Jan Rataj

Jan Rataj

Jan Ratay

„Biegły”

Jan Rataj w mundurze majora (po 1939 roku)
major
Data i miejsce urodzenia	21 grudnia 1889 Uście Solne
Data i miejsce śmierci	31 października 1959 Bochnia
Przebieg służby
Lata służby	1914-1929 i 1939-1948
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne
Formacja	Legiony Polskie
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Tablica epitafijna na grobie Jana Rataja na cmentarzu w Bochni

Jan Rataj vel Jan Ratay^[a] (ur. 21 grudnia 1889 w Uściu Solnym, zm. 31 października 1959 w Bochni) – polski prawnik doktor prawa, adwokat, legionista, major Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej, radca prawny Wydziału Powiatowego w Grodnie oraz Sejmiku Powiatowego w Grodnie, senator V kadencji II Rzeczypospolitej.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Pawła, wyrobnika, i Katarzyny z Marszyckich. Naukę rozpoczął w szkole powszechnej w Uściu Solnym, by ukończyć ją już w Bochni, gdzie rodzice z całą rodziną przeprowadzili się na przełomie wieków. Uczęszczał do Gimnazjum im. Króla Kazimierza Wielkiego w Bochni, ale egzamin dojrzałości zdał eksternistycznie w Gimnazjum św. Jacka w Krakowie 12 czerwca 1912 roku. Równocześnie w tym okresie pracował w krakowskiej poczcie jako niższy urzędnik pocztowy do roku 1914. W latach 1912–1917 podczas przerw w działaniach wojennych studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego i 11 listopada 1917 roku uzyskał absolutorium, następnie podjął na tejże uczelni studia doktoranckie. W czerwcu 1923 roku uchwałą Rady Wydziału Prawa UJ uzyskał tytuł doktora prawa^[1].

Od 1911 roku należał do Związku Strzeleckiego w Krakowie, gdzie był dowódcą plutonu o pseudonimie „Biegły” i w nim ukończył Szkołę Oficerską w roku 1913. W roku 1912 zaraz po zdaniu matury rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W roku 1914 został żołnierzem 1, a potem 3 pułku piechoty Legionów Polskich. 12 listopada 1914 roku mianowany został podporucznikiem piechoty. Formalnie został mianowany chorążym w piechocie ze starszeństwem z 15 czerwca 1915 roku^[2]. Po pobycie w szpitalu służył w 5 pułku piechoty Legionów Polskich. Wiosną 1917 roku służył w Komendzie Placu Legionów w Wiedniu^[3]. Od 6 kwietnia do 4 czerwca 1917 roku zarządzał Powiatowym Urzędem Zaciągu w Nieszawie. Po kryzysie przysięgowym został zwolniony z Legionów^[4]. W lutym 1918 roku w szeregach II Brygady Legionów uczestniczył w walkach pod Rarańczą. W styczniu 1919 roku został awansowany do stopnia porucznika.

Po bitwie pod Kaniowem z wojskami niemieckimi, które znienacka zaatakowały Legionistów w nocy z 10 na 11 maja 1918 roku, dostał się do niewoli, z której zaraz zbiegł w nocy z pociągu i w miejscowości Radzież (gmina Niemowicze) na terenie dzisiejszej Ukrainy przez kilka tygodni był nauczycielem historii w miejscowej szkole. W grudniu 1918 roku zmobilizowany do 33 pułku piechoty Wojska Polskiego.

30 lipca 1920 roku został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 roku w stopniu majora, w żandarmerii, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich. Był wówczas dowódcą Ekspozytury Żandarmerii Polowej w Wilnie^[5]. Następnie służył w 2 dywizjonie żandarmerii w Lublinie na stanowisku zastępcy dowódcy dywizjonu^[6]. Od 31 października 1921 roku pełnił obowiązki dowódcy tego dywizjonu. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku i 9. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii^[7]. 15 maja tego roku został przeniesiony do 5 dywizjonu żandarmerii w Krakowie na stanowisko zastępcy dowódcy dywizjonu^[8][9][10]. W kwietniu 1925 roku został przeniesiony z korpusu oficerów żandarmerii do korpusu oficerów piechoty w stopniu majora ze starszeństwem 1 czerwca 1919 i 289.1 lokatą z równoczesnym wcieleniem do 71 pułku piechoty w Ostrowi Mazowieckiej^[11].

W roku 1925 ukończył kurs oficerów sztabowych w Grudziądzu. W listopadzie 1927 roku został przeniesiony z 81 pułku piechoty w Grodnie do 29 Dywizji Piechoty w tym samym garnizonie na stanowisko komendanta rejonowego Przysposobienia Wojskowego^[12]. W marcu 1929 roku został zwolniony z zajmowanego stanowiska i oddany do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr III^[13]. Z dniem 31 sierpnia 1929 roku został przeniesiony w stan spoczynku^[14]. W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Grodno. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr III. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”^[15].

Po zakończeniu służby wojskowej zajął się praktyka adwokacką, którą prowadził już od 1919 roku. Był w tym czasie także radcą prawnym Wydziału Powiatowego w Grodnie, jak też szefem referatu prawnego Dowództwa Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie od 1919 do 1939 roku.

W latach 1929–1930 odbył odbył aplikację sędziowską zakończoną pomyślnie zdanym egzaminem sędziowskim w Sądzie Apelacyjnym w Wilnie w roku 1930. W lutym 1933 roku pomyślnie zdał egzamin adwokacki^[1].

Podczas wyborów do Senatu II Rzeczypospolitej V kadencji 13 listopada 1938 roku kandydował z okręgu Białystok, z listy Obozu Zjednoczenia Narodowego i uzyskał mandat senatora.

W kampanii 1939 roku walczył w 71 pułku piechoty z Zambrowa w stopniu majora. Pułk ten, pomimo liczebnej i technicznej przewagi najeźdźcy, dzielnie i bohatersko bronił powierzonego odcinka frontu. W wyniku ciężkich strat 19 września wycofał się na Litwę. Tam też został internowany w obozach jenieckich utworzonych najpierw w Kuluatywie, potem w Wilkowyszkach, a w dalszej kolejności w Kalwarii, gdzie przebywał do 10 sierpnia 1940 roku. Po zajęciu Litwy przez Sowietów, co miało miejsce w czerwcu 1940 roku, znalazł się w obozie w Kozielsku, a potem w Griazowcu. 25 sierpnia 1941 roku, po podpisaniu układu umowy Sikorski-Majski, został zwolniony i 3 września tego roku wstąpił do tworzącej się Armii Andersa w ZSRR. Posługiwał się biegle w mowie i piśmie językami: angielskim, francuskim i niemieckim, w języku rosyjskim bardzo dobrze tylko w mowie, a piśmie nieco słabiej.

Od 15 września do 31 października w obozie Tockoje-Buzułuk pod Uralem, w którym formowała się Armia Polska i początkowo znajdowało się jej główne dowództwo, był komendantem Stacji Zbornej. Od listopada 1941 roku do 31 stycznia 1942 roku przebywał w obozie Koltubanka, położonym na południe od Uralu pomiędzy Kujbyszewem a Oranienburgiem, pełnił tam funkcję radcy prawnego i równocześnie komendanta placu.

Z Armią Andersa^[16] opuścił ZSRR i przebył przez Irak, Persję i Egipt do Wielkiej Brytanii. Służył w sądownictwie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (Irak, Iran, Palestyna, Egipt). W latach 1942–1944 był w stanie nieczynnym^[17].

Osiadł w Glasgow. Do 1948 roku służył w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia; po rozformowaniu był bezrobotny^[1][17]. W 1957 roku wrócił do Polski. Początkowo mieszkał w Tczewie, jednak wkrótce przeniósł się do Bochni.

Po śmierci został pochowany na miejscowym cmentarzu przy ul. Orackiej w Bochni (kwatera 15)^[17][18].

Jan Rataj w 1919 roku ożenił się z Janiną Kliks^[19], z którą miał dwoje dzieci: Janinę Teresę (ur. 1928) i Krzysztofa Lecha (ur. 1932)^[1].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Niepodległości (29 grudnia 1933)^[20]
• Krzyż Walecznych^[21]
• Złoty Krzyż Zasługi (10 listopada 1928)^[22][18]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[16]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[16]
• Medal Zwycięstwa („Médaille Interalliée”)^[21]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-09-07].
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
• Jan Suliński: 2 Dywizjon Żandarmerii Wojskowej Lublin (1918–1939). Mińsk Mazowiecki: Centrum Szkolenia Żandarmerii Wojskowej, 2012.