  • W kościele Mariackim w Krakowie, w nawie południowej, pod kamiennym renesansowym gankiem znajduje się tablica upamiętniająca wkład Matejki w odnowienie kościoła. Na tablicy znajduje się płaskorzeźbione popiersie artysty wykonane przez Cypriana Godebskiego[37];
  • W Parku Jordana w Krakowie znajduje się popiersie artysty;
  • Na ulicy Ukrytej w Krakowie, przy dawnej pracowni i domu Mariana Koniecznego[38] stoi pomnik Matejki autorstwa Koniecznego z 2007 roku (napis na cokole) przypominający pomnik malarza z Warszawy;
  • W Łodzi znajduje się park - ogród w stylu francuskim, którego patronem jest Jan Matejko[39];
  • W Waplewie Wielkim znajduje się głaz z tablicą upamiętniającą pobyt Matejki w tej miejscowości[40].
  • W Krakowie imię malarza nosi plac w I Dzielnicy Stare Miasto na Kleparzu[3];
  • W wielu polskich miastach znajdują się ulice, których patronem jest Jan Matejko m.in. w Warszawie[41], Poznaniu[42], Wrocławiu[43], w Bochni[34];
  • Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie nosi imię Jana Matejki[44]
  • W Polsce wiele szkół jako patrona wybrało Jana Matejkę m.in Liceum Ogólnokształcące im. Jana Matejki w Wieliczce[45], Szkoła Podstawowa nr 260 w Warszawie[46], w 2022 roku Szkoła Podstawowa nr 16 w Sosnowcu przyjęła imię Jana Matejki[47]
  • 16 listopada 2022 roku Senat RP przyjął uchwałę ustanawiającą rok 2023 Rokiem Jana Matejki. Uchwała przypomina, że w 2023 roku mija 185. rocznica urodzin i 130. rocznica śmierci wybitnego malarza. Jan Matejko - w myśl uchwały- konsekwentnie realizował misję artysty i prezentował postawę obywatelskiej służby narodowi[48].

Zobacz też

Uwagi

  1. Dzienna data narodzin malarza nie jest pewna. Księga chrztów podaje 24 czerwca, akta cywilne 28 lipca (ASC Parafii Św. Krzyża w Krakowie, nr 29/1838). Matejko urodziny obchodził 30 czerwca. Za: Słoczyński 2000 ↓, s. 5.

