Jan Trepczyk

Ten artykuł od 2019-01 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Jan Trepczyk

Jón Trepczik

Data i miejsce urodzenia	22 października 1907 Strysza Buda
Data i miejsce śmierci	3 września 1989 Wejherowo
Narodowość	polska
Język	polski, kaszubski
Dziedzina sztuki	literatura
Ważne dzieła
Kaszebskji pjesnjôk; Słownik polsko-kaszubski
Odznaczenia

Jan Trepczyk (kaszub. Jón Trepczik; ur. 22 października 1907 w Stryszej Budzie k. Mirachowa, zm. 3 września 1989 w Wejherowie) – jeden z najwybitniejszych poetów kaszubskich, pieśniarz, członek Zrzeszenia Regionalnego Kaszubów w Kartuzach i kręgu Zrzeszeńców oraz Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego ideolog kaszubski, leksykograf – autor słownika polsko-kaszubskiego, pedagog, współzałożyciel Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Jan Trepczyk urodził się 22 października 1907 r. we wsi Strysza Buda k. Mirachowa, w pow. kartuskim, jako piąte, najmłodsze dziecko w chłopskiej rodzinie Jana i Berty z d. Hebel. W latach 1914–1921 uczył się w szkole podstawowej w Mirachowie, najpierw po niemiecku, potem po polsku. Tam zetknął się z Aleksandrem Labudą, który ukształtował jego zainteresowania kulturą kaszubską. Od 1921 r. kształcił się w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim w Kościerzynie. Uczył go m.in. poeta kaszubski ks. Leon Heyke. W 1926 r. ukończył szkołę i podjął pracę jako nauczyciel w szkole podstawowej w Kartuzach. Od 1927 r. uczył w Miszewie k. Żukowa.

Latem 1928 r. wraz z A. Labudą odwiedził dr. A. Majkowskiego, który został jego duchowym przewodnikiem. Wraz z Labudą i A. Stoltmannem Trepczyk przygotował w następnym roku zjazd nauczycielski w Kartuzach, na którym założono Zrzeszenie Regionalne Kaszubów. Został jego sekretarzem, a później stał się jednym z głównych „zrzeszińców”. W 1930 r. Jan Trepczyk ożenił się z siostrą Jana Rompskiego, Anielą, z którą miał 6 dzieci. W tym samym roku zadebiutował literacko na łamach „Chëczy Kaszëbsczi”. Publikował też w „Gryfie Kaszubskim” i „Zrzeszy Kaszëbsczi”, którą później także redagował.

W 1934 r. został przeniesiony decyzją władz do Rogoźna, a rok później do Tłukaw w Wielkopolsce, by osłabić w ten sposób środowisko kaszubskich działaczy, którym zarzucano tendencje separatystyczne. Na tej „emigracji” wydał śpiewnik po kaszubsku, nadal wiele też publikował i nie zmienił swych poglądów na sprawy kaszubskie.

II wojna światowa

Wrzesień 1939 r. zastał Trepczyka w Tłukawach, gdzie potem władze niemieckie pozwoliły mu mieszkać. Latem 1940 r. wrócił na Kaszuby i pracował jako kasjer w urzędzie gminy w Sianowie. Był w 2 Korpusie Polskim Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie we Włoszech w armii Andersa.

Działalność kaszubska, praca i rodzina

W 1930 r. poślubił Anielę z d. Rompska, z którą miał sześcioro dzieci: Bogusławę (1930), Świętopełka (ur. 1931, zm. 2011), Mirosławę (1933), Damrokę (1934), Mestwina (ur. 1935, zm. 1943) i Sławę (1937). O wielkim przywiązaniu do ziemi pomorskiej, jak i znajomości jej historii świadczy fakt nadawania swoim dzieciom starodawnych imion słowiańskich, typowych dla dynastii książąt pomorskich. W 1951 r., po śmierci pierwszej małżonki, ożenił się z Leokadią Czają. W 1967 r. przeszedł na emeryturę. Dwa lata później przeprowadził się na ul. Zwycięstwa, gdzie mieszkał do śmierci. W czerwcu 1946 r. wrócił do kraju i zamieszkał w Wejherowie przy ul. Bukowej, a potem Kopernika. Przez ponad 20 lat pracował tam jako nauczyciel muzyki w SP nr 4. Uczył także geografii, plastyki i matematyki. Opracowaniem jego biografii i twórczości zajął się Edmund Kamiński, zięć Leokadii.

