Jan V Paleolog
 Jan V Paleolog, miniatura z XV w. | |
 | |
| Cesarz bizantyński | |
| Okres | od 1379 do 1391 |
|---|---|
| Poprzednik | Andronik IV Paleolog |
| Następca | Jan VII Paleolog |
| Cesarz bizantyński | |
| Okres | od 1355 do 1376 |
| Poprzednik | Mateusz Kantakuzen |
| Następca | Andronik IV Paleolog |
| Cesarz bizantyński | |
| Okres | od 1341 do 1347 |
| Poprzednik | Andronik III Paleolog |
| Następca | Jan VI Kantakuzen |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | Paleologowie |
| Data urodzenia | 18 czerwca 1332 |
| Data śmierci | 16 lutego 1391 |
| Ojciec | Andronik III Paleolog |
| Matka | Anna Sabaudzka |
| Żona | Helena Kantakuzena |
| Dzieci | Andronik IV Paleolog Manuel II Paleolog Teodor I Paleolog Michał Paleolog Irena |
| Moneta | |
 | |
Jan V Paleolog (gr. Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος, Iōannēs V Palaiologos) (ur. 18 czerwca 1332, zm. 16 lutego 1391)[1] – cesarz Bizancjum 1341–1391 (z przerwami) z dynastii Paleologów, syn cesarza Andronika III i Anny Sabaudzkiej.
Życiorys
W młodości był świadkiem walki o władzę między swoją matką – regentką, cesarzową Anną – a zausznikiem ojca, Janem Kantakuzenem. Po śmierci Andronika III (w czerwcu 1341) Anna kazała uwięzić Kantakuzena i jego zwolenników, ale sam Kantakuzen zbiegł i przez przeciwników regentki został obwołany cesarzem, jako Jan VI. Wtedy rozpoczął się okres dwuwładzy. Mimo formalnych współrządów w państwie trwał stan ukrytej wojny domowej. Kryzys cesarstwa pogłębiały najazdy Turków, Bułgarów, Serbów i łacinników zamieszkujących feudalne państewka na terenie dzisiejszej Grecji.
Jan V i jego matka cieszyli się poparciem patriarchy Konstantynopola oraz niższych warstw społecznych. Możnowładztwo stanęło po stronie Kantakuzena. Po 6 latach wspólnego rządzenia doszło do eskalacji konfliktu i Jan V utracił władzę na lata 1347-1355. Otóż na przełomie lat 1346 i 1347 Kantakuzen zdobył przewagę militarną oraz finansową. W lutym wkroczył do Konstantynopola i 13 maja został koronowany na cesarza, detronizując Jana V[2].
Wówczas Anna zawarła ugodę z Kantakuzenem, a Jan V został ożeniony z córką Kantakuzena – Heleną Kantakuzen. Jan V miał wówczas 15 lat. Do wybuchu kolejnego konfliktu doszło, gdy Jan V osiągnął pełnoletniość. Kantakuzen z pomocą Turków pokonał młodego cesarza, który został wysłany do Tesaloniki, a potem do Tracji. W 1352 Jan V wszczął bunt przeciwko Janowi VI, ale został zesłany na wyspę Tenedos. W marcu rok później znowu wystąpił przeciwko Kantakuzenowi i jego synowi Mateuszowi (który został przez Jana VI ogłoszony współczesarzem), ale ponownie bezskutecznie. Mając 22 lata podjął kolejną próbę obalenia Jana VI tym razem udaną. 29 listopada 1354 roku wraz z dwutysięcznym oddziałem i wspomagany przez Genueńczyków przybył do Konstantynopola. Jan VI 9 grudnia abdykował. Joanna Sabaudzka doczekała upadku Kantakuzena, zmarła 6 lat później w 1360 roku[3].
Od tego momentu zaczyna się okres samodzielnych rządów Jana V. Przez ten czas starał się pozyskać pomoc z Zachodu przeciwko Turkom osmańskim. Jednak jego panowanie charakteryzowało się coraz większym rozpadem imperium. Przyczyniła się do tego najpierw opisana wyżej wojna domowa z Kantakuzenami: Janem VI oraz jego synem Mateuszem Kantakuzenem; a potem rewolta jego syna Andronika IV i wreszcie najazdy Turków. Nie dbano o gospodarkę Cesarstwa i korzystano z obcych, najemnych armii, co gorsza tureckich. Oddano Genueńczykom wyspy Chios i Lesbos[3].
W 1359 Osmanowie próbowali zdobyć Konstantynopol. Potem przeszli przez Bosfor i zajęli Adrianopol, który przemianowali na Edirne i tam ustanowili swoją nową stolicę. W 1362 roku, po klęsce w bitwie pod Adrianopolem, Jan V uzależnił się od Ottomanów. Udał się w podróż po Europie, ale bezskutecznie. Wracając został zatrzymany w Wenecji przez wierzycieli. Wystąpił o pomoc do swoich synów: Andronika i Manuela. Andronik odmówił wykupienia ojca z rąk wierzycieli, a zrobił to młodszy Manuel. Dlatego też Jan V po powrocie do kraju pozbawił Andronika tronu i wyznaczył na następcę Manuela[3].
W 1373 roku Andronik zmówił się z synem sułtana Murada i obaj wystąpili przeciwko swoim ojcom. Obaj przegrali – syn sułtana został oślepiony zabity, a sułtan zażądał, aby Jan V uczynił to samo wobec Andronika. Jan V pozostawił Andronika przy życiu, ale kazał pozbawić go częściowo wzroku. W 1376 Andronik ponownie zwrócił się przeciwko ojcu, uwięziwszy go wraz ze swoim bratem Manuelem. Obaj jednak uciekli i poprosili o pomoc sułtana. W 1379 roku Jan V powrócił na tron po wygraniu wojny domowej i walk ulicznych w Konstantynopolu[3].
Pod koniec życia na kilka miesięcy został odsunięty od władzy tym razem przez swojego wnuka Jana VII Paleologa. Przywrócony został na tron przez swojego syna Manuela II.
Ożenił się z Heleną Kantakuzeną i miał z nią pięcioro dzieci[4]:
- Andronika IV Paleologa
- Manuela II Paleologa
- Teodora I Paleologa – despotę Peloponezu
- Michała
- Irenę.
Przypisy
- ↑ Jan V Paleolog, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-01-21].
- ↑ T. Wolińska, Jan V, [w:] Paleologowie, seria: „Dynastie świata”, Warszawa 2011, s. 32-34.
- ↑ a b c d T. Wolińska, op. cit., s. 32-34.
- ↑ Paleologowie, seria: „Dynastie świata”, Warszawa 2011, s. 18.
- gwiazdką*oznaczono monarchów nienależących do dynastii
Media użyte na tej stronie
coat of arms of the Palaiologos dynasty, the last rulers of the Byzantine Empire.
Autor: Tom Lemmens, Licencja: CC BY-SA 3.0
The double-headed eagle with the sympilema (dynastic cypher) of the Palaiologoi in the center. The double-headed eagle motif was used as the emblem of the Eastern Roman Empire (Byzantine Empire) during the 14th and 15th centuries, when ruled by the Palaiologos Dynasty.