Przypisy

  1. a b c Jan Matejko w serwisie Culture.pl
  2. Jan Matejko – życiorys i twórczość mistrza malarstwa historycznego. lazienki-krolewskie.pl. [dostęp 2019-04-27].
  3. a b c d Teresa Stanisławska, Jan Adamczewski: Kraków ulica imienia. Kraków: Oficyna Wydawnicza „BIK”, 2000, s.148, ISBN 83-87023-08-6
  4. a b Muzeum w Gnieźnie. Jan Matejko, historiograf Polski. Gniezno: Wydawnictwo Krajowa Agencja Wydawnicza. RSW – „Prasa – Książka – Ruch”, 1981
  5. a b c Maria Przemecka-Zielińska: Dom Matejki. Przewodnik. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1989, s. 3, ISBN 83-7005-244-4
  6. a b c d e f g h Jan Alojzy Matejko. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2022-11-11].
  7. Słoczyński 2000 ↓, s. 11.
  8. Słoczyński 2000 ↓, s. 12.
  9. Słoczyński 2000 ↓, s. 15.
  10. Jan Matejko. culture.pl. [dostęp 2022-11-13].
  11. a b c d e Joanna Jaśkiewicz: Miłość, zazdrość i szaleństwo, czyli sekrety związku Jana Matejki i Teodory Giebułtowskiej. niezlasztuka.net. [dostęp 2022-11-13].
  12. I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych..., [w:] H. Stępień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 7, ISBN 83-903086-1-4.
  13. Słoczyński 2000 ↓, s. 38.
  14. a b Jan Matejko. ciekawostki.online. [dostęp 2022-11-14].
  15. Marek Żukow-Karczewski: Ile zarabiał Jan Matejko? „Echo Krakowa”, 12,13,14 V 1989 r., nr 93 (12902).
  16. Jadwiga Stępieniowa: Krajobraz z Tęczą. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza , 1976, s. 131-147
  17. Jan Matejko. pbc.biaman.pl. [dostęp 2022-11-13].
  18. a b 115. rocznica śmierci Jana Matejki. wiadomosci.onet.pl. [dostęp 2022-11-13].
  19. Internetowy lokalizator grobów Zarządu Cmentarzy Komunalnych w Krakowie Matejki. zck-krakow.pl. [dostęp 2022-11-13].
  20. Jerzy Kossowski, Leszek Ludwikowski, Ulicami Krakowa, Kraków: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, 1968, s. 64.
  21. Bochnia – Pomnik Kazimierza Wielkiego. Atrakcje turystyczne Bochni. Ciekawe miejsca Bochni, polskaniezwykla.pl [dostęp 2018-07-01].
  22. Obraz Jana Matejki – Św. Kinga modląca się pośród sądeckich gór. Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
  23. a b Barbara Ciciora-Czwórnóg:Jan Matejko. S. 56.
  24. Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska: Malarstwo polskie w zbiorach za granicą. Wyd. Kluszczyński, 2001, s. 12.
  25. Telegramy biura koresp.. „Czas”. Nr 190, s. 3, 21 sierpnia 1887. 
  26. Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 335, s. 4, 2 grudnia 1888. 
  27. Muzeum Narodowe w Warszawie. XIX wiek w nowej aranżacji. polskieradio.pl. [dostęp 2022-11-07].
  28. Dom Jana Matejki do obuwia. mnk.pl/oddzial. [dostęp 2022-11-11].
  29. Dworek Jana Matejki w Krzesławicach. mnpe.pl. [dostęp 2022-11-11].
  30. Pomnik Jana Matejki. polska-org.pl. [dostęp 2022-11-11].
  31. Pomnik Jana Matejki przy Puławskiej. ekartkazwarszawy.pl. [dostęp 2022-11-11].
  32. Pomnik Jana Matejki w Nowym Wiśniczu. bochnia.eu. [dostęp 2022-11-11].
  33. Muzeum pamiątek po Janie Matejce „Koryznówka” w Nowym Wiśniczu. muzeum.tarnow.pl. [dostęp 2022-11-11].
  34. a b Matejko w Bochni III. czasbochenski.pl. [dostęp 2022-11-11].
  35. Edward Łepkowski: Dom Jana Matejki. Kraków: Wydawnictwo Muzeum Narodowe w Krakowie, 1965, s. 14,
  36. TPSP. Pałac Sztuki. palac-sztuki.krakow.pl. [dostęp 2022-11-11].
  37. Michał Rożek: Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa . Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 213, ISBN 83-01-10989-0
  38. Dorota Morawetz: Giganty pana profesora. weranda.pl. [dostęp 2022-11-13].
  39. Parki i zieleńce. uml.lodz.pl. [dostęp 2022-11-13].
  40. Pałac w Waplewie Wielkim. gminastarytarg.pl. [dostęp 2022-11-13].
  41. Ulica Jana Matejki. mapa.targeo.pl. [dostęp 2022-11-11].
  42. Ulica Jana Matejki. mapa.targeo.pl. [dostęp 2022-11-11].
  43. Ulica Jana Matejki. mapa.targeo.pl. [dostęp 2022-11-11].
  44. Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. asp.krakow.pl. [dostęp 2022-11-11].
  45. Liceum Ogólnokształcące im. Jana Matejki w Wieliczce. matejko.edu.pl. [dostęp 2022-11-11].
  46. Szkoła Podstawowa nr 260 im. Jana Matejki w Warszawie. sp260.edupage.org. [dostęp 2022-11-11].
  47. Adam Tobojka, Uroczystość nadania patronatu Szkole Podstawowej nr 16 w Sosnowcu. Placówka zyskała imię wybitnego polskiego malarza, Jana Matejki, Dziennik Zachodni, 13 października 2022 [dostęp 2022-11-05] (pol.).
  48. Senat ustanowił 2023 Rokiem Jana Matejki, dzieje.pl [dostęp 2022-11-17] (pol.).