Od powrotu do kraju włączył się w pracę kulturalno-społeczną na Kaszubach. Publikował m.in. w „Zrzeszë Kaszëbsczi”, „Echu Ziemi Wejherowskiej”, „Kaszëbach”, a później m.in. w „Pomeranii”. Tworzył poematy, krótkie nowele i szkice, a przede wszystkim wiersze i pieśni^[1], do tekstów własnych i cudzych. Nie miał specjalistycznego wykształcenia muzycznego, ale miał niezwykły talent i zmysł melodyczny, którego dowodem są jego utwory na chór. Sam pięknie śpiewał, potrafił też grać m.in. na pianinie i skrzypcach. W latach 1952–1954 zbierał folklor kaszubski po wsiach i małych miasteczkach, studiował też mowę kaszubską, jej odmiany i słownictwo. Pracował nad pisownią kaszubską. Stawał się jednym z głównych działaczy regionalnych na Kaszubach.

W grudniu 1956 r. włączył się w organizację Zrzeszenia Kaszubskiego i został prezesem jego oddziału wejherowskiego. Zdobył dla niego lokal w centrum miasta i rozwinął różnorodną działalność, m.in. teatralną, muzyczną, prelekcyjną i wystawienniczą. Złożył prezesurę w 1961 r., kiedy to został wciągnięty w krąg działaczy kaszubskich niesłusznie oskarżonych o separatyzm i współpracę z niemieckimi rewanżystami. Władze ZK udzieliły mu nagany. Wrócił na czteroletnią kadencję w 1967 r. Wydarzenia te nie osłabiły tempa jego pracy kulturalnej i twórczości artystycznej. Jan Trepczyk tworzył nadal poezje i pieśni, współorganizował [[Wejherowo|wejh

Grób Jana Trepczyka na cmentarzu Śmiechowskim

erowski]] Festiwal Pieśni o Morzu, zakładał chóry i zespoły folklorystyczne, a także starał się o powołanie w Wejherowie muzeum kaszubsko-pomorskiego. W 1967 r. otrzymał Medal Stolema^[2], a w 1971 Złoty Krzyż Zasługi. Wrócił na stanowisko prezesa oddziału wejherowskiego Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego i był nim przez dwie kadencje (1967–1973).

Apogeum

W latach 70. wydano pierwsze po wojnie publikacje książkowe J. Trepczyka: arkusz wierszy Moja stegna (1970), dwa śpiewniki w opracowaniu lęborskiego muzyka Juliusza Mowińskiego Rodnô Zemia (1974) i Moja chëcz (1978), wiersze dla dzieci Ukłôdk dlô dzôtk (1975), a przede wszystkim obszerny zbiór poezji Odecknienié (1977), zawierający ponad 80 wierszy. Wstępem opatrzył go Tadeusz Bolduan, a sylwetkę autora napisał Edmund Puzdrowski. W 1979 r. został członkiem Związku Literatów Polskich. W 1980 r. wznowiono Ukłôdk dlô dzôtk i wydano sławny śpiewnik Trepczykowy Lecë choranko – ponad 80 pieśni. Utwory Jana Trepczyka trafiły też do kilku antologii, w tym niemieckiej Kaschubische Anthologie (1973), a sam poeta został uhonorowany w 1979 r. okolicznościową publikacją kaszubską Pasja twórczego życia, wydaną w hołdzie również Marianowi Mokwie i Aleksandrowi Labudzie. Dwa lata później Trepczykowi przyznano Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, a w 1985 r. Medal Zasłużonym Ziemi Wejherowskiej. Pod koniec 1986 r. został honorowym członkiem Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego.

Ostatnie lata życia Jan Trepczyk spędził bardzo pracowicie. Tworzył poezje i pieśni, spisywał swe wspomnienia, publikował, prowadził zespoły śpiewacze i sam występował, najczęściej w małych zespołach z żoną, pasierbicą Zofią i zięciem Edmundem Kamińskim. Przygotował wielki słownik polsko-kaszubski i szukał dla niego możliwości publikacji. Doczekać tego jednak nie zdążył. Chorował na raka krtani, musiał posługiwać się wzmacniaczem głosu, pod koniec życia zaatakował go także półpasiec. Zmarł 3 września 1989 r. w Wejherowie, gdzie został też pochowany na cmentarzu Śmiechowskim. Spoczywa w grobie z żoną Leokadią, zmarłą prawie 10 lat później, 28 listopada 1998 r.

