Jan Wiktor (pisarz)

Jan Wiktor

Data i miejsce urodzenia	1 listopada 1890 Radomyśl nad Sanem
Data i miejsce śmierci	17 lutego 1967 Kraków
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Ważne dzieła
Wierzby nad Sekwaną Orka na ugorze
Odznaczenia

Jan Wiktor (ur. 1 listopada 1890 w Radomyślu nad Sanem, zm. 17 lutego 1967 w Krakowie) – polski pisarz, publicysta, dziennikarz, działacz ludowy, poseł na Sejm PRL I kadencji.

Życiorys

Ukończył Gimnazjum w Dębicy, po czym udał się na studia medyczne do Lwowa. Studiów jednak nie ukończył, zwracając się ku twórczości literackiej. Jako publicysta zadebiutował w 1912 w radykalnej prasie w Galicji. Przez 7 lat publikował w różnych czasopismach artykuły o treści społecznej i patriotycznej.

Pracował m.in. w „Gazecie Podhalańskiej” i brał udział w akcji w czasie plebiscytu na Spiszu i Orawie. W tym czasie zadebiutował w 1919 r. we Lwowie zbiorem opowiadań z Podlasia pt. Oporni^[1].

W latach 1923–1924 pracował w Krakowie w redakcji „Przyjaciela Ludu”, później przez pewien czas w Komisji Zdrojowej w Szczawnicy. W 1929 r. wyjechał do Francji, gdzie zbierał materiały do powieści o losach polskich emigrantów w tym kraju (Wierzby nad Sekwaną). W 1933 r. na apel Związku Polaków w Niemczech udał się na Śląsk Opolski, skąd pisał reportaże o sytuacji tamtejszych Polaków, drukowane w latach 1933–1934 w „Ilustrowanym Kurierze Codziennym”. Wyjazd ze studentami Uniwersytetu Jagiellońskiego wiosną 1936 r. do Rumunii, Bułgarii i Jugosławii opisał w zbiorze Od Dunajca po Jadran. W lutym 1938 r. na Kongresie Stronnictwa Ludowego wygłosił szeroko komentowane przemówienie o strajku chłopskim w sierpniu 1937 r. i jego ofiarach^[1].

Po wybuchu wojny od października 1939 r. do stycznia 1940 r. ukrywał się w Szczawnicy. Później przez 5 lat pracował w różnych instytucjach spółdzielczych w Krakowie, jednocześnie uczestnicząc w podziemnej działalności oświatowej. Już w styczniu 1945 r. przewodniczył zebraniu krakowskich literatów i otworzył pierwszy poranek literacki w Starym Teatrze. Wraz z Leonem Kruczkowskim organizował miesięcznik „Twórczość”^[1]. Od 1945 r. był członkiem Krajowej Rady Narodowej, a od jesieni 1952 r. posłem na Sejm I kadencji (1952–1956) z regionu Podhala. W 1953 podpisał tzw. apel krakowski. Był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w 1958^[2].

W grudniu 1953 r. Oddział Krakowski Związku Literatów Polskich zorganizował jubileusz 40-lecia twórczości literackiej Jana Wiktora, który został przy tej okazji udekorowany Orderem Sztandaru Pracy II klasy. W listopadzie 1956 r. pisarz otrzymał nagrodę artystyczną Miasta Krakowa. W 1959 r., z okazji 40-lecia debiutu książkowego Jana Wiktora, urządzono w Krakowie uroczystości jubileuszowe, podczas których pisarz otrzymał nagrodę specjalną Ministra Kultury i Sztuki, a Rada Państwa nadała mu Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. W 1964 r. przy okazji nadania Wiktorowi jednej z czterech nagród państwowych I stopnia Miejska Biblioteka Publiczna w Krakowie urządziła wystawę jego dorobku literackiego^[1].

Zmarł po ciężkiej i długotrwałej chorobie^[1] 17 lutego 1967 w Krakowie^[3]. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera LXVII-zach 1-8)^[4].

Grób Jana Wiktora w Alei Zasłużonych Cmentarza Rakowickiego

W twórczości Wiktora przeważała tematyka społeczna. Propagował idee sprawiedliwości społecznej. Występował "zdecydowanie i ostro przeciw uciskowi i wyzyskowi społecznemu, przeciw zacofaniu i ciemnocie"^[1]. W późniejszym okresie znaczące miejsce w jego twórczości zajęła przyroda, w tym świat zwierząt. Znany był jako piewca piękna Pienin, jego największe dzieła powstawały podczas jego pobytów w Szczawnicy, gdzie zamieszkiwał w pensjonacie Szalay. W krajobraz Pienin wpisał akcję wielu dzieł, m.in. swojego najwybitniejszej powieści, Orka na ugorze, której bohaterką jest szczawnicka nauczycielka.

Doceniono jego zasługi w popularyzacji Pienin, nazywając jego nazwiskiem jeden z pienińskich rezerwatów przyrody – Wąwóz Homole. W okresie PRL od 1972 do 1989 był patronem macierzystego I LO w Dębicy.

Monografię o pisarzu Jan Wiktor, literat z Radomyśla wydała w 2012 Teresa Kowalik-Gąska.

Twórczość

Opowiadania:

• Zapomniany lotnik (1937)

Powieści:

• Oporni (1919)
• Papież i buntownik (1953)
• Wierzby nad Sekwaną (1933)
• Orka na ugorze (1935)
• Skrzydlaty Mnich (1947)
• Zbuntowany (1948)
• Miłość wśród płonących wzgórz (1959)

Monografie:

• Od Dunajca po Jadran (1936)

• Pieniny i ziemia sądecka (1956)
• Strzecha w cieniu drapaczy chmur (1963)

Ordery i odznaczenia

• Order Sztandaru Pracy I klasy
• Order Sztandaru Pracy II klasy (21 listopada 1953)^[5]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski^[6]
• Złoty Krzyż Zasługi
• Złoty Wawrzyn Akademicki (4 listopada 1937)^[7]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej

Nagrody

• Nagroda ZZLP (1931)
• Nagroda Ziemi Krakowskiej (1948)
• Nagroda Miasta Krakowa (1936 i 1956)^[8]

• Nagroda specjalna Ministra Kultury i Sztuki (1959)
• Nagroda Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie (1961, za osiągnięcia w dziedzinie literatury i publicystyki)
• Nagroda państwowa I stopnia w dziedzinie literatury (1964)^[9].

Przypisy

Bibliografia

• Jan Wiktor. Nekrolog. „Nowiny”, s. 2, Nr 45 z 22 lutego 1967. 
• Lesław M. Bartelski: Polscy pisarze współcześni, 1939-1991: Leksykon. Tower Press, 2000, s. 453.
• Teresa Kowalik-Gąska: Jan Wiktor, literat z Radomyśla. Stalowa Wola: Wydawnictwo Sztafeta, 2012. ISBN 978-83-63767-12-9.