Jan Stańczyk

Jan Stańczyk
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

24 grudnia 1886
Wola Przemykowska, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

7 sierpnia 1953
Warszawa, Polska

Minister opieki społecznej
Okres

od 2 października 1939
do 29 listopada 1944

Przynależność polityczna

Polska Partia Socjalistyczna

Poprzednik

Marian Zyndram-Kościałkowski

Następca

Tomasz Arciszewski

Minister pracy i opieki społecznej Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej
Okres

od 28 czerwca 1945
do 18 lipca 1946

Przynależność polityczna

Polska Partia Socjalistyczna (koncesjonowana)

Poprzednik

Wiktor Trojanowski (Rząd Tymczasowy RP)

Następca

Adam Kuryłowicz

Jan Stańczyk (ur. 24 grudnia 1886 w Woli Przemykowskiej k. Brzeska, zm. 7 sierpnia 1953 w Warszawie) – działacz socjalistyczny i związkowy, członek Komitetu Ministrów dla Spraw Kraju z ramienia Polskiej Partii Socjalistycznej od 8 listopada 1939 roku[1].

Życiorys

Urodził się w rodzinie rolniczej. Po ukończeniu czterech klas szkoły ludowej wyemigrował do Niemiec i podjął pracę w fabryce włókienniczej w Lipsku. Po uzyskaniu kwalifikacji ślusarza podjął pracę w fabryce metalowej. Działał w polskim towarzystwie katolickim, a następnie przystąpił do organizacji robotniczej. Pracował w kopalniach Śląska i Westfalii. W okresie 1904–1907 należał do PPS zaboru pruskiego, zaś od 1908 działał w niemieckich klasowych związkach zawodowych i Socjaldemokratycznej Partia Niemiec (SPD). Po wybuchu I wojny światowej przedostał się Galicji celem wstąpienia do Legionów. Władze austriackie skierowały go jednak do pracy w zmilitaryzowanych zakładach Škoda w Pilźnie. Tam nawiązał kontakty z socjaldemokratami czeskimi. Organizował strajk robotników, w wyniku którego oddany został pod sąd wojenny. Proces odroczono do końca wojny wskutek protestów posłów do Reichsratu Przedlitawii (parlamentu austriackiego).

W październiku 1918 wchodził w skład Zgromadzenia Narodowego Czechosłowacji, lecz niebawem powrócił do Galicji i podjął działalność w Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Organizował wsparcie dla Tymczasowego Rządu Republiki Polskiej. Od grudnia 1918 skierowany do pracy w Zagłębiu. W styczniu 1919 z poręczenia Jędrzeja Moraczewskiego został sekretarzem okręgowym Związku Robotników Przemysłu Górniczego, wchodził też w skład kierownictwa Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Zagłębiu. Od marca 1919 członek Komisji Centralnej Związków Zawodowych. Uczestniczył w kongresach Socjalistycznej Międzynarodówki Robotniczej i związkowej Międzynarodówki Amsterdamskiej (Międzynarodowej Federacji Związków Zawodowych}.

W wyborach parlamentarnych w 1922 został wybrany posłem z listy PPS w okręgu Będzin. W 1923 w czasie wydarzeń krakowskich, w trakcie których doszło do starć robotników z wojskiem, przemawiał do tłumu ze zdobytego samochodu pancernego. Dalej uczestniczył w mediacjach mających doprowadzić do uspokojenia sytuacji. W listopadzie 1923 wydany został przez Sejm sądowi jako oskarżony o podżeganie do gwałtów. Od czerwca do sierpnia 1924 sądzony w Krakowie. W trakcie procesu bronił go Herman Lieberman, uzyskując uniewinnienie.

W grudniu 1925 doprowadził do połączenia związków górniczych w jednolity Centralny Związek Górników. W związku tym od 1925 do 1939 pełnił funkcję sekretarza generalnego. W wyborach parlamentarnych w 1928 ponownie wybrany do Sejmu. Uczestniczył w organizacji Centrolewu, przemawiając m.in. w październiku 1929 na wspólnych wiecach z Wojciechem Korfantym. W czasie wyborów parlamentarnych w 1930 nie uzyskał mandatu poselskiego. Od 1933 do 1939 pełnił nieprzerwanie funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Centralnej Związków Zawodowych. Od 1937 został członkiem Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS.

