Jan Molenda

Jan Molenda (ur. 12 lipca 1930 w Kosinie, w pow. łańcuckim) – polski historyk, badacz dziejów najnowszych, profesor nauk humanistycznych.

Życiorys

Jest synem rolnika i działacza ruchu ludowego Franciszka Molendy (1884-1933) i Marii z Puchałów.[1] Jego żoną była polska historyczka Danuta Molenda (1931-2004).

Szkołę powszechną ukończył w Kosinie w 1944, a Liceum Ogólnokształcące im H. Sienkiewicza w Łańcucie w 1949 r.[2] Absolwent Instytutu Kształcenia Kadr Naukowych i Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego (praca magisterska 1954 - "Walki chłopów w rewolucji 1905-1907 na terenie guberni warszawskiej" (promotor Żanna Kormanowa)[3]. Pracę doktorską "Polskie Stronnictwo Ludowe w Królestwie Polskim 1915-1918", której promotorem był prof. dr hab. Czesław Madajczyk obronił w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy KC PZPR w Warszawie w 1964. W 1977 uzyskał habilitację w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN,z tematu "Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908-1918". Profesor nauk humanistycznych od 2000. Jego uczniami są m.in. Tadeusz Wolsza, Jarosław Cabaj, Jerzy Z. Pająk.

Pracę rozpoczął w 1952 na UW jako asystent, w latach 1954-1967 był zatrudniony w WSNS w Warszawie[4], kolejno jako asystent i adiunkt. Od 1968 był zatrudniony na stanowisku docenta, a następnie profesora w Instytucie Historii PAN w Warszawie[5]. Od 1997 wykładał także w Instytucie Historii Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach[5]. Członek Komisji Historii I i II Wojny Światowej przy Komitecie Nauk Historycznych PAN. Członek rad naukowych: Instytutu Historii PAN (1981-1986, i od 1990), Polskiego Słownika Biograficznego (od 1975), Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN (1990-1995), Archiwum Polskiej Akademii Nauk (od 1990), Zakładu Historii Ruchu Ludowego przy NK PSL (od 1973), Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego (od 1995), Mazowieckiego Ośrodka Badań Regionalnych (1982-1984) oraz Rady Programowo-Konsultacyjnej Instytutu im.Macieja Rataja (od 1993). Członek zespołów redakcyjnych: "Kwartalnika Historycznego" (od 1993, w l.1993-1995 zca redaktora), "Dziejów Najnowszych" (od 1968), "Roczników Dziejów Ruchu Ludowego" (od 1959)[5]. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Historycznego - członek i przewodniczący Komisji Ruchów Społecznych i Politycznych XIX i XX w. (1980-1991) członek Komisji Historii Najnowszej przy ZG PTH (1978-1991), przewodniczący (1964-1968) i wiceprzewodniczący (do 1968-1972) Prezydium Sekcji Historii Najnowszej przy Zarządzie Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie[5].

Jest jednym z najwybitniejszych w Polsce specjalistów zajmujących się historią ruchu ludowego, dziejami polskiej irredenty niepodległościowej oraz I wojny światowej. Badacze i recenzenci zajmujący się XIX i XX w. wyróżnili w jego dorobku naukowym kilka ważnych publikacji, które można zaliczyć do kamieni milowych krajowej historiografii. Do takich prac należy niewątpliwie zaliczyć Polska w pierwszej wojnie światowej (zob. niżej); Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908–1918 (zob. niżej); Chłopi, naród, niepodległość. Kształtowanie się postaw narodowych i obywatelskich chłopów w Galicji i Królestwie Polskim w przededniu odrodzenia Polski, (zob. niżej). W 2018 r. Jan Molenda wraz z Pawłem Brudkiem i Jerzym Z. Pająkiem wydał drukiem ważne źródło dotyczące I wojny światowej, pt. Wielka Wojna w polskiej korespondencji zatrzymanej przez cenzurę austro-węgierską (zob. niżej).[3]. W sumie jego dorobek naukowy obejmuje ponad 200 publikacji.

