Jan Rozdrażewski (zm. 1600)

Jan Rozdrażewski

Nagrobek Jana Rozdrażewskiego w ufundowanej przez niego późnogotyckiej bazylice pw. św. Jana Chrzciciela w Krotoszynie
Doliwa
kasztelan poznański
Rodzina	Rozdrażewscy herbu Doliwa
Data urodzenia	1543
Data i miejsce śmierci	15 marca 1600 Krotoszyn
Ojciec	Hieronim Rozdrażewski
Matka	Anna z Łukowa
Żona	Barbara z Lachenberków (1565-1581) Katarzyna z Potulickich (1585-1600)
Dzieci	Anna Jan Barbara

Jan Rozdrażewski herbu Doliwa (ur. ok. 1543, zm. 15 marca 1600) – podkomorzy, potem kasztelan poznański, luteranin^[1].

Pochodzenie

Był wnukiem Jana, kasztelana kamieńskiego i (potem) międzyrzeckiego i synem Hieronima i Anny z Łukowa. Braćmi stryjecznymi Jana byli synowie kasztelana rogozińskiego Stanisława Rozdrażewskiego: Jan (1537^[a]–1585), zwany „hrabią na Pomsdorfie” (dziś Pomianów), z którym bywa często mylony; Stanisław (1540–1619), jezuita i pierwszy rektor Kolegium Jezuitów w Pułtusku; Hieronim (1546–1600), biskup kujawski oraz Krzysztof (1547–1580), rotmistrz u Stefana Batorego.

Działalność polityczna i wyznaniowa

W dzieciństwie najprawdopodobniej uczył się w gimnazjum w Złotoryi wraz z synami rodziny Leszczyńskich, z którymi jego rodzina utrzymywała bliskie kontakty. Potem być może studiował od 1557 we Frankfurcie nad Odrą^[b].

Wkrótce włączył się w ruch Jednoty Brackiej, a w 1567 wziął sobie za żonę współwyznawczynię, od 1565 wdowę po Wacławie Reszczyńskim, Barbarę z Lachenberków z Ochli.

Na sejmie elekcyjnym 4 maja 1573 głosował na Walezego; w następnym roku w styczniu witał go w Poznaniu, a w lipcu – po ucieczce króla do Francji – na zjeździe szlachty w Środzie Wielkopolskiej otrzymał mandat na sejm konwokacyjny. Poseł na sejm konwokacyjny 1574 roku z województw kaliskiego i poznańskiego^[2].

Jego rola podczas następnej elekcji nie jest pewna^[c], w każdym razie lutym 1576 w Krakowie spotykał się ze zwolennikami Batorego, podczas jego sejmu koronacyjnego był posłem, a 19 czerwca 1578 uzyskał urząd podkomorzego w poznańskiego.

Poseł na sejm 1582 roku z województwa poznańskiego^[3].

W 1581 Rozdrażewski owdowiał. Jego stryjeczni bracia, katolicy (w tym biskup Hieronim i jezuita Stanisław) próbowali wywrzeć na niego nacisk, by odszedł od „herezji” i wrócił do Kościoła katolickiego. Jan Rozdrażewski liczył trochę na pozyskanie dla siebie korzystnych dzierżaw, zwłaszcza od biskupa Hieronima^[d], ale rachuby te okazały się jednak w znacznym stopniu płonne. W 1585 po raz wtóry się ożenił z ewangeliczką, Katarzyną, córką Piotra Potulickiego, co utrwaliło jego protestanckie związki.

Śmierć pomsdorfskiego hrabiego Jana Rozdrażewskiego w roku 1585 spowodowała, że biskup Hieronim poprosił – pomimo różnic poglądów na religię – swego stryjecznego brata Jana o pomoc przy organizowaniu pogrzebu hrabiego i uporządkowania skomplikowanej sytuacji majątkowej dóbr hrabiego, który niegospodarnością swoją doprowadził go do skrajnego zadłużenia. Wydobywanie z zastawów majątków pomsdorfskich trwało wiele lat i wymagało niemało wysiłku i najpewniej zręczności.

Po śmierci króla Stefana Batorego wziął Jan Rozdrażewski udział 8 maja 1587 w zjeździe szlachty wielkopolskiej w Środzie, a w październiku koło Jutrosina uczestniczył ze zjeździe, na którym zdecydowano o zwołaniu pospolitego ruszenia na 11 listopada pod Piotrkowem w celu zapewnienia bezpiecznego przejazdu do Krakowa nowo wybranego króla Zygmunta III Wazy. Także w następnych latach kilkakrotnie brał udział w średzkich sejmikach i był aktywnym – choć jednak na ogół na lokalną skalę ograniczoną do Wielkopolski – działaczem politycznym, parę razy przyjeżdżając też do Warszawy. Poseł na sejm pacyfikacyjny 1589 roku z województwa poznańskiego^[4]. 1 marca 1591 uzyskał nominację na urząd kasztelana poznańskiego.

W ostatnich latach życia Jana doszło między nim a stryjecznym bratem Hieronimem do konfliktu po tym, jak w 1593, Hieronim wytoczył proces ich wspólnemu krewnemu, biskupowi pomocniczemu we Włocławku Janowi Rozdrażewskiemu Nowomiejskiemu, o zwrot dóbr trzymanych tytułem sprawowania sufraganii. Biskup pomocniczy zwrócił się o poparcie do wielkopolskiej szlachty, w tym do swego krewniaka na Rozdrażewie, a zarazem stryjecznego brata biskupa. Poparcie od Jana Rozdrażewskiego uzyskał, ale między stryjecznymi braćmi stosunki uległy ochłodzeniu. Jednym z przejawów tego ochłodzenia był sporządzony przez Hieronima w 1599 testament, w którym biskup uzasadnił fakt zapisania Janowi jedynie dwóch koni z własnej stajni przekonaniem, że nie przystoi nieprzyjaciół wiary katolickiej obdarowywać majątkiem z dochodów Kościoła.

Był wybrany prowizorem przez protestancko-prawosławną konfederację wileńską w 1599 roku^[5].

Jan Rozdrażewski rozpoczął budowę nowego, obszernego kościoła dla swoich współwyznawców w Krotoszynie, którą ukończono tuż przed jego śmiercią.

Rodzina

Ze swoją pierwszą żoną Barbarą nie miał Rozdrażewski dzieci. Jego druga żona Katarzyna z Potulickich urodziła mu czwórkę dzieci, z czego jeden syn (ur. 1590) zmarł w dzieciństwie:

1. Annę (1586-po 1619), która około roku 1603 wyszła za mąż za Wacława Leszczyńskiego, konwertytę na katolicyzm.
2. Jana (ur. ok. 1595, zm. 1628) przyszłego krajczego Konstancji Habsburżanki i starostę odolanowskiego
3. Barbarę, która wyszła za mąż za Jana Kostkę, starostę lipińskiego.

Jan Rozdrażewski zmarł 15 marca 1600, kilka tygodni po śmierci swego stryjecznego brata Hieronima. Pochowany został w kościele w Krotoszynie, w którym zawczasu kazał przygotować sobie odpowiedni nagrobek.

W parę lat po jego śmierci wdowa Katarzyna z Potulickich przeszła razem z małoletnimi dziećmi na katolicyzm i oddała kościół w Krotoszynie katolikom. Przy konfesji ewangelickiej została do końca życia tylko najstarsza córka Jana Rozdrażewskiego, Anna Leszczyńska.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Polski Słownik Biograficzny, t. XXXII/3 (1991), s. 371–373
• S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna, t. XIII (1903), s. 119 (hasło Rozrażewscy)