Bibliografia

  • Jarosław Krawczyk: Matejko i historia. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1990. OCLC 30107718.
  • Marek Henryk Słoczyński: Matejko. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2000. ISBN 83-7023-820-3.
  • Mieczysław Treter: Matejko: Osobowość artysty, twórczość, forma i styl. Lwów: Książnica Atlas, 1939.
  • Stanisława Serafińska: Jan Matejko: Wspomnienia rodzinne. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1958.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Ord.CoronaFerrea - COM.png
Autor: FranzJosephI, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nastrino da Commendatore dell'Ordine Imperiale della Corona Ferrea
AUT KuK Friedensbande BAR.png
Autor: Mimich, Licencja: CC BY-SA 4.0
Baretka: wstążka dla części odznaczeń cywilnych oraz niektórych odznaczeń wojskowych nadawanych w czasie pokoju (Friedensbande) dla odznaczeń austro-węgierskich:
King John III Sobieski Sobieski sending Message of Victory to the Pope, after the Battle of Vienna 111.PNG
King John III Sobieski Sobieski sending Message of Victory to the Pope, after the Battle of Vienna
Sala Matejki Muzeum Narodowe w Warszawie 2014 01.JPG
Autor:
Adrian Grycuk (photo)
, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Sala Jana Matejki w Muzeum Narodowym w Warszawie
Ord.Franz.Joseph-COM.png
Autor: LuigiXIV, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nastrino da Commendatore dell'Ordine Imperiale di Francesco Giuseppe (Austria)
VAT Order of Pope Pius IX Comm w-Star BAR.svg
Baretka: Order Piusa IX – Komandor z Gwiazdą – Watykan / Stolica Apostolska.
Matejko.jpg
Jan Matejko's paintings
Torturowanie Konarskiego.jpg
Konarski torturowany w celi więziennej
Jagiello z Witoldem.jpg
Władysław Jagiełło z Witoldem modlący się przed bitwą pod Grunwaldem
The Maid of Orléans.PNG
Dziewica orle­ań­ska (Joanna d’Arc)
Carowie Szujscy na sejmie warszawskim Jan Matejko 18 century.jpeg
Pokłon byłego cara Wasyla IV Szujskiego z braćmi przed królem polskim Zygmuntem III Wazą na sejmie w Warszawie 29.10.1611
Jan Matejko.JPG
Jan Matejko
Matejko King Wladyslaw IV Near Smolensk.jpg
King Władysław IV Near Smoleńsk, (1892)
(King Władysław IV on Horseback Near Smoleńsk after Seizing the Fortress)
Jan Matejko-Batory pod Pskowem.jpg
During the Livonian War (1578-1582), between Ivan the Terrible of Russia and Stefan Batory of the Polish-Lithuanian Commonwealth, the city was besieged by the Polish and Lithuanian forces. The joined army failed to capture the city, but forced Russia to return other territories and gained Livonia. The siege was the setting of this painting. The siege of Pskov from the Polish perspective: Batory at Pskov, 1579. Painting by Jan Matejko in 1872. Matejko's allegoric painting illustrates the concept of romantic nationalism: the Muscovites are represented doing homage to the Polish king, which appear victorious, although in reality Pskov never fell to the Poles, as the conflict ended with negotiations before the siege was concluded.
Pomnik w Krakowie.jpg
Autor: Gorlyan, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik w Krakowie
Jan Matejko signature.svg
Podpis Jana Matejki
Konstytucja 3 Maja.jpg

Adoption of the Polish-Lithuanian Constitution of May 3, 1791.

The painting depicts King Stanislaus Augustus together with members of the Grand Sejm and inhabitants of Warsaw entering St John’s Cathedral in order to swear in the new national constitution just after it had been adopted by the Grand Sejm in the Royal Castle visible in the background.

May 3rd Constitution was the first written national constitution in Europe, and the world’s second, after the United States Constitution. The May 3rd Constitution was adopted by the Sejm of the Polish-Lithuanian Commonwealth on May 3, 1791
CasimirIVmarriage.jpeg
Wedding of King Casimir IV Jagiellon of Poland and Elizabeth Habsburg of Austria
Baptism of Lithuania.PNG
Autor: Jan Matejko , Licencja: CC BY 3.0
Baptism of Lithuania
GrobowiecJanaMatejki-CmentarzRakowicki-POL, Kraków.jpg
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grobowiec Jana Matejki na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.