Jan Potocki (1619–1681)
Jan Potocki herbu Szreniawa (ur. ok. 1619, zm. 1681) – rotmistrz wojsk koronnych, podczaszy chełmski w latach 1658-1668, stolnik bielski w 1658 roku[1], członek kościoła Braci Polskich, rotmistrz wojska powiatowego województwa krakowskiego w 1671 i 1672 roku[2].
Życiorys
Pochodził z rodziny ziemiańskiej braci polskich posługującej się herbem Szreniawa. Syn Adama Potockiego (zm. 1635) i Zofii z Przypkowskich (zm. 1650). Starszy brat podczaszego chełmskiego Jerzego i podczaszego krakowskiego Wacława.
W 1637 r. brał prawdopodobnie udział w walkach z powstaniem Pawluka i rok później w kampanii przeciw Kozakom. Wraz z braćmi w 1651 r. brał udział jako chorąży powiatu bieckiego w kampanii beresteckiej. W bitwie 28–30 czerwca 1651 r. został ciężko ranny – sejmik województwa krakowskiego zalecił go wraz z bratem Jerzym do nagrody za zasługi wojenne i doznane rany.
W okresie najazdu Szwedów porzucił służbę w kompucie i w połowie października 1655 r. przybył do Krakowa, gdzie uczestniczył w podpisaniu aktu poddania południowych województw Rzeczypospolitej Karolowi X Gustawowi. Po przybyciu Jana II Kazimierza z końcem roku nastąpiło odebranie Potockiemu jako arianinowi i adherentowi szwedzkiemu dóbr Łużna i Staszkówka na rzecz Jana Pieniążka, jednak z racji wcześniejszego przekazania Łużnej przez Jana bratu Wacławowi i solidarności rodzin ariańskich, pozostała ona w dzierżawie Potockich.
Jeszcze przed ustawami sejmowymi z 1658, gdy bracia polscy zostali zobowiązani do przejścia w ciągu trzech lat na katolicyzm lub opuszczenia kraju Potoccy przeszli na katolicyzm, a Jan powrócił do służby wojskowej. Brał udział w kampanii przeciw Jerzemu II Rakoczemu w 1657 r., za zasługi wojenne został 24 lipca 1658 r. mianowany podczaszym chełmskim. Jako kapitan w regimencie piechoty łanowej woj. krakowskiego, za swój udział w oblężeniu Torunia, mianowany stolnikiem ziemi bielskiej, a hetman polny koronny Jerzy Sebastian Lubomirski przywrócił mu Staszkówkę.
W 1659 r. na sejmie województwa krakowskiego został wybrany na sędziego skarbowego przy urzędzie grodzkim i ziemskim krakowskim. W okresie rokoszu opowiedział się za „partią” eksmarszałka Jerzego Sebastiana Lubomirskiego. Jako podczaszy chełmski stanął na czele poselstwa szlachty województwa krakowskiego do Jana Kazimierza i w obozie pod Błoniem koło Warszawy wygłosił mowę do króla, prosząc o pokój i wstawiając się w imieniu szlachty województwa za Lubomirskim.
23 lipca 1668 r. podpisał się w Proszowicach pod konfederacją szlachty woj. krakowskiego przeciwko abdykacji Jana Kazimierza, a także uczestniczył w obradach przedkonwokacyjnych. Został elektorem Michała Korybuta i Jana III z woj. krakowskiego.
Był żonaty z Zofią z Taszyckich (zm.1693), która pomimo konstytucji sejmowych, pozostała arianką do ok. 1688, kiedy formalnie przeszła na katolicyzm. Ich dzieci to:
- Annę (ochrzczoną w 1658 w Bobowej w kościele katolickim)
- Aleksandrę, która poślubiła Zygmunta Mierzeńskiego, byłego arianina nawróconego na kalwinizm
- Helenę, żonę Szlichtynga,
- Daniel, podstoli chełmski,
- Jan
- Stanisław
Córki Potockiego, choć formalnie przeszły na katolicyzm (Anna i Helena) czy kalwinizm (Aleksandra) pozostały ariankami. Córka młodo zmarłej Aleksandry, Zofia była wychowywana przez babkę w arianiźmie. Ta ostatnia zapisała jej cały swój majątek wydziedziczając nawróconych na katolicyzm synów, którzy bezskutecznie próbowali obalić testament matki. Zofia Mierzeńska zmarła w połowie XVIII wieku, była uważana za "ostatnią ariankę na sądeczczyźnie."