Pokłosie

Do historii literatury kaszubskiej Jan Trepczyk przeszedł jako jeden z najpracowitszych jej twórców, człowiek pełen entuzjazmu, o wielostronnych zainteresowaniach i rozlicznych talentach. W poezji opiewał kaszubskie krajobrazy, historię i przeszłość tej ziemi oraz jej mieszkańców. Tworzył tradycyjne utwory, zwrotkowe i rymowane, które opatrywał pięknymi melodiami, niemającymi do dziś sobie równych pod względem inwencji, pełnymi szczerych emocji, humoru, a czasem też patosu. Spis jego utworów obejmuje 133 znanych pieśni. Zostały one opracowane przez Juliusza Mowińskiego i Zbigniewa Szablewskiego. Jako pisarz i leksykograf utrwalał bogactwo kaszubskiej mowy, rozwijał ją poprzez stylowe neologizmy i archaizmy; wykonał olbrzymią pracę w tym kierunku, mogącą z dumą stać obok dzieła ks. Bernarda Sychty. Zostawił bogaty dorobek artystyczny, rozwijany chętnie przez kolejne pokolenia kaszubskich twórców. To Trepczyk rzucił entuzjastyczne hasło „Pòjme w przódk z kaszëbizną”, którego echo do dziś brzmi w sercach działaczy kaszubskich.

Pośmiertnie wydano w dwóch tomach wspomniany Słownik polsko-kaszubski (1994), zawierający ok. 60 tys. haseł i opracowany przez prof. Jerzego Tredera, wznowiono też – w poszerzonej wersji – śpiewnik Lecë choranko. Równolegle ukazała się kaseta magnetofonowa pod tym tytułem zawierająca 27 utworów ze zbioru, a w 2004 r. kilka pieśni Jana Trepczyka znalazło się na płycie kompaktowej Mòrze. Kaszubskie pieśni o morzu. 18 czerwca 2004 r. imię Trepczyka przyjęła szkoła w Miszewie, w której pracował przed wojną przez 7 lat, nosi je też wejherowskie Towarzystwo Śpiewacze, kontynuujące tradycję zespołów założonych przez Trepczyka. Zresztą pierwszy swój występ miało ono właśnie w Miszewie, na nadaniu imienia szkole.

Jego imię otrzymały krótkie ulice w Wejherowie, Rumi i Bolszewie.

Publikacje

• Kaszebskji pjesnjôk. Dzél I, Rogoźno Wlkp. 1935 (32 utwory)
• Moja stegna, Gdańsk 1970 (28 wierszy)
• Rodnô Zemia, Gdańsk 1974 (pieśni w opr. Juliusza Mowińskiego)
• Ukłôdk dlô dzôtk, Gdańsk 1975 (9 piosenek)
• Odecknienié, Gdańsk 1977
• Moja chëcz, Gdańsk 1978 (5 pieśni w opr. Juliusza Mowińskiego)
• Lecë choranko, Gdańsk 1980 (85 pieśni)
• Ukłôdk dlô dzôtk, Gdańsk 1980 (wznowienie)
• Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994
• Lecë choranko. Pieśni kaszubskie, Wejherowo 1997 (wydanie poszerzone plus kaseta)
• Hej mòrze, mòrze. Zbiór pieśni 1, Wejherowo 2008
• Marika. Zbiór pieśni 2, Wejherowo 2008

Przypisy

Bibliografia

• L. Bądkowski, „Zarys historii literatury kaszubskiej”, Gdańsk 1959, 2006
• F. Neureiter, „Geschichte der Kaschubische Literatur”, München 1978, 1991
• E. Kamiński (opr.), „Pasja twórczego życia”, Wejherowo 1979 (życiorys)
• R. Ostrowska, I. Trojanowska, „Bedeker kaszubski”, Gdańsk 1963, 1974, 1979 (krótki życiorys)
• F. Neureiter, „Historia literatury kaszubskiej. Próba zarysu”, Gdańsk 1982
• A. Bukowski (opr.), „Literatura polska”, t. I-II, Warszawa 1984-1985
• J. Drzeżdżon, „Współczesna literatura kaszubska 1945–1980”, Warszawa 1986
• T. Bolduan, „Nie dali się złamać. Spojrzenie na ruch kaszubski 1939–1995”, Gdańsk 1996
• R. Osowicka, „Bedeker wejherowski”, Gdańsk 1996, 2002, Wejherowo 2006
• T. Bolduan, „Nowy bedeker kaszubski”, Gdańsk 1997, 2002
• J. Treder i in., „Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów”, Gdańsk 1999
• „Mësla dzecka. Antologiô kaszëbsczich wiérztów dlô dzôtków i młodzëznë”, Banino 2001 (życiorys)
• J. Kutta, „Druga Rzeczpospolita i Kaszubi 1920–1939”, Bydgoszcz 2003
• C. Obracht-Prondzyński, „Zjednoczeni w idei. Pięćdziesiąt lat działalności Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (1956–2006)”, Gdańsk 2006
• „Feliks Marszałkowski i inni Zrzeszińcy a rozwój języka oraz literatury kaszubskiej”, Wejherowo 2008
• E. Kamiński, „Jubileusz Ogólnopolskich Festiwali Pieśni o Morzu w Wejherowie (1966–2008)”, Wejherowo 2008