Po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 opuścił kraj i na wniosek gen. Sikorskiego został szybko ściągnięty do Paryża. Od 2 października 1939 do 24 listopada 1944, był ministrem opieki społecznej w rządach: Władysława Sikorskiego i Stanisława Mikołajczyka. Istnieją poszlaki, że był jednym z dwóch ministrów rządów polskich na emigracji, który współpracował z wywiadem radzieckim[2]. W tym czasie jest członkiem Komitetu Zagranicznego PPS oraz przewodniczącym Reprezentacji Zagranicznej Polskich Związków Zawodowych. Reprezentował rząd w Radzie Administracyjnej Międzynarodowej Organizacji Pracy.

W marcu 1945 wystąpił wraz z częścią działaczy z Komitetu Zagranicznego PPS i uczestniczył w rozmowach w Moskwie w czerwcu 1945 na temat powołania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Wraz z Zygmuntem Żuławskim uzgodnili że nie wstąpią do koncesjonowanej PPS przed zawarciem połączeniowego porozumienia pomiędzy tą partią a PPS-WRN. Stańczyk złamał umowę i samodzielnie wstąpił do „lubelskiej” PPS już 27 czerwca 1945. Od 28 czerwca 1945 do 18 lipca 1946 pełnił funkcję ministra pracy i opieki społecznej w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej Edwarda Osóbki-Morawskiego.

Został dokooptowany do Krajowej Rady Narodowej, Rady Naczelnej i Centralnego Komitetu Wykonawczego koncesjonowanej PPS. W sierpniu 1946, po odwołaniu z rządu, pełnił w Nowym Jorku stanowisko dyrektora generalnego ds. społecznych ONZ oraz reprezentanta Polski w Międzynarodowej Organizacji Pracy. Wskutek konfliktu z Trygve Lie, sekretarzem generalnym ONZ, który zarzucił mu agitację wśród Polonii amerykańskiej, musiał w końcu 1948 powrócić do kraju.

W grudniu 1948 wziął udział w zjeździe „połączeniowym” PPS i PPR, tworzącym Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą i został jej członkiem. W lipcu 1949 mianowano go prezesem Rady Zakładu Ubezpieczeń Społecznych[3].

Zmarł 7 sierpnia 1953 w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera 141-6-21)[4].

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. Lidia Barbara Paszkiewicz, Komitet dla Spraw Kraju. Zarys działalności Adama Ciołkosza w latach 1940–1942, [w:] Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty, Toruń, R. 2010, Zeszyt 1–2 (12–13), s. 159.
  2. Paweł Wieczorkiewicz, Polscy agenci Kremla, „Wprost” (2005), nr 51/52 (1203), s. 38–42. Chodzi o dwóch ministrów o pseudonimach „Gienrich” i „Sadownik” zob. Oczerki istorii rossijskoj wnieszniej razwiedki, t. 3: 1933–1941 gody, Moskva 1997, s. 292.
  3. S. Żerko, Biograficzny leksykon II wojny światowej, Poznań 2013, s. 384.
  4. Cmentarz Stare Powązki: JAN STAŃCZYK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2020-05-15].
  5. M.P. z 1947 r. nr 52, poz. 363 „za działalność powojenną przy utrwaleniu demokratycznych form państwowości polskiej na terenie całego kraju”
  6. M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 411 „za zasługi w zakresie pomocy i opieki nad bezrobotnymi”.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Jan Stańczyk.jpg
Jan Stańczyk (1886-1953) – Polish socialist politician, member of Sejm (1922-1930), minister of welfare in Polish Government in exile (1939-1944), minister of welfare in Provisional Government of National Unity (1945-46)
Edward Osóbka-Morawski.jpg
Edward Osóbka_Morawski, Chairman of PKWN, Prime Minister of Communist Poland 1944-1947
Mikolajczyk.jpg
Stanisław Mikołajczyk, Prime Minister of Poland in Exile (1943-1944), Deputy of Prime Minister Of Provisional Goverment of National Unity in Poland 1945-1947
Wladyslaw Sikorski 2.jpg
Władysław Sikorski, Polish commander in chief and prime minister during World War II