Jan Patočka

Jan Patočka
^{foto: Jindřich Přibík}

Jan Patočka (ur. 1 czerwca 1907, zm. 13 marca 1977) – czechosłowacki filozof, jeden z największych filozofów XX wieku, prekursor czeskiej fenomenologii, sygnatariusz i jeden z pierwszych rzeczników Karty 77^[1].

Życiorys

Studiował w Pradze, Paryżu, Berlinie i Fryburgu Bryzgowijskim. Oddany przyjaciel i ostatni wielki uczeń Edmunda Husserla. Studiował także pod kierunkiem Martina Heideggera. Podczas studiów we Fryburgu zapoczątkował długoletnią przyjaźń z asystentem Husserla, Eugenem Finkiem.

Początek jego przełomowej filozofii jest widoczny od 1936 roku, gdy habilituje się pracą „Přirozený svět jako filosofický problém” (Świat naturalny jako problem filozoficzny). W pracach zajmował się przede wszystkim tematem „świata naturalnego”, jego strukturą i pozycją człowieka. Rozwijał koncepcję Husserla w zakresie pojęć „historyczność”, „techniczność”, lecz z drugiej strony krytykował filozofię Heideggera, co doprowadziło go do krytyki Hannah Arendt.

Nagrobek Jana Patočky na cmentarzu klasztoru břevnovskego

W swych dziełach zaczął zajmować się egzystencją człowieka w odpowiedzi na egzystencjalizm Heideggera, zakładający „wrzucenie” bytu w świat. Ustanowił oryginalne twierdzenie „Trzech motywów ludzkiej egzystencji”:

1. otrzymywanie,
2. reprodukcja,
3. transcendencja.

Jan Patočka przetłumaczył także sporo dzieł filozoficznych Hegla i Schellinga.

Jego Eseje heretyckie w filozofii historii były jedną z inspiracji książki Jacques’a Derridy The Gift of Death. Innymi filozofami czerpiącymi z dorobku Jana Patočki byli Paul Ricœur i Roman Jakobson, który napisali odpowiednio przedmowę i posłowie do francuskiego wydania Esejów... Tylko niewielka część dzieł filozofa mogła wyjść za jego życia w ojczyźnie. W latach 80. pięciotomowy zbiór dzieł wyszedł w Niemczech, dziesięć książek we Francji, później prace przetłumaczono m.in. na angielski, włoski, hiszpański, polski.

Obok Václava Havla i Jiříego Hájka był jednym z rzeczników Karty 77 oraz autorem jej podstawowych tekstów programowych. Był także wykładowcą czeskiego odpowiednika podziemnego „uniwersytetu latającego”.

W dniach poprzedzających śmierć, po spotkaniu z holenderskim ministrem spraw zagranicznych Maxem van der Stoelem, został poddany kilkudniowym, wyczerpującym przesłuchaniom przez Státní bezpečnost (StB), czechosłowacką tajną policję, z uwagi na swoje zaangażowanie w nielegalną działalność opozycyjną. Zmarł po 11-godzinnym przesłuchaniu na udar mózgu^[1].

Został pochowany na cmentarzu przy klasztorze břevnovskim, grób C 16 10. Pomimo wysiłkom i manipulacji StB pogrzeb był antyreżimową manifestacją. Wspomnienie o zmarłym wygłosił jego uczeń Ladislav Menzel.

Jego brat, František Patočka(cz.) (1904–1985), był mikrobiologiem i serologiem, filozofem także był jego zięć Jan Sokol (1936–2021).

Odznaczenia

W 1991 roku został pośmiertnie odznaczony Orderem Tomáša Garrigue Masaryka I klasy^[2].

Publikacje

• Kim są Czesi? [Co jsou Češi?]
• Arystoteles, poprzednicy i następcy [Aristoteles, jeho předchůdci a dědicové]
• Świat naturalny jako problem filozoficzny [Přirozený svět jako filosofický problém]
• Troska duszy [Péče o duši]
• [Negatywny Platonizm] [Negativní platonismus]^[3]
• Wstęp do filozofii Husserla [Úvod do Husserlovy fenomenologie]
• Eseje heretyckie z filozofii dziejów [Kaciřské eseje o filosofii dějin] (inne tłumaczenie: Eseje heretyckie z filozofii historii)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Archiwum- Jan Patočka
• https://web.archive.org/web/20071023091343/http://www.karta.org.pl/Biogram.asp?KategoriaID=57&ProduktID=275