Jan Zachwatowicz

Jan Zachwatowicz

Data i miejsce urodzenia	4 marca 1900 Gatczyna
Data i miejsce śmierci	18 sierpnia 1983 Warszawa
profesor nauk technicznych
Specjalność: architektura i konserwacja zabytków
Doktorat	1936
Profesura	1946
Polska Akademia Umiejętności
Status	członek krajowy czynny
Uczelnia	Politechnika Warszawska
Okres zatrudn.	1930-1975
Odznaczenia

Tablica pamiątkowa na placu Zamkowym w Warszawie

Kamień upamiętniający Jana Zachwatowicza przy stołecznym Barbakanie

Fasada katedry św. Jana w Warszawie zaprojektowana przez Jana Zachwatowicza

Pomnik Jana Zachwatowicza w Warszawie

Jan Zachwatowicz (ur. 4 marca 1900 w Gatczynie, zm. 18 sierpnia 1983 w Warszawie) – polski architekt, profesor Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Znawca historii architektury polskiej. Generalny konserwator zabytków w latach 1945–1957. Laureat Honorowej Nagrody SARP w 1971.

Życiorys

Był synem Wincentego Zachwatowicza i Jadwigi Małgorzaty Eggert^[1].

Ukończył Instytut Inżynierów Cywilnych w Petersburgu. Po przybyciu do Warszawy nostryfikował dyplom architekta na Politechnice Warszawskiej, gdzie został asystentem przy Katedrze Rysunku Odręcznego prof. Zygmunta Kamińskiego, z którym współpracował szereg lat, realizując różne zamówienia rysunkowe (m.in. projekt wizerunku Orła Białego, przypisywany odtąd prof. Kamińskiemu). W roku 1929 zawarł związek małżeński ze studiującą również na Wydziale Architektury PW Marią Chodźkówną, córką Witolda Chodźki.

W 1930 roku został asystentem, a następnie adiunktem w Zakładzie Architektury Polskiej, założonym przez prof. Oskara Sosnowskiego, grupującym wielu wybitnych naukowców różnych specjalności – historyków sztuki, architektów, historyków. Jego celem było pogłębianie wiedzy na temat zabytków w Polsce, m.in. badania naukowe i publikacje, a także włączanie do tych działań studentów Wydziału Architektury przez dokonywanie prac inwentaryzacyjnych w czasie obozów wakacyjnych. Zdobyte w ten sposób materiały stały się nieocenionym skarbem m.in. w ratowaniu i odbudowie obiektów zniszczonych w czasie II wojny światowej. W 1936 obronił pracę doktorską poświęconą Twierdzy Zamość. Wskutek śmierci prof. Sosnowskiego na początku wojny w październiku 1939 roku Jan Zachwatowicz przejął jego obowiązki, kierując Zakładem przez cały czas okupacji, prowadząc tajne zajęcia i chroniąc dorobek Zakładu, również po powstaniu warszawskim 1944 roku. W czasie wojny działał w Delegaturze Rządu na Kraj, m.in. kierując pracami mającymi przygotować służby konserwatorskie do pracy po wojnie.

W 1945 został pracownikiem Wydziału Architektury Zabytkowej Biura Odbudowy Stolicy. W latach 1945–1951 był jednocześnie Generalnym Konserwatorem Zabytków.

Znak obiektu zabytkowego autorstwa J. Zachwatowicza

Był członkiem Wydziału IV Polskiej Akademii Nauk, Stowarzyszenia Architektów Polskich, Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Towarzystwa Urbanistów Polskich, Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, także Królewskiego Instytutu Architektów Brytyjskich oraz Francuskiej Akademii Architektury, doktor h.c. Uniwersytetu w Hanowerze, członek honorowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS.

Był autorem wybranego na konkursie w Hadze (1954) międzynarodowego znaku obiektu zabytkowego, wykorzystywanego od tamtej pory dla oznaczania cennych miejsc i budynków.

Odznaczony w 1939 r. Krzyżem Walecznych, a po wojnie Krzyżem Komandorskim^[2] i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, w 1954 w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki dostał Order Sztandaru Pracy I klasy^[3]. Laureat wielu nagród, m.in. Nagrody Państwowej I stopnia, Nagrody Europejskiej za Ochronę Zabytków, Pierścienia Schinkla.

Był autorem koncepcji odbudowy Starego Miasta w Warszawie – wbrew pomysłom, aby pozostawić ten teren jako gruzowisko będące pomnikiem historii miasta, albo aby zabudować Stare Miasto nowoczesnymi blokami. Jest m.in. autorem, wspólnie z Marią i Kazimierzem Piechotkami^[4], projektu odbudowy archikatedry św. Jana^[5]. Pomimo tego, że była sprzeczna z doktryną konserwatorską, odbudowa Starego Miasta zyskała uznanie międzynarodowe i wpis na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

W 1946 roku kiedy w zrujnowanej Polsce toczyła się dyskusja o skali i formie powojennej odbudowy kraju Jan Zachwatowicz powiedział^[6]:

W 1952 r. został członkiem korespondentem, a w 1958 r. członkiem rzeczywistym PAN^[7].

W 1964 podpisał Kartę Wenecką określającą zasady konserwacji i restauracji zabytków architektury^[8].

Jan Zachwatowicz był wraz z Janem Bogusławskim inicjatorem oraz autorem odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie dokonanej w latach 1971–1984^[9]. 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[10].

Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 166-6-25)^[11].

Wybrane publikacje

• Ochrona Zabytków w Polsce (1965)
• Architektura Polska (1967)
• Katedra Gnieźnieńska (praca zbiorowa 1968)
• Sztuka Polska Przedromańska i Romańska do schyłku XIII w. (praca zbiorowa 1971)
• Zamek Królewski w Warszawie (1972)

Życie prywatne

Córkami Jana Zachwatowicza są Krystyna Zachwatowicz – scenograf i aktorka, żona Andrzeja Wajdy – oraz Katarzyna Zachwatowicz-Jasieńska – śpiewaczka (mezzosopran) oraz dydaktyk śpiewu. Mieszkał przy ul. Lwowskiej 7 w Warszawie.

Upamiętnienie

• W kwietniu 2011 ciągowi pieszemu położonemu w Warszawie pomiędzy wewnętrznym a zewnętrznym murem obronnym, na odcinku od ulicy Piekarskiej do skarpy wiślanej, nadano nazwę międzymurze Jana Zachwatowicza^[12]. 8 grudnia 2020, Rada Warszawy podjęła uchwałę w sprawie wzniesienia pomnika Jana Zachwatowicza^[13], który odsłonięto 4 marca 2021 w 121. rocznicę urodzin architekta^[14].

Przypisy

Bibliografia

• Lech Krzyżanowski, Zachwatowicz Jan, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, z. 1, Poznań, Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków, 2000, ISBN 83-900862-7-1.

Linki zewnętrzne

• Zeznanie Jana Zachwatowicza na temat polityki okupacyjnej Niemiec w Warszawie w bazie świadectw „Zapisy Terroru”.