Publikacje

  • Carat i klasy posiadające w walce z rewolucją 1905–1907 r. na wsi polskiej), "Przegląd Historyczny" t. 46, nr 1-2, 1955, s. 138-183 Bazhum - wersja elektroniczna
  • Masy chłopskie i ruch ludowy w czasie wojny 1914–1918, w: Ruch robotniczy i ludowy w latach 1914–1923, Warszawa 1960 (wyd. 2 popr., 1961)
  • État des recherches sur les organisations paysannes de résistance en Pologne pendant la seconde guerre mondiale, "Acta Poloniae Historica" t. 5, 1962, s. 164-182
  • Antyokupacyjne wystąpienia chłopów w Królestwie Polskim w związku z układem brzeskim z 9 lutego 1918 r. i rola w nich Polskiego Stronnictwa Ludowego, „Roczniki z Dziejów Ruchu Ludowego”, 1963, nr 3, s. 128-135
  • (współautor: Jerzy Holzer), Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa: "Wiedza Powszechna" 1963 (wyd. 2 przejrz. i uzup. 1967, wyd. 3 - 1973).
  • Polskie Stronnictwo Ludowe w Królestwie Polskim 1915-1918, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1965
  • Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, Tom I: 1864-1918. Zebrali i opracowali Krzysztof Dunin-Wąsowicz, Stanisław Kowalczyk, Jan Molenda i Witold Stankiewicz, Warszawa 1966
  • Kształtowanie się stosunków międzypartyjnych w przededniu powstania II Rzeczypospolitej, "Najnowsze Dzieje Polski 1914-1939", 1969, t.14, s.5-44 RCIN - wersja elektroniczna
  • Historia chłopów polskich, pod red. S.Inglota, Warszawa 1972 (współautor t.II)
  • Historia Polski, t.III, cz.III : 1914-1918, (autor rodz.IV i VIII), Warszawa 1974
  • Rola ruchu ludowego w życiu wsi i wśród innych obozów politycznych, w: Polska XIX wieku. Państwo - społeczeństwo - kultura, pod red. Stefana Kieniewicza, Warszawa 1977, s.355-403
  • Uwagi w sprawie kształtowania się świadomości narodowej w pierwszym dwudziestoleciu XX wieku, „Kwartalnik Historyczny” 1978, nr 2, s. 315-328
  • Polska klasa robotnicza, zarys dziejów, t.I cz.2, (autor rodz.I-II), pod red. S. Kalabińskiego, Warszawa 1978
  • Problemy społeczności Warszawy w dwudziestoleciu poprzedzającym odzyskanie niepodległości Polski, "Kronika Warszawy", t.10 /1 (37), 1979, s. 5-16
  • Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908-1918, Warszawa: "Książka i Wiedza" 1980.
  • Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866-1925, Warszawa 1981,[współwydawca]
  • Próby osiągnięcia kompromisu między Romanem Dmowskim i Józefem Piłsudskim w sprawie węzłowych problemów odradzającego się państwa polskiego, "Dzieje Najnowsze", 1981, t.23, z. 1-2, s.197-226
  • Obraz własny Królewiaków na tle trójzaborowego portretu Polaków, "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" nr 1-2, 1984, 133-147 Bazhum - wersja elektroniczna
  • Social Changes in Poland during World War I, w: East Central European Society in World War I, New York 1985, s.187-201
  • Koncepcje polityczne i wojskowe Władysława Sikorskiego w latach 1908-1918, w: Władysław Sikorski - Ignacy Paderewski, Lublin 1988, s.65-98
  • Transformations in the social structure and in the consciousness and aspirations of the Polish peasants at the turn of the 20th century, "Acta Poloniae Historica" t. 57, 1988, s. 117-136
  • Ludowcy wobec samorządu gminnego do 1918 roku, w: Gmina wiejska i jej samorząd, pod red. Heleny Brodowskiej, Warszawa 1989, s.278-331
  • (przedmowa) Wacław Lipiński, Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905-1918, Warszawa: "Wolumen" 1990.
  • The Formation of National Conscioness of the Polish Peasants and the Parte They Played in the Regaining of Independence by Poland, "Acta Poloniae Historica" 1991, t.63-64, s.121-148 RCIN - wersja elektroniczna
  • Das Zusammenleben von Deutschem und Polen im Rhenisch - Westfälischen Industrie gebiet zu Beginn des 20 Jahrhunderts, w: Zwischen Abgrienzung und Assimilation Deutsche, Polen und Juden, Hanower 1996, s.199-212
  • Miejsce kobiet wśród polskiego wychodźstwa w reńsko-westfalskim okręgu przemysłowym na początku XX wieku, "Przegląd Historyczny", 1997, t.88, z.1, s.117-134 Bazhum - wersja elektroniczna
  • Obchody rocznic kościuszkowskich współorganizowane przez ludowców - koniec XIX w. - 1918 r., w: Kościuszko - powstanie 1794 r. - tradycja. Materiały z sesji naukowej w 200-łecie powstania kościuszkowskiego, pod red. J. Koweckiego, Warszawa 1997, s. 305-328
  • Roman Dmowski i Józef Piłsudski : próby osiągania kompromisu w sprawie odbudowy Polski, "Niepodległość i Pamięć", 1998, Tom 5 , nr 4 (13), s. 15-28 Bazhum - wersja elektroniczna
  • Chłopi, naród, niepodległość: kształtowanie się postaw narodowych i obywatelskich chłopów w Galicji i Królestwie Polskim w przededniu odrodzenia Polski, Warszawa: "Neriton" : Instytut Historii PAN 1999
  • Children and Youth: The Impact of the First World War upon Changes in the Position of Children in the Peasant Family and Community, „Acta Poloniae Historica” 79, 1999, s. 161–184. RCIN - wersja elektroniczna
  • Chłopi polscy w 1914 roku, „Dzieje Najnowsze” 36, nr 3, 2004, s. 113–131. RCiN - wersja elektroniczna
  • Polska w Wielkiej Wojnie 1914–1918. Kilka refleksji w sprawie stanu badań (cz. I 1914–1939), „Dzieje Najnowsze” 46, nr 3, 2014, s. 57–70. RCIN - wersja elektroniczna
  • Polska w Wielkiej Wojnie 1914–1918. Kilka refleksji w sprawie stanu badań (cz. II 1939–2014), „Dzieje Najnowsze” 47, nr 1, 2015, s. 167–190. RCIN - wersja elektroniczna
  • [wraz z Pawłem Brudkiem, Jerzym Z. Pająkiem] The Great War in Polish Correspondence Intercepted by Austro-Hungarian Censorship: Materials of Polish Censorship Groups from 1914-1918, w: The Great War in Polish Correspondence Intercepted by Austro-Hungarian Censorship: Materials of Polish Censorship Groups from 1914-1918, pod red. Włodzimierza Mędrzeckiego, seria „Metamorfozy Społeczne" t. 21, Warszawa 2018, s. 199-224 RCIN - wersja elektroniczna
  • Wielka Wojna w polskiej korespondencji zatrzymanej przez cenzurę austro-węgierską Materiały polskich grup cenzury z lat 1914–1918, [oprac. wraz z Pawłem Brudkiem i Jerzym Z. Pająkiem] Tom 1-5 Warszawa Instytut Historii PAN 2018, Seria "Metamorfozy społeczne" t. 13-17" - t. 1 - RCIN - wersja elektroniczna, t. 2 - RCIN - wersja elektroniczna, t. 3 - RCIN - wersja elektroniczna, t. 4 - RCIN - wersja elektroniczna, t. 5 - RCIN - wersja elektroniczna

Recenzje

  • "Wspomnienia i notatki, czerwiec - wrzesień 1939", Stefan Rowecki (Grot), Warszawa 1957, "Acta Poloniae Historica" t. 1, 1958, s. 177
  • "Carat i klasy posiadające w walce z rewolucją 1905-1907 w Królestwie Polskim", materiały archiwalne zebr. i oprac. S. Kalabiński, Warszawa 1956, "Acta Poloniae Historica", Tom 1, 1958, s. 172
  • "Bitwa nad Bzurą (9-22 września 1939 r.)", Tadeusz Kutrzeba, Warszawa 1957, "Acta Poloniae Historica" t. 1 (1958) s. 177-178
  • "W dwudziestolecie wielkiego strajku chłopskiego 1937-1957", praca zbiorowa pod red. Józefa Kowala, Varsovie 1957, "Acta Poloniae Historica", t. 2, 1959, s. 210-211
  • "PPS-Lewica w latach wojny 1914-1918", W. Tych, Warszawa 1960, "Acta Poloniae Historica" t. 6, 1962, s. 160
  • "Polska Partia Socjalistyczna (Frakcja Rewolucyjna) w latach 1906-1914", Teodor Ładyka, Warszawa 1972, "Dzieje Najnowsze" , t. 5 /2, 1973, s. 143-148
  • "Polska Organizacja Wojskowa 1914-1918", Tomasz Nałęcz, Wrocław 1984, "Dzieje Najnowsze", t. 17 /2, 1985, s. 210-214
  • "Pamiętnik paryski" Eugeniusza Romera jako źródło historyczne, Dzieje Najnowsze", t. 22 /3, 1990, s. 86-91
  • "Józef Piłsudski", Włodzimierz Suleja, Wrocław-Warszawa-Kraków 1995, "Acta Poloniae Historica" t. 77, 1998, s. 157-160

Przypisy

  1. ↑ J. Molenda, Molenda Franciszek (1884-1933),, „Polski Słownik Biograficzny”, t. 21, s. 621-622.
  2. ↑ J. Rzucidło, Jan Molenda - Słownik Powiat Łańcucki
  3. ↑ a b Tadeusz Wolsza, Naukowe fascynacje profesora Jana Molendy, "Dzieje Najnowsze", Rocznik LII – 2020, nr 3, s. 7-20 Dzieje Najnowsze - wersja elektroniczna
  4. ↑ Tadeusz Rutkowski, Nauki historyczne w Polsce 1944-1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2007, s. 546, przyp. 11.
  5. ↑ a b c d Informator Instytutu Historii Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, oprac. Jerzy Z, Pająk, Kielce 1999

Bibliografia