Jan Sas-Zubrzycki

Jan Sas-Zubrzycki

Data i miejsce urodzenia	25 czerwca 1860 Tłuste
Data i miejsce śmierci	4 sierpnia 1935 Lwów
Miejsce spoczynku	Cmentarz Łyczakowski we Lwowie
Zawód, zajęcie	architekt
Narodowość	polska
Alma Mater	Politechnika Lwowska
Odznaczenia

Jan Karol Sas-Zubrzycki, Jan Zubrzycki h. Sas (ur. 25 czerwca 1860 w Tłustem, zm. 4 sierpnia 1935 we Lwowie) – polski architekt, teoretyk architektury, konserwator sztuki.

Życiorys

Jan Sas-Zubrzycki

Nagrobek Jana Sas-Zubrzyckiego

Urodził się w rodzinie nauczyciela ludowego Marcelego Zubrzyckiego, uczestnika powstania styczniowego i Wiktorii Gertrudy z domu też Zubrzyckiej, z odległej gałęzi rodu. Był jednym z sześciorga ich dzieci^[1] Jego stryjem był ksiądz kanonik Roman Sas-Zubrzycki (zm. w 1866 w Śniatynie na cholerę), dziekan, rektor Seminarium duchownego we Lwowie^[2].

Ukończył szkołę realną w Stanisławowie. W latach 1878–1884 studiował na wydziale architektury Politechniki Lwowskiej. W latach 1884–1886 był asystentem profesora Juliana Zachariewicza w Katedrze Budownictwa na Politechnice Lwowskiej.
W 1984 roku zadebiutował jako autor – opublikowałStyl starochrześcijański. Tekst książki był odręcznie pisany, ilustracje rysowane na kalce, uzupełnione rysunkami kolegów ze studiów^[3].
Pierwszym zrealizowanym w 1885 roku projektem architektonicznym był pensjonat w Rymanowie tzw. Dom pod Matką Boską^[4].

W latach 1886–1912 zamieszkał w Krakowie. W 1891 r. uzyskał uprawnienia inżyniera cywilnego dzięki czemu otrzymał członkostwo Lwowskiej Izby Inżynierskiej. Od 1893 r. pełnił obowiązki inspektora budowlanego, od 1900 r. starszego inspektora budowlanego w urzędzie Budownictwa Miejskiego w Krakowie. W 1895 r. na podstawie pracy habilitacyjnej Rozwój gotycyzmu w Polsce pod względem konstrukcyjnym i estetycznym został mianowany docentem na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej^[5]. W 1898 r. wraz z siostrą Jadwigą z Łobzowa założył Towarzystwo Rękodzielników Polskich „Gwiazda”, od 1912 r. mieszczące się we Lwowie. W 1902 r. otrzymał na Politechnice Lwowskiej tytuł doktora nauk technicznych na podstawie rozprawy Krakowska szkoła architektoniczna XIV wieku. Od 1912 r. mieszkał i pracował we Lwowie. W 1912 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym, a w 1919 r. profesorem zwyczajnym w Katedrze Architektury i Estetyki Politechniki Lwowskiej, gdzie jako profesor i wykładowca pracował do przejścia na emeryturę (1929). W 1916 r. był współzałożycielem Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Sztuki i Kultury we Lwowie i jego pierwszym prezesem^[6]. W 1917 roku Wydział Krajowy mianował go członkiem Krajowego Grona Konserwatorów Galicji Wschodniej we Lwowie, na okres 6 lat^[7]. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.

