Jan Olszewski

Jan Olszewski
Ilustracja
Jan Olszewski (2006)
Pełne imię i nazwisko

Jan Ferdynand Olszewski

Data i miejsce urodzenia

20 sierpnia 1930
Warszawa

Data i miejsce śmierci

7 lutego 2019
Warszawa

Prezes Rady Ministrów
Okres

od 6 grudnia 1991
do 5 czerwca 1992

Przynależność polityczna

Porozumienie Centrum

Poprzednik

Jan Krzysztof Bielecki

Następca

Waldemar Pawlak

Przewodniczący Ruchu Odbudowy Polski
Okres

od 18 listopada 1995
do 20 stycznia 2011

Przynależność polityczna

Ruch Odbudowy Polski

Następca

Stanisław Gogacz

Faksymile
Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Wolności i Solidarności

Jan Ferdynand Olszewski (ur. 20 sierpnia 1930 w Warszawie, zm. 7 lutego 2019 tamże[1]) – polski prawnik, polityk i publicysta, adwokat. Prezes Rady Ministrów w latach 1991–1992. Kawaler Orderu Orła Białego.

W czasie II wojny światowej i okupacji żołnierz Szarych Szeregów oraz uczestnik powstania warszawskiego. Działacz opozycji antykomunistycznej w okresie PRL, obrońca w procesach politycznych, jeden z założycieli Komitetu Obrony Robotników, w 1980 współodpowiedzialny za postępowanie rejestracyjne NSZZ „Solidarność”.

W latach 1991–1993 i 1997–2005 poseł na Sejm I, III i IV kadencji, współzałożyciel Porozumienia Centrum, założyciel i przewodniczący Ruchu dla Rzeczypospolitej oraz Ruchu Odbudowy Polski, w latach 1989–1991 i 2005–2006 członek Trybunału Stanu, w latach 2006–2010 doradca prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. Kandydat na urząd prezydenta RP w wyborach w 1995 oraz w 2000.

Życiorys

Młodość, II wojna światowa i edukacja

Syn Ferdynanda i Jadwigi[2][3]. Urodził się w rodzinnym domu przy ulicy Poborzańskiej 21 na warszawskim Bródnie[4] w rodzinie kolejarzy, politycznie związanej z tradycjami polskiego niepodległościowego ruchu robotniczego. Jego matka była stryjeczną siostrą Stefana Okrzei, jednego z założycieli Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej, straconego przez Rosjan w trakcie rewolucji w 1905. Miał starszą siostrę Marię (ur. 1923)[5].

W 1937 rozpoczął naukę w szkole powszechnej im. Mikołaja Kopernika w Warszawie[6]. Podczas okupacji niemieckiej był członkiem konspiracyjnego harcerstwa – Szarych Szeregów, do organizacji tej wstąpił w 1943. Działał w tzw. Zawiszy (najmłodszej grupie wiekowej Szarych Szeregów). Był członkiem drużyny PH-100-BP im. Bolesława Prusa na Nowym Bródnie[7], gdzie nosił pseudonim „Orlik”[5][7][8]. Jako łącznik uczestniczył na terenie Pragi w powstaniu warszawskim[9]. W latach 1946–1947 działał w młodzieżowym kole Polskiego Stronnictwa Ludowego Stanisława Mikołajczyka[10]. Brał wówczas udział w kampanii wyborczej na rzecz tej partii w wyborach do Sejmu Ustawodawczego.

Absolwent stołecznego XIII Liceum Ogólnokształcącego w Warszawie (1949). W 1953 ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego.

Działalność zawodowa i publiczna w PRL

Działalność w latach 50., 60. i 70.

Po ukończeniu studiów pracował w Ministerstwie Sprawiedliwości (do 1954), później w Zakładzie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk (do 1956).

W latach 1956–1957 był członkiem zespołu redakcyjnego tygodnika „Po prostu”. Napisał z Walerym Namiotkiewiczem i Jerzym Ambroziewiczem tekst Na spotkanie ludziom z AK (zamieszczony w tym czasopiśmie w wydaniu z 11 marca 1956), w którym autorzy wzywali do rehabilitacji żołnierzy Armii Krajowej. W swoich artykułach wskazywał nadużycia w sądownictwie i wymiarze sprawiedliwości, opisywał symbiozę aparatu partyjnego ze środowiskiem przestępczym na prowincji. Od 1957 miał utrzymywany przez dwa lata zakaz publikowania jako dziennikarz.

W latach 1956–1962 należał do Klubu Krzywego Koła, od 1958 do 1961 wchodził w skład zarządu tego klubu. Po rozwiązaniu tej organizacji uczestniczył w spotkaniach u Jana Józefa Lipskiego. Według pracy Ludwika Hassa Jan Olszewski został przyjęty do wolnomularstwa 1 maja 1962 w niezależnej loży „Kopernik” w Warszawie. W loży tej nadano mu w 1964 stopień mistrza, później miał być drugim dozorcą, mówcą i wielkim przysposobicielem Wielkiej Loży Narodowej Polski[11]. Jan Olszewski w wywiadzie-rzece Prosto w oczy twierdził, że reaktywowana loża „Kopernik” służyła jedynie jako kamuflaż dla kontynuowania pewnych wątków działalności Klubu Krzywego Koła w konspiracji[12].

W latach 60. był obrońcą w procesach politycznych m.in. Melchiora Wańkowicza (1964), Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego (1965), Janusza Szpotańskiego (1968), Adama Michnika i Jana Nepomucena Millera. W latach 1968–1970, w związku z obroną studentów aresztowanych w czasie manifestacji marcowych w Warszawie, był zawieszony w prawie wykonywania zawodu. Po tym okresie powrócił do pracy jako adwokat. W 1970 brał udział jako obrońca w procesie działaczy niepodległościowej organizacji Ruch.

W grudniu 1975 był inicjatorem, współautorem (wraz z Jackiem Kuroniem i Jakubem Karpińskim) oraz sygnatariuszem Listu 59, apelu do Sejmu PRL zawierającego protest przeciwko projektowanym zmianom w Konstytucji PRL oraz deklarację celów opozycji. W styczniu 1976 z Wojciechem Ziembińskim napisał skierowany do Sejmu PRL List 14, będącego kolejnym protestem przeciwko wprowadzeniu do konstytucji zapisu o nienaruszalności sojuszu ze Związkiem Radzieckim. Podpisał również oświadczenie 14 intelektualistów z czerwca 1976, solidaryzujące się z protestami robotniczymi.

W 1976 znalazł się wśród założycieli Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. W okresie swojej działalności w PPN latach 1976–1980 ogłosił ponad pięćdziesiąt publikacji programowych. W 1977 napisał, wydany przez tę organizację i następnie wznawiany w ramach drugiego obiegu wydawniczego, poradnik Obywatel a Służba Bezpieczeństwa, który stał się instrukcją dla opozycjonistów rozpracowywanych przez funkcjonariuszy SB w okresie stanu wojennego. Należał do czteroosobowego kierownictwa PPN wraz ze Zdzisławem Najderem, Andrzejem Kijowskim i Janem Józefem Szczepańskim.

W 1976 uczestniczył w zakładaniu Komitetu Obrony Robotników. Był współautorem jego Apelu do społeczeństwa i władz PRL z 23 września tegoż roku. Celowo nie umieszczono go na liście ujawnionych członków KOR, co ułatwiało mu udzielanie pomocy prawnej robotnikom represjonowanym i sądzonym po wydarzeniach czerwcowych. W październiku tego samego roku wraz z Anielą Steinsbergową i Józefem Rybickim rozważał powołanie Komitetu Obrony Praw Człowieka, który współpracowałby z podobnymi organizacjami spoza Polski. Od stycznia 1977 brał aktywny udział w rozmowach środowiska Nurtu Niepodległościowego z przedstawicielami KOR-u – Jackiem Kuroniem, Janem Józefem Lipskim, Antonim Macierewiczem i Piotrem Naimskim[13]. We wrześniu 1977 podpisał Deklarację Ruchu Demokratycznego, będącą dokumentem programowym środowiska KOR-u.

Działalność w latach 80.

We wrześniu 1980 włączył się w organizowanie niezależnego związku zawodowego w Warszawie. Na spotkaniu przedstawicieli niezależnych związków w Gdańsku 17 września tegoż roku wystąpił, obok Karola Modzelewskiego, z koncepcją, by wszystkie nowo powstałe związki zjednoczyły się w jedną strukturę ogólnopolską, co zostało zaakceptowane. Był doradcą Krajowej Komisji Porozumiewawczej (od października 1981 Komisji Krajowej) Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” oraz zarządu Regionu Mazowsze związku[14], a także jednym z autorów pierwszego statutu „Solidarności”. Prowadził następnie (wraz z Wiesławem Chrzanowskim) postępowanie rejestracyjne NSZZ „S” przed sądem w Warszawie, później także postępowanie rejestracyjne NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”. W grudniu 1980 współtworzył powołany przez KKP Komitet Obrony Więzionych za Przekonania. Od stycznia 1981 wchodził w skład rady programowo-konsultacyjnej Ośrodka Prac Społeczno-Zawodowych przy KKP. Wraz z mecenasem Władysławem Siłą-Nowickim opracował analizę sytuacji przedłożoną Komisji Krajowej „Solidarności” na ostatnim posiedzeniu przed wprowadzeniem 13 grudnia 1981 stanu wojennego[15].

Po wprowadzeniu stanu wojennego (wraz z Wiesławem Chrzanowskim) bezskutecznie zabiegał o to, aby internowany Lech Wałęsa zaapelował do władz podziemnej „Solidarności” o odwołanie protestów planowanych na 31 sierpnia 1982[16]. W 1982 brał udział w panelowych dyskusjach organizowanych przez oficjalne stronnictwo katolickie PZKS[17]. Jako reprezentant sekretarza KEP Bronisława Dąbrowskiego prowadził rozmowy z przedstawicielami władzy mające na celu doprowadzenie do zwolnienia z więzień i obozów internowania osób chorych. Brał udział w procesach przeciwko organizatorom strajków i podziemnym wydawcom. Był obrońcą m.in. Lecha Wałęsy, Zbigniewa Romaszewskiego oraz Zbigniewa Bujaka. Wiosną 1983 był inicjatorem wspólnego oświadczenia podziemnego NSZZ „Solidarność”, związków branżowych i autonomicznych, zawierającego protest przeciwko delegalizacji wszystkich związków zawodowych w Polsce. Został wówczas zatrzymany na 48 godzin, po czym – bezpośrednio po zwolnieniu – pojawił się na sali sądowej jako obrońca w procesie członków podziemnego Międzyzakładowego Robotniczego Komitetu „Solidarności”.

Z upoważnienia prymasa Józefa Glempa i rodziny księdza Jerzego Popiełuszki w 1984 i 1985 występował jako pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego w procesie zabójców duchownego[18]. W mowie oskarżycielskiej, transmitowanej wówczas przez radio, przedstawił swoją wersję wydarzeń, dowodząc, że morderstwo związanego z „Solidarnością” księdza było polityczną prowokacją, mającej na celu rozpętanie w kraju zamieszek.

Należał do sygnatariuszy oświadczenia z 31 maja 1987, wydanego przez grono osób zaproszonych przez Lecha Wałęsę, zawierającego podstawowe cele opozycji. Po zatrzymaniu ukrywającego się Kornela Morawieckiego miał być jego obrońcą, ale skutecznie nakłonił go (m.in. wraz z Andrzejem Stelmachowskim) do emigracji z PRL w kwietniu 1988[19][20]. W maju 1988 z ramienia episkopatu był jednym z mediatorów (wraz z Haliną Bortnowską i Andrzejem Stelmachowskim) w rozmowach podczas strajku w Hucie im. Lenina. Potem uczestniczył w rozmowach księdza Alojzego Orszulika z generałami Czesławem Kiszczakiem i Zbigniewem Pudyszem w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, gdzie dyskutowano na temat „potrzeby ratowania kraju”[21]. W grudniu 1988, w związku z planowanymi rozmowami Okrągłego Stołu współtworzył Komitet Obywatelski przy przewodniczącym NSZZ „Solidarność”. Podejmował działania celem wyjaśnienia okoliczności zabójstw dokonanych w 1989 na księżach Stefanie Niedzielaku, Stanisławie Suchowolcu i Sylwestrze Zychu.

Od 1982 do 1989 publikował w „Przeglądzie Katolickim”, w 1989 rozpoczął współpracę z „Tygodnikiem Solidarność”.

Z racji swej działalności opozycyjnej był rozpracowywany od 1963 przez Służbę Bezpieczeństwa w ramach sprawy o kryptonimie „Obrońca”, którą zakończono 30 września 1989. Ponadto był inwigilowany w ramach spraw operacyjnego rozpracowania i spraw obiegowych o kryptonach „Poeta” (dot. Jana Józefa Lipskiego), „Samorząd”, „Hazardziści” (dot. Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela), „Gracze” (dot. Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”), „Emisariusz” (dot. Kazimierza Świtonia), „Debata” (dot. I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”), „Madryt” (dot. działalności Komitetu Helsińskiego w Polsce), „Syndyk” (dot. Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”) oraz „Żądło” (dot. Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”)[22].

Działalność w III Rzeczypospolitej

Lata 1989–1991

Był uczestnikiem obrad Okrągłego Stołu (jako ekspert strony solidarnościowej w podzespole ds. reformy prawa i sądów). Nie kandydował do Sejmu kontraktowego. W latach 1989–1991 pełnił funkcje zastępcy przewodniczącego Trybunału Stanu. W październiku 1989 został członkiem Niezależnego Komitetu Historycznego Badania Zbrodni Katyńskiej[23], a w 1990 był współzałożycielem i fundatorem Polskiej Fundacji Katyńskiej[24].

Od 1990 należał do Porozumienia Centrum. Jesienią tego samego roku uczestniczył w przygotowaniu programu wyborczego Lecha Wałęsy i był jego mężem zaufania w Państwowej Komisji Wyborczej w wyborach prezydenckich. Został następnie członkiem komitetu doradczego przy prezydencie Lechu Wałęsie (1991).

W wyborach parlamentarnych w 1991 uzyskał mandat posła na Sejm I kadencji z listy Porozumienia Obywatelskiego Centrum. Zasiadał w Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, a także w komisjach sejmowych: nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektów ustaw konstytucyjnych, Komisji Sprawiedliwości oraz Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych. Ponadto brał udział w pracach Podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego oraz Podkomisji organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i samorządu terytorialnego[25].

Rząd Jana Olszewskiego

Jan Olszewski w czasie wizyty Jana Pawła II w Sejmie (1999)

6 grudnia 1991 Sejm I kadencji na wniosek prezydenta powołał go na stanowisko prezesa Rady Ministrów[26]. Po sformowaniu składu Rady Ministrów jego gabinet uzyskał wotum zaufania 23 grudnia. Pierwszą wizytę zagraniczną jako premier złożył w lutym 1992 w Watykanie.

Jako premier deklarował spowolnienie prywatyzacji majątku państwowego, wspierał rolnictwo, wprowadzając ceny minimalne na produkowaną żywność i dopłaty do paliwa rolniczego[27], opowiadał się też za dekomunizacją w Ministerstwie Obrony Narodowej (obejmującą wszystkich żołnierzy i pracowników cywilnych Sił Zbrojnych RP i ministerstwa) oraz w MSW w tym Urzędzie Ochrony Państwa i Policji (obejmującą też pracowników cywilnych podległych MSW niebędących funkcjonariuszami), nie przygotowując w trakcie kierowania Radą Ministrów rozwiązań prawnych w tym zakresie. W maju 1992 wyraził swój sprzeciw koncepcji przekazywania baz opuszczanych przez wojska rosyjskie stacjonujące w Polsce w ręce międzynarodowych spółek polsko-rosyjskich. Uchwałą Sejmu z 5 czerwca 1992 Jan Olszewski został pozbawiony urzędu na skutek uchwalenia wotum nieufności. Głosowanie złożonego w maju wniosku o odwołanie rządu zostało przyspieszone w związku z działaniami ministra spraw wewnętrznych Antoniego Macierewicza w ramach wykonywania tzw. lustracyjnej uchwały Sejmu i sporządzeniem listy Macierewicza.

Działalność od 1992

Jan Olszewski i prezydent Lech Kaczyński – wręczenie nominacji na doradcę prezydenta RP

W 1992 wystąpił z Porozumienia Centrum, został założycielem Ruchu dla Rzeczypospolitej, w którym objął funkcję przewodniczącego (po rozłamie w 1993 został honorowym przewodniczącym RdR Stanisława Węgłowskiego). Razem m.in. z Partią Wolności Kornela Morawieckiego i Akcją Polską Antoniego Macierewicza zawiązał przed wyborami parlamentarnymi w 1993 Koalicję dla Rzeczypospolitej, która z wynikiem 2,7% nie przekroczyła progu wyborczego. On sam, kandydując do Sejmu z okręgu warszawskiego, uzyskał 39 071 głosów.

Po utracie mandatu poselskiego brał udział w różnych inicjatywach integrujących pozaparlamentarne ugrupowania prawicowe (m.in. w ramach Konwentu Świętej Katarzyny). W wyborach prezydenckich w 1995 zajął czwarte miejsce, uzyskując 6,86% poparcia (1 225 453 głosów). W II turze nie poparł żadnego z kandydatów.

Po uzyskaniu tego wyniku założył nową partię pod nazwą Ruch Odbudowy Polski, która w 1996 w sondażach uzyskiwała nawet kilkanaście procent poparcia. Pozycja nowego ugrupowania zaczęła słabnąć w związku z powstaniem Akcji Wyborczej Solidarność, do której przystąpiła znacząca większość pozasejmowych partii. W wyborach w 1997 ROP odniósł względną porażkę, uzyskując 5,56% głosów i otrzymując sześć mandatów poselskich w Sejmie III kadencji. Jeden z nich przypadł Janowi Olszewskiemu, który został członkiem Komisji Spraw Zagranicznych oraz Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka.

Ponownie zarejestrował się jako kandydat na urząd prezydenta w wyborach w 2000. Wycofał się jednak przed dniem głosowania, udzielając poparcia Marianowi Krzaklewskiemu. Wcześniej – w sierpniu tego samego roku – doznał obrażeń w wypadku samochodowym, w którym zginął członek władz ROP Waldemar Grudziński. W wyborach parlamentarnych w 2001 po raz trzeci został posłem z okręgu warszawskiego, tym razem z listy Ligi Polskich Rodzin (zdobywając 13 255 głosów). Ponownie brał udział w pracach Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Nie przystąpił do klubu LPR, pozostając posłem niezrzeszonym. 27 sierpnia 2002 współtworzył z dwoma innymi posłami Koło Poselskie ROP.

Wraz z Antonim Macierewiczem i Gabrielem Janowskim przed wyborami parlamentarnymi w 2005 stworzył federacyjną partię pod nazwą Ruch Patriotyczny, która w wyborach do Sejmu uzyskała 1,05% głosów. Sam Jan Olszewski w tych wyborach bez powodzenia ubiegał się o mandat senatora w okręgu warszawskim, uzyskując około 123 tys. głosów (16,22%) i zajmując 6. miejsce.

W latach 2005–2006 ponownie był zastępcą przewodniczącego Trybunału Stanu. Od 10 kwietnia 2006 był doradcą prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego do spraw politycznych. W wyborach parlamentarnych w 2007 miał kandydować do Senatu z ramienia Prawa i Sprawiedliwości, jednak za jego kandydaturą nie zebrano wymaganej liczby podpisów[28]. 9 listopada tego samego roku objął stanowisko szefa komisji weryfikacyjnej Wojskowych Służb Informacyjnych, zastępując na tym stanowisku Antoniego Macierewicza. 20 stycznia 2011 zrezygnował z funkcji przewodniczącego Ruchu Odbudowy Polski (który 23 czerwca 2012 uległ samorozwiązaniu).

Śmierć i pogrzeb

Kancelaria Prezesa Rady Ministrów – wpisy do księgi kondolencyjnej
Kondukt żałobny w drodze do sanktuarium Matki Bożej Łaskawej na Starym Mieście
Uroczystości pogrzebowe w archikatedrze warszawskiej
Pożegnanie byłego premiera pod pomnikiem Powstania Warszawskiego
Grób Jana Olszewskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

W 2011 doznał udaru mózgu, od tego czasu zmagał się z ciężką chorobą. W listopadzie 2018 w wyniku zasłabnięcia trafił do jednego z warszawskich szpitali, gdzie 7 lutego 2019 zmarł[29][30]. Po jego śmierci wyłożono księgi kondolencyjne w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, a także w urzędach miejskich (np. w Gdańsku i Kołobrzegu) oraz w urzędach wojewódzkich (w tym w Krakowie i Lublinie)[31][32][33][34][35]. 14 lutego uchwałę upamiętniającą Jana Olszewskiego przyjął Senat[36][37]. Dzień później hołd premierowi oddała Komisja Europejska, na znak żałoby flagi Unii Europejskiej w Brukseli opuszczono do połowy masztu[38][39].

Uroczystości pogrzebowe o charakterze państwowym odbyły się 15 i 16 lutego 2019. Na te dni została przez prezydenta Andrzeja Dudę zarządzona żałoba narodowa[40][41]. Pierwszego dnia trumna z ciałem byłego premiera została wystawiona w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów[42]. Później w kościele św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży pod przewodnictwem biskupa pomocniczego warszawskiego Michała Janochy (siostrzeńca Jana Olszewskiego) odprawiona została msza święta żałobna w intencji zmarłego; po niej kondukt żałobny z trumną wyruszył z KPRM do sanktuarium Matki Bożej Łaskawej na Starym Mieście[43].

Drugiego dnia trumnę przeniesiono do bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie, gdzie odprawiona została msza święta pogrzebowa[44], której przewodniczył biskup Michał Janocha. Odczytano listy kondolencyjne od metropolity warszawskiego kardynała Kazimierza Nycza, przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski abp. Stanisława Gądeckiego i prymasa Polski abp. Wojciecha Polaka. Mszę świętą koncelebrowali członkowie KEP, w tym biskupi Antoni Dydycz, Stanisław Stefanek i Tadeusz Bronakowski, uczestniczył w niej nuncjusz apostolski Salvatore Pennacchio. Homilię wygłosił Antoni Dydycz[45]. W uroczystościach pogrzebowych uczestniczyli m.in. prezydent Andrzej Duda z małżonką Agatą Kornhauser-Dudą, premier Mateusz Morawiecki, marszałkowie Sejmu i Senatu – Marek Kuchciński oraz Stanisław Karczewski, byli premierzy Jerzy Buzek, Jarosław Kaczyński i Beata Szydło, wicemarszałkowie Sejmu i Senatu, ministrowie i parlamentarzyści[45][46]. Trumnę z ciałem Jana Olszewskiego w kondukcie przetransportowano pod pomnik Powstania Warszawskiego, gdzie byłego premiera pożegnali żołnierze Armii Krajowej, powstańcy warszawscy oraz działacze antykomunistycznej opozycji w PRL. Jan Olszewski przy asyście wojskowej został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach[44] (kwatera A2-Aleja Zasłużonych dod.-4)[47].

Wyniki wyborcze

WyboryKomitet wyborczyOrganOkręgWynik
1991Porozumienie Obywatelskie CentrumSejm I kadencjinr 139 560 (5,50%)T[48]
1993Koalicja dla RzeczypospolitejSejm II kadencjinr 139 071 (4,84%)N[49]
1995Ogólnopolski KW Jana OlszewskiegoPrezydent RP1 225 453 (6,86%)N[50]
1997Ruch Odbudowy PolskiSejm III kadencjinr 159 015 (7,42%)T[51]
2001Liga Polskich RodzinSejm IV kadencjinr 1913 255 (1,80%)T[52]
2005Ruch PatriotycznySenat VI kadencjinr 18123 387 (16,22%)N[53]

Publikacje

  • Przerwana premiera. Z Janem Olszewskim rozmawiają Radosław Januszewski, Jerzy Kłosiński, Jan Strękowski, „Tygodnik Solidarność”, Warszawa 1992.
  • Prosto w oczy. Z Janem Olszewskim rozmawia Ewa Polak-Pałkiewicz, Inicjatywa Wydawnicza Ad Astra, Warszawa 1997, ISBN 83-87538-35-3.

Odznaczenia, wyróżnienia, upamiętnienie

Odsłonięcie popiersia Jana Olszewskiego w Sejmie (2020)
Ordery i odznaczenia

3 maja 2009, w uznaniu znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności dla przemian demokratycznych i wolnej Polski, za działalność państwową i publiczną, został odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Orderem Orła Białego[54]. Był później członkiem kapituły tego orderu.

W 2019 odznaczony pośmiertnie Krzyżem Wolności i Solidarności[55].

Nagrody i wyróżnienia

W 2008 rada Polskiej Fundacji Katyńskiej przyznała mu Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej[56]. W 2013 został wyróżniony Nagrodą im. św. Grzegorza I Wielkiego przyznawaną przez miesięcznik „Niezależna Gazeta Polska – Nowe Państwo[57]. 5 czerwca 2014 Rada m.st. Warszawy nadała mu tytuł honorowego obywatela Warszawy[58].

Upamiętnienie

Jest bohaterem powstałego w 2017 fabularyzowanego filmu dokumentalnego pt. Prawnik w czasach bezprawia w reżyserii Jolanty Kessler[59]. Poświęcono mu też zredagowaną przez Jerzego Urbanowicza i Elżbietę Urbanowicz książkę Racja stanu. Janowi Olszewskiemu (Zysk i S-ka, Poznań 2011, ISBN 978-83-7506-649-4). W 2019 ukazała się książka Justyny Błażejowskiej pt. Ta historia wciąż trwa. Wspomnienia Jana Olszewskiego (Zysk i S-ka, IPN, Poznań 2019, ISBN 978-83-8116-667-6)[60].

Jego imieniem nazwano m.in. rondo w Szczecinie[61] oraz salę konferencyjną w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku[62]. 4 czerwca 2019 w Warszawie odsłonięto kamień węgielny pod budowę jego pomnika[63]. Imieniem Jana Olszewskiego nazwano również salę nr 511 w budynku „U” Kancelarii Sejmu (2020)[64] oraz salę konferencyjną w gmachu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (2022)[65]. W 2020 w Sejmie odsłonięto popiersie byłego premiera autorstwa Adama Myjaka[64].

Pierwszy w Polsce pomnik Jana Olszewskiego odsłonięto 4 czerwca 2021 w podwarszawskim Okuniewie[66][67]. W 2022 w sanktuarium Matki Bożej Różańcowej w Warszawie umieszczono tablicę upamiętniającą jego postać[68].

Jego wizerunek znalazł się na awersie monety o nominale 10 zł (2021)[69] oraz na wyemitowanym przez Pocztę Polską w nakładzie 100 tysięcy sztuk okolicznościowym znaczku pocztowym o nominale 4,5 zł (2022)[70].

Życie prywatne

Był żonaty z dziennikarką Martą Olszewską (1932–2020[71]). Był także wujem i ojcem chrzestnym Michała Janochy, biskupa pomocniczego archidiecezji warszawskiej[72].

Odniesienia w kulturze

W telewizyjnym programie satyrycznym Polskie zoo Marcina Wolskiego Jan Olszewski został przedstawiony jako koala.

Film dokumentalny Nocna zmiana z 1994, zrealizowany przez Jacka Kurskiego i Michała Balcerzaka, poświęcono kulisom odwołania rządu Jana Olszewskiego w czerwcu 1992[73]. Film ten powstał także na podstawie książki Jacka Kurskiego i Piotra Semki pt. Lewy czerwcowy (Editions Spotkania, Warszawa 1992). Wydarzeniami tymi inspirowany był również singelPanie Waldku, Pan się nie boi czyli lewy czerwcowy” zespołu Kult z 1998; w teledysku do tej piosenki wykorzystano m.in. sceny z filmu Nocna Zmiana[74].

Jan Olszewski stał się również jednym z głównych bohaterów powieści Marcina Wolskiego Alterland (W.A.B., Warszawa 2003)[75].

Galeria

Przypisy

  1. Były premier Jan Olszewski nie żyje. tvp.pl, 8 lutego 2019. [dostęp 2019-02-08].
  2. Joanna Kiwilszo: Historia praskich rodów: Rodzina Olszewskich (2). ngp.westsidegroup.pl. [dostęp 2018-06-16].
  3. Marek Jerzy Minakowski: Jan Olszewski. sejm-wielki.pl. [dostęp 2018-01-18].
  4. Zmarł Jan Olszewski, premier wolnej Polski, który urodził się i wychował na Bródnie. targowek.info, 8 lutego 2019. [dostęp 2019-02-08].
  5. a b Joanna Kiwilszo: Historia praskich rodów: Rodzina Olszewskich. ngp.westsidegroup.pl, 18 stycznia 2017. [dostęp 2018-06-16].
  6. Justyna Błażejowska: Jan Olszewski. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2021, s. 8, seria: Bohaterowie Niepodległej. ISBN 978-83-8229-198-8. [dostęp 2022-05-09].
  7. a b Grzegorz Nowik: Straż nad Wisłą. T. III: Blok „Bazylika” Okręg Szarych Szeregów Warszawa-Praga 1944. Warszawa: Rytm, 2002, s. 1652. ISBN 83-88794-55-8.
  8. Jan Olszewski. prezydent.pl. [dostęp 2017-11-30].
  9. Jan Olszewski. dzieje.pl. [dostęp 2017-06-19].
  10. Piotr Zaremba: Dramatyczna opowieść Jana Olszewskiego o zabitym przed 67 laty koledze. Pamiętajmy o takich ludziach. wpolityce.pl, 31 maja 2016. [dostęp 2018-01-18].
  11. Ludwik Hass: Wolnomularze polscy w kraju i na świecie 1821–1999. Słownik biograficzny. Warszawa: Rytm, 1999, s. 352. ISBN 83-87893-52-8.
  12. Prosto w oczy. Z Janem Olszewskim rozmawia Ewa Polak-Pałkiewicz. Warszawa: Ad Astra, 1997, s. 119–121. ISBN 83-87538-35-3.
  13. Jan Skórzyński. Apel do społeczeństwa polskiego i geneza ROPCiO. „Pamięć i Sprawiedliwość”. Nr 2(13), s. 317–318, 2008. 
  14. Rówieśnicy: Jan Olszewski, Stefan Olszowski. rp.pl, 31 marca 2008. [dostęp 2010-09-06].
  15. Janusz Zabłocki: Dzienniki 1982–1986. T. 3. Cz. 2. Warszawa: IPN, 2013, s. 79.
  16. Andrzej Paczkowski: Wojna polsko-jaruzelska. Stan wojenny w Polsce 13 XII 1981 – 22 VII 1983. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2006, s. 189. ISBN 978-83-7469-428-5.
  17. Janusz Zabłocki: Dzienniki 1982–1986. T. 3. Cz. 2. Warszawa: IPN, 2013, s. 114.
  18. Jan Olszewski. Wystąpienie adw. Jana Olszewskiego w procesie o zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki. „Palestra”. Nr 10(406). Tom 35, s. 53–59, 1991. [dostęp 2019-02-09]. 
  19. Dariusz Wilczak. Bilet w jedną stroną. „Newsweek”. Nr 39, 2006. 
  20. Włodzimierz Domagalski: Aresztowanie Kornela Morawieckiego. interia.pl, 18 czerwca 2014. [dostęp 2019-02-09].
  21. Alojzy Orszulik: Czas przełomu. Notatki z rozmów z władzami PRL w latach 1981–1989. Warszawa-Ząbki: 2003, s. 333–335. ISBN 83-913145-3-7.
  22. Dane osoby z katalogu osób „rozpracowywanych”. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2021-10-11].
  23. Informacja o składzie członkowskim NKHBZK, październik 1989 r.. „Zeszyty Katyńskie”. Z. 22, s. 196, 2007. [dostęp 2022-04-22]. 
  24. Akt notarialny ustanawiający Polską Fundację Katyńską, 6 czerwca 1990. Warszawa: Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej i Polska Fundacja Katyńska, 2007, s. 209–210, seria: „Zeszyty Katyńskie” nr 22.
  25. Strona sejmowa posła I kadencji. [dostęp 2018-11-24].
  26. Rząd Jana Olszewskiego. premier.gov.pl. [dostęp 2016-12-28].
  27. Prawo i Sprawiedliwość zorganizuje 4 czerwca w Sejmie obchody upadku rządu Olszewskiego. wpolityce.pl, 25 maja 2012. [dostęp 2019-02-10].
  28. Lech Bojarski: Senat dla Platformy. wyborcza.pl, 8 października 2007. [dostęp 2013-11-02].
  29. Jan Olszewski nie żyje. tvn24.pl. [dostęp 2019-02-12].
  30. Jan Olszewski nie żyje. Był legendą opozycji antykomunistycznej. wp.pl, 8 lutego 2019. [dostęp 2019-02-12].
  31. Polacy żegnają Jana Olszewskiego. Księga kondolencyjna w kancelarii premiera. tvp.info, 9 lutego 2019. [dostęp 2019-02-12].
  32. Gdańsk pamięta Jana Olszewskiego. Wystawiono księgę kondolencyjną. dziennikbaltycki.pl, 12 lutego 2019. [dostęp 2019-02-12].
  33. Księga kondolencyjna byłego premiera Jana Olszewskiego w kołobrzeskim ratuszu. gk24.pl, 12 lutego 2019. [dostęp 2019-02-12].
  34. Pamięci Jana Olszewskiego. Księga kondolencyjna w urzędzie wojewódzkim. kurierlubelski.pl, 15 lutego 2019. [dostęp 2019-02-15].
  35. Kraków. Księga kondolencyjna w związku ze śmiercią Premiera Jana Olszewskiego. dziennikpolski24.pl, 13 lutego 2019. [dostęp 2019-02-15].
  36. Senat przyjął uchwałę upamiętniającą b. premiera Jana Olszewskiego. polsatnews.pl, 14 lutego 2019. [dostęp 2019-02-14].
  37. Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 lutego 2019 r. upamiętniająca mecenasa Jana Olszewskiego – Prezesa Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z 2019 r. poz. 188).
  38. KE oddała hołd premierowi Olszewskiemu: „Był wielkim człowiekiem i wybitnym mężem stanu”. wpolityce.pl, 15 lutego 2019. [dostęp 2019-02-15].
  39. Trwają uroczystości pogrzebowe Jana Olszewskiego. Piękny gest Brukseli. wp.pl, 15 lutego 2019. [dostęp 2019-02-16].
  40. Uroczystości pogrzebowe Jana Olszewskiego. Rząd przedstawił szczegóły. onet.pl, 12 lutego 2019. [dostęp 2019-02-12].
  41. Żałoba narodowa po śmierci Jana Olszewskiego. prezydent.pl, 12 lutego 2019. [dostęp 2019-02-12].
  42. Uroczystości pogrzebowe po śmierci Jana Olszewskiego. Trumnę nieśli byli członkowie jego rządu. gazeta.pl, 15 lutego 2019. [dostęp 2019-02-15].
  43. Pożegnanie Jana Olszewskiego. Kondukt wyruszył z siedziby premiera. tvn24.pl, 15 lutego 2019. [dostęp 2019-02-15].
  44. a b Pogrzeb Jana Olszewskiego. wp.pl, 16 lutego 2019. [dostęp 2019-02-16].
  45. a b Uroczystości pogrzebowe śp. premiera Jana Olszewskiego. ekai.pl, 16 lutego 2019. [dostęp 2019-02-20].
  46. Trwa pogrzeb byłego premiera Jana Olszewskiego. „Byłeś najwybitniejszym polskim politykiem po 1945 roku”. wprost.pl, 16 lutego 2019. [dostęp 2019-02-20].
  47. Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2020-02-01].
  48. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 31 października 1991 r. o wynikach wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, przeprowadzonych w dniu 27 października 1991 r. (M.P. z 1991 r. nr 41, poz. 288).
  49. Poland – candidate data. University of Essex. [dostęp 2016-10-13]. (ang.).
  50. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 7 listopada 1995 r. o wynikach głosowania i wyniku wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonych na dzień 5 listopada 1995 r. (Dz.U. z 1995 r. nr 126, poz. 604).
  51. Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 25 września 1997 r. o wynikach wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzonych w dniu 21 września 1997 r. (M.P. z 1997 r. nr 64, poz. 620).
  52. Serwis PKW – Wybory 2001. [dostęp 2016-10-13].
  53. Serwis PKW – Wybory 2005. [dostęp 2016-10-13].
  54. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 maja 2009 r. o nadaniu orderu (M.P. z 2009 r. nr 41, poz. 651).
  55. Prezes IPN odznaczył 31 osób Krzyżami Wolności i Solidarności. dzieje.pl, 3 czerwca 2019. [dostęp 2019-07-07].
  56. Pierwsze nadanie Medalu Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej 8 kwietnia 2008 r. Warszawa: Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej i Polska Fundacja Katyńska, 2008, s. 253–255, seria: „Zeszyty Katyńskie” nr 24. ISBN 83-917780-6-1.
  57. Jan Olszewski laureatem Grzegorza 2013. gazetapolska.pl, 31 grudnia 2013. [dostęp 2014-01-02].
  58. Uchwała nr LXXXIII/2105/2014 z 05-06-2014. um.warszawa.pl, 5 czerwca 2014. [dostęp 2014-06-17].
  59. Prawnik w czasach bezprawia w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2019-02-09].
  60. Ta historia wciąż trwa. Wspomnienia Jana Olszewskiego. Instytut Pamięci Narodowej, 20 sierpnia 2019. [dostęp 2019-08-21].
  61. Plac w Szczecinie otrzyma imię Pawła Adamowicza, a rondo Jana Olszewskiego. portalsamorzadowy.pl, 28 lutego 2019. [dostęp 2019-02-27].
  62. Świadek i kreator historii. gosc.pl, 28 marca 2019. [dostęp 2019-03-29].
  63. KPRM: Odsłonięcie kamienia węgielnego pod budowę pomnika premiera Jana Olszewskiego. premier.gov.pl, 4 czerwca 2019. [dostęp 2019-06-05].
  64. a b Sejm. Uroczystość odsłonięcia popiersia premiera Jana Olszewskiego, prezydent.pl, 12 lutego 2020 [dostęp 2022-02-08].
  65. Sala w KPRM nosi już imię Jana Olszewskiego. niezalezna.pl, 8 lutego 2022. [dostęp 2022-02-08].
  66. Odsłonięto pomnik Jana Olszewskiego. „Był politykiem w pełni oddanym służbie Rzeczpospolitej”. stefczyk.info, 4 czerwca 2021. [dostęp 2021-06-04].
  67. „Jedna z najwybitniejszych postaci polskiej opozycji”. Prezes PiS o śp. Janie Olszewskim: „Całe życie poświęcił sprawie wolności ojczyzny”. wpolityce.pl, 4 czerwca 2021. [dostęp 2021-06-04].
  68. Odsłonięto tablicę upamiętniającą premiera Jana Olszewskiego. „Marzył o kraju silnym i niezależnym od wpływów rosyjskich”. pap.pl, 3 czerwca 2022. [dostęp 2022-06-12].
  69. Zarządzenie nr 25/2021 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 28 września 2021 r. w sprawie ustalenia wzoru, próby, masy i wielkości emisji monety o wartości nominalnej 10 zł, upamiętniającej 30-lecie pierwszych wolnych wyborów parlamentarnych (M.P. z 2021 r. poz. 899).
  70. Poczta Polska upamiętni Jana Olszewskiego emisją okolicznościowego znaczka. dzieje.pl, 3 czerwca 2022. [dostęp 2022-06-03].
  71. Zmarła wdowa po premierze Janie Olszewskim. tvp.info, 5 kwietnia 2020. [dostęp 2020-04-05].
  72. Robert Mazurek: Kościół – dom otwarty i twierdza warowna. rp.pl, 23 maja 2015. [dostęp 2019-02-08].
  73. Nocna zmiana w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2019-02-09].
  74. Piosenki, które symbolizowały wielkie wydarzenia polityczne. wp.pl, 29 października 2012. [dostęp 2019-02-09].
  75. Syndrom muszkietera, fantastyka i okolice.... portel.pl, 12 marca 2005. [dostęp 2019-02-09].

Bibliografia

  • Przerwana premiera. Z Janem Olszewskim rozmawiają Radosław Januszewski, Jerzy Kłosiński, Jan Strękowski. Warszawa: Tygodnik Solidarność, 1992.
  • Jacek Kurski, Piotr Semka: Lewy czerwcowy. Mówią: Kaczyński, Macierewicz, Parys, Glapiński, Kostrzewa-Zorbas. Warszawa: Editions Spotkania, 1993. ISBN 83-85195-88-2.
  • Justyna Błażejowska: Jan Olszewski. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2021, s. 8, seria: Bohaterowie Niepodległej. ISBN 978-83-8229-198-8. [dostęp 2022-05-09].
  • Jan Skórzyński (red. nacz.): Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–89. T. 1. Warszawa: Ośrodek Karta, 2000, s. 274–276. ISBN 83-88288-65-2.
  • Wojciech Reszczyński: Wygrać prezydenta. Rozmowy Wojciecha Reszczyńskiego z kandydatami na Urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (wybory'95). Warszawa: Wydawnictwo Von Borowiecky, 1995, s. 145–162. ISBN 83-904286-0-1.
  • Strona sejmowa posła IV kadencji. [dostęp 2010-02-26].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Krzyż Wolności i Solidarności BAR.svg
Baretka Krzyża Wolności i Solidarności.
Tickmark icon.svg
Autor: MGalloway (WMF), Licencja: CC BY-SA 3.0
A tickmark icon included in the OOjs UI MediaWiki lib.
OOjs UI icon check.svg
Autor: MGalloway (WMF), Licencja: CC BY-SA 3.0
A tickmark icon included in the OOjs UI MediaWiki lib.
Andrzej Fedorowicz Jan Olszewski.jpg
Autor: Archiwum Kancelarii Prezydenta RP, Licencja: GFDL 1.2
Uroczystość odznaczenia Andrzeja Fedorowicza (działacza opozycyjnego; ur. 1954, zm. 2008) Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Lech Kaczyński 22 02 2008 (03).jpg
Autor: Archiwum Kancelarii Prezydenta RP, Licencja: GFDL 1.2
Warszawa, Lech Kaczyński. Harcerskie święto: Dzień Myśli Braterskiej.
Wizyta Jana Pawła II w Sejmie RP (1999) 10.jpg
Autor: Sejm RP, Licencja: CC BY 2.0
Wizyta Jana Pawła II w Parlamencie RP. 11 czerwca 1999. Papież wita się z byłym premierem RP Janem Olszewskim.
PL Dzień Kolejarza 2009 37.JPG
Centralne Obchody Święta Kolejarza 2009 w Sali Kongresowej.
Jan Olszewski, popiersie.jpg
(c) Gov.pl, CC BY 3.0 pl
Jan Olszewski, odsłonięcie popiersia w Sejmie
Jan Olszewski 3 (cropped).jpg
Autor: unknown, Licencja: GFDL 1.2
Jan Olszewski
2007 07 20 rocznica poznanskich studentow 01.jpg
Autor: unknown, Licencja: GFDL 1.2
20 lipca 2007 roku, Prezydent RP Lech Kaczyński nadał Marii Echaust-Twarowskiej Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, 61. Rocznica Procesu Poznańskich Studentów
12-02-2019 Jan Olszewski, księga kondolencyjna.jpg
Autor: Cybularny, Licencja: CC0
Księga kondolencyjna po śmierci premiera Jana Olszewskiego w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w Warszawie.
Kaczynski Olszewski.jpg
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Walther z polskiej Wikipedii, Licencja: GFDL 1.2
Prezydent Lech Kaczyński i b. Premier Jan Olszewski
Jan Olszewski (grób) 02.jpg
Autor: Mateusz Opasiński, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób premiera Jana Olszewskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
PL Dzień Kolejarza 2009 10.JPG
Centralne Obchody Święta Kolejarza 2009 w Sali Kongresowej.
Trumna Jana Olszewskiego przed Pomnikiem Powstania Warszawskiego pożegnanie.jpg
Autor: Kancelaria Sejmu / Łukasz Błasikiewicz / Rafał Zambrzycki, Licencja: CC BY 2.0
Trumna Jana Olszewskiego, harcerza Szarych Szeregów, przed Pomnikiem Powstania Warszawskiego 1944. Pożegnanie z towarzyszami broni i weteranami walk o wolność i niepodległość. Uroczystości pogrzebowe byłego Premiera Jana Olszewskiego z udziałem m.in. Marszałka Sejmu oraz parlamentarzystów.
Pl-Jan Olszewski.ogg
(c) Tomasz "odder" Kozlowski, CC BY-SA 3.0
Wymowa imienia i nazwiska Jana Olszewskiego w języku polskim.
Pożegnanie byłego premiera Jana Olszewskiego (1).jpg
Autor: Kancelaria Sejmu / Łukasz Błasikiewicz, Licencja: CC BY 2.0
Pożegnanie byłego premiera Jana Olszewskiego.
Andrzej Duda Jan Olszewski.jpg
Autor: Archiwum Kancelarii Prezydenta RP, Licencja: GFDL 1.2
Andrzej Duda - podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP, Jan Olszewski
Uroczystości pogrzebowe byłego Premiera Jana Olszewskiego.jpg
Autor: Kancelaria Sejmu / Łukasz Błasikiewicz / Rafał Zambrzycki, Licencja: CC BY 2.0
Uroczystości pogrzebowe byłego Premiera Jana Olszewskiego