Jan Michałowicz z Urzędowa

Nagrobek prymasa Jakuba Uchańskiego w katedrze łowickiej

Jan Michałowicz z Urzędowa (ur. ok. 1525–1530 w Urzędowie k. Lublina, zm. ok. 1583 w Łowiczu) – renesansowy rzeźbiarz i architekt działający w Polsce.

Artysta jest szczególnie znany z nagrobków, wykonywanych zgodnie z przyjętym wśród polskich rzeźbiarzy schematem nagrobka przyściennego, tzn. z postacią zmarłego leżącą w uśpieniu bądź swobodnie ułożoną, wspartą na jednym łokciu. W dekoracji swobodnie używał elementów włoskich, niderlandzkich i miejscowych. Jego twórczość, przesiąknięta pierwiastkami narodowymi, bywa określana jako renesans północy, a on sam uchodzi za największego architekta renesansu pochodzenia polskiego.

Życiorys

Nie jest znana jego data urodzin. Julian Pagaczewski na podstawie pierwszych dzieł artysty umiejscawia narodziny artysty w przedziale lat 1528-1535^[1].

Do Krakowa przybył najprawdopodobniej ok. roku 1545. Był uczniem Gabriela Słońskiego, przypuszczalnie pobierał też nauki u Jana Marii Padovano i u Jana Ciniego – ten okres jego życia nie jest dokładnie znany. Tworzył często na zamówienie zamożnej szlachty i wysokiego duchowieństwa, jeżdżąc po całym kraju. Co najmniej od początku lat 60. tworzył w Krakowie, nie będąc jeszcze obywatelem miasta ani nie należąc do cechu - z tamtego okresu pochodzą informacje o braniu przez niego udziału w przebudowie jednej z kaplic katedralnych na Wawelu^[2]. W roku 1570 został przyjęty do krakowskiego cechu muratorów i kamieniarzy, w 1571 otrzymał prawo miejskie, a od 1572 figuruje w aktach cechu jako przyjmujący uczniów i wyzwalający ich na czeladników. W 1574 r. wszedł w posiadanie domu przy ul. św. Marka, w miejscu, gdzie dziś znajduje się budynek Polskiej Akademii Nauk^[3]. W swojej pracowni wykształcił m.in. swojego brata Marka i syna Aleksandra, a także Jana Białego.

Około 1580 r. wyjechał z Krakowa do Łowicza, gdzie około 1583 r. umarł^[4]. Śmierć nastąpiła prawdopodobnie w trakcie prac nad nagrobkiem biskupa Uchańskiego. Na epitafium rzeźbiarza w tejże łowickiej kolegiacie nazwano go „polskim Praksytelesem” (Praxiteles Polonicus). Epitafium to nie zachowało się, ale znane jest z przekazu Szymona Starowolskiego „Monumenta Sarmatarum” z 1655 roku:

Twórczość

Pod jego kierunkiem wzniesiono w katedrze wawelskiej kaplice Zebrzydowskiego i Padniewskiego (nazywaną dziś Potockich). Pracował również przy przebudowie gotyckiej kamienicy z XIV w. przy ulicy Kanoniczej 18 w Krakowie. Spod jego dłuta wyszło m.in. nadproże portalu tym budynku. Pracował ponadto przy budowie pałacu prymasowskiego w Łowiczu.

Nagrobki autorstwa Jana Michałowicza

• Benedykta Izdbieńskiego, biskupa, wykuty w piaskowcu z figurą w czerwonym marmurze, tworzony w latach 1557–1560, znajdujący się w katedrze w Poznaniu;
• nagrobek Andrzeja Zebrzydowskiego, biskupa, wykuty w piaskowcu z figurą w czerwonym marmurze, tworzony w latach 1562–1563 w kaplicy świętych Kosmy i Damiana (obecnie zwaną bp. Zebrzydowskiego) w katedrze wawelskiej;
• Urszuli z Maciejowskich Leżeńskiej, żony kasztelana Jana Leżeńskiego, wykuty w pińczowskim piaskowcu, tworzony w latach 1563–1568 w kościele parafialnym w Brzezinach, znaleziony we fragmentach w początkach XX wieku, obecnie w kaplicy św. Krzyża rzeczonego kościoła;
• Nagrobek Filipa Padniewskiego, biskupa, wykuty z pińczowskiego piaskowca i czerwonego marmuru, z alabastrową postacią biskupa, tworzony w latach 1572–1575 w kaplicy Różyców w katedrze wawelskiej;
• Jakuba Uchańskiego, prymasa, wykuty z piaskowca i czerwonego marmuru, z alabastrową postacią prymasa, tworzony w latach 1580–1583 w kaplicy jego imienia w katedrze łowickiej.

Nagrobki te (poza nagrobkiem Urszuli Leżeńskiej) poddawano późniejszym przeróbkom i przebudowom.

Przypisy

Bibliografia

• Ewa Kozłowska-Tomczyk: Jan Michałowicz z Urzędowa. Warszawa: Auriga, 1967.
• Julian Pagaczewski. Jan Michałowicz z Urzędowa. „Rocznik Krakowski”. 28, s. 1-84, 1937. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa (pol.). [dostęp 2019-08-15]. 
• Biografia w iPSB