Życie prywatne

W 1880 roku zmarł jego ojciec, co wywołało ciężką sytuację materialną rodziny. Był to czas studiów na Politechnice Lwowskiej. Zubrzycki musiał więc podejmować pracę zarobkową, żeby mógł kontynuować studia.^[8]. W 1886 roku Jan poślubił we Lwowie Łucję z Olewińskich i już razem zamieszkali w Krakowie. W 1888 roku urodził im się syn, Ludomir Marceli. W Krakowie rodzina mieszkała na ulicy Jana Sobieskiego 23^[9]. W 1890 roku zmarła jego żona, została pochowana na cmentarzu Rakowickim. W 1891 roku ożenił się powtórnie z siostrą zmarłej żony, Julią. W 1893 roku urodziła im się córka Łucja^[10]. W 1896 roku zmarła matka Zubrzyckiego, została pochowana na cmentarzu Rakowickim^[10]. W 1897 roku wybudował własną kamienicę przy ulicy Kilińskiego 4 (obecnie aleja Słowackiego 7), gdzie zamieszkała rodzina architekta^[11]. W 1901 roku wybudował też swoją willę w Zabierzowie, gdzie Zubrzyccy spędzali wolny czas^[12]. W 1909 roku jego syn zmarł na gruźlicę, pochowany został na cmentarzu Rakowickim, razem z mamą i babcią^[13]. W 1912 roku Zubrzyccy przeprowadzili się na stałe do Lwowa. W 1913 roku kupili dom w centrum miasta, Zubrzycki przeprowadził jego remont^[14]. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku wyjechali do Krosna a następnie do Wiednia. Początkowo mieszkali w Baden pod Wiedniem, później w Wiedniu w pensjonacie. Pod koniec 1915 roku powrócili do Lwowa^[15]. W 1923 roku zmarła jego żona Julia, która została pochowana na cmentarzu Łyczkowskim^[16]. Jan Sas Zubrzycki zmarł w Brzuchowicach koło Lwowa w 1935 roku.^[16]. Został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie (kwatera 20-9)^[17][18].

Jan Sas-Zubrzycki opublikował liczne prace naukowe, zawierające m.in. rozważania na temat polskiego stylu narodowego. Wskazywał na oryginalne, rodzime cechy polskiej architektury. Jako architekt tworzył głównie w duchu neogotyku. Wybudował ponad 40 kościołów i przebudował około 20. Opracowywał też projekty przebudowy kamienic i budowy świeckich budowli publicznych, m.in. ratusze w Jordanowie i Niepołomicach.

Publikacje

Był autorem książek i rozpraw, które sam Zubrzycki podzielił na trzy grupy tematyczne^[19]:
Rękodzielnictwo polskie – są to zbiory tablic z rysunkami, które pokazują przykłady z poszczególnych dziedzin rzemiosła z uwzględnieniem charakterystycznych polskich cech.

• Cieśla polski (1915-1916)
• Murarz polski (1917-1919)
• Kaflarstwo polskie(1922)
• Kowalstwo polskie (1925)

Dzieła architektoniczne – do tej grupy zaliczał dzieła dotyczące teorii architektury, jej historii, także inwentaryzację zabytków itp.

• Styl starochrześcijański (1884)
• Sztuka średniowieczna (1886)
• Bazyliki średniowieczne w układzie rzutów poziomych (1891)
• Zwięzła historja sztuki od najpierwszych jej zaczątków aż po czasy napoleońskie (1914) (Według innego źródła 1904)
• Zabytki sztuki w Polsce (1885)
• Skarby architektury w Polsce (cztery tomy, 1907-1916)
• Styl nadwiślański (1910)
• Styl zygmuntowski (1914)
• Polskie budownictwo drewniane (1916)
• Zabytki w Żółkwi (1901)
• Katedry polskie (1909-1918)
• Kurtyna Siemiradzkiego (1900)
• Rohatyn i jego zabytki (1901)
• Kościół warowny w Bóbrce (1905)
• Zabytki miasta Lwowa (1928)
• Wawel przeddziejowy (1918)
• Architektura Rynku Krakowskiego^[9].

Sztuki i oświecenie – w tej grupie znajdują się książki lub krótkie rozprawy opisujące konkretne zabytki i dzieła sztuki oraz publikacje dotyczące szerszych zagadnień, tego, co nazwał "filozofią architektury i utworem kształtu".

• Serce: rozbiór pierwiastków polskiej sztuki ludowej i narodowej (z rysunkami), Lwów 1921
• Bogoznawstwo Sławjan, Katowice 1925
• Obsypiny... Obsyłania... Rąbek złoty z czasów dobrobytu i oświaty Polaków dawnych (1921)
• Mir-Sława Znak Krzyżowy (1922)
• Arcydzieła Wita Stwosza (1924)
• Filozofia architektury, jej teorie i estetyka (1894)
• Utwór kształtu (trzytomowy podręcznik, 1912-1916)

Jan Sas Zubrzycki jest także autorem pamiętnika Różaniec wspomnień rodzinnych, Lwów 1930

Realizacje

• kościoły (w nawiasach podano rok ukończenia budowy):
  • Bielcza (1908)
  • Błażowa (1900)
  • Bruśnik (1904)
  • Cieklin (1903)
  • Ciężkowice (1903)
  • Czortków (1918) – kościół dominikanów
  • Górno (1913)
  • Grobla (1909)
  • Jadowniki Podgórne (1910)
  • Jedlicze (1925)
  • Jordanów (1913)
  • Kasinka Mała (1913)
  • Kraków – kościół św. Józefa w Podgórzu (1909), kościół redemptorystów (1907)
  • Lubatowa (1921)
  • Lubcza (1899)
  • Lwów – kościół kapucynów (1930)
  • Łapczyca (1933)
  • Łężkowice (1921)
  • Masłów Pierwszy (1938)
  • Miejsce Piastowe – kościół Michalitów
  • Niewodna (1923)
  • Nowy Sącz; Biegonice (1904)
  • Otfinów (1929)
  • Piotrkowice (1907)
  • Porąbka Uszewska (1918)
  • Poręba Radlna (1905)
  • Ryglice (1940)
  • Siedliska-Bogusz (1912)
  • Sokołów Małopolski (1914)
  • Suków
  • Szczepanów (1914)
  • Szczurowa (1893)
  • Tarnów (1906)
  • Tłuste
  • Trzebinia – kościół Salwatorianów, Najświętszego Serca Pana Jezusa – projekt częściowo niezrealizowany
  • Trześniów
  • Wietrzychowice (1924)
  • Zaleszany (1905)
  • Żeleźnikowa
• kościoły przebudowane:
  • Bochnia (1905)
  • Borzęcin – kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
  • Szczucin (1905)
  • Tarnobrzeg, kościół dominikanów
  • Tarnawa
  • Trzciana k. Bochni
• ratusze:
  • Jordanów
  • Myślenice
  • Niepołomice
  • Zator
• inne:
  • Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Brzozowie^[20]
  • Pałac Stawiarskich Jedlicze

• 

  Kościół w Sokołowie Małopolskim

• 

  Kościół św. Michała Archanioła w Cieklinie

• 

  (c) Rilian z polskiej Wikipedii, CC BY 2.5

  Kościół MB Szkaplerznej w Górnie koło Sokołowa Młp.

• 

  (c) Rilian z polskiej Wikipedii, CC BY 2.5

  Prezbiterium kościoła w Górnie

• 

  Kościół Świętej Rodziny w Tarnowie

• 

  Budynek TG „Sokół” w Brzozowie

• 

  Kościół w Jordanowie

• 

  Ratusz w Zatorze

• 

  Kościół w Porębie Radlnej

• 

  Kościół Michalitów w Miejscu Piastowym

• 

  (c) I, Silar, CC BY 2.5

  Kościół w Trześniowie

• 

  Kościół św. Stanisława w Czortkowie

• 

  Synagoga w Wielkich Oczach

Budynki w Krakowie

• 

  Kamienica Jana Zimlera (1892)
  Kraków ul. Kurniki 3

• 

  Kamienica, dom własny (1895)
  Kraków al. Słowackiego 7

• 

  Pałac Zdzisława Włodka (1898)
  Kraków ul. św. Filipa 25

• 

  Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy (1905)
  Kraków ul. Zamoyskiego 56

• 

  Kościół św. Józefa (1905)
  Kraków ul. Zamoyskiego 2

Odznaczenia

• 27 listopada 1929 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski^[21][22][23].

Upamiętnienie

• Jan Sas Zubrzycki jest patronem Technikum nr 6 i Branżowej Szkoły I Stopnia nr 6 w Krośnie^[5];
• Jego imię od 1991 roku nosi ulica w Krakowie w XI dzielnicy Wola Duchacka^[9].

Przypisy

Bibliografia

Jerzy Wowczak: Jan Sas-Zubrzycki. Architekt, historyk i teoretyk architektury. Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, 2017. ISBN 978-83-65080-63-9..

Linki zewnętrzne

• Jan Sas Zubrzycki – architekt. muzeum.krosno.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-05)].
• Architekt, projektant wielkoockich budowli w latach 1917/18
• Tarnowskie kościoły
• Wystawa w Krośnie. odyssei.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
• Prace Jana Zubrzyckiego dostępne w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej
• Publikacje Jana Zubrzyckiego w serwisie